آتشكده آذرگشنسب تكاب ، از مشهورترین و بزرگ‌ترین آتشكده‌های فلات ایران است كه در ۴۹ كیلومتری شمال شرق شهر تكاب قرار دارد. ساخت این بنا به بیش از ۳۰۰۰ سال قبل باز می‌گردد. آذرگشسب در كنار دریاچه ارومیه قرار دارد
معماری بنا
آتشكده آذرگشسب در ضلع شمالی دریاچه قرار گرفته و دارای نمایی چهارطاقی است كه درون آن محراب آتش قرار گرفته و راهروهای مخصوص مراسم عبادی اطرافش را فراگرفته‌اند. در سمت راست چهارطاقی دومین اتاق مهم این آتشكده قرار گرفته كه در آن آتش را وقتی برای نیایش در معرض دید نبود، شعله‌ور حفظ میكردند. در ضلع شمال غربی، ایوان بلند و شكوهمند ساسانی معروف به ایوان خسرو كه از آجر قرمز و ملات ساروج ساخته شده قرار دارد كه تنها دیوارهای باقی مانده هنوز به عنوان شاخص این مجموعه تلقی می‌شود.
این ایوان بلند كه برای اقامت پادشاهان ساسانی در زمان اجرای مراسم زیارت آتشكده آذرگشسب، بارعام احداث شده است و به احتمال زیاد تاریخ ساخت آن مربوط به خسرو اول معروف به انوشیروان است.
و در گذشته كاخ‌های بسیار باشكوهی در اطراف آن بنا بوده است.
ریشه نامگذاری
آذرگشنسب به معنای «آتش اسب نر» است. بر پایه افسانه‌های ایرانی، دلیل نامگذاری این است كه كیخسرو به هنگام گشودن بهمن دژ در نیم روز، با تیرگی شبانه كه دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند، روبرو شد. آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن كرد و كیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ، به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام «آتش اسب نر» (آذرگشسب یا آذرگشنسب) نامیده شد.آذرگشسب مخفف آذرگشنسب است كه یكی از سه آتشكده مقدس حافظ جهان است.
پادشاهان ساسانی در ایام سختی به زیارت این معبد می شتافتند و زر و مال و ملك و غلام در آنجا نذر می كردند. وهرام پنجم سنگهای قیمتی تاجی را، كه از خاقان و زنش گرفته بود ، باین آتشكده فرستاد. خسرو اول نیز نظیر این را عطا نمود. خسرو دوم نذر كرد، كه اگر موفق به غلوب نمودن وهرام چوبین بشود، زینتهای زر و هدیه های سیم بآتشكده آذرگشنسپ بفرستد و بوعده خویش وفا كرد. این آتشكده را آذرخوش میگفتند .آذر بزبان عجم «آتش» و خوش «نیكو» است. شاهنشاهان ایران هنگام رسیدن بپادشاهی با كمال احترام پیاده بزیارت این معبد میرفتند و نذرها میكردند و هدیه و خواسته بسیار بآنجا میبردند. این آتشكده علامت اتحاد و یگانگی دین و دولت بود و نمونه (سمبل) دولت ساسانیان بشمار میرفت، كه بواسطه اتحاد با دیانت قوت گرفت.
آتشكده شاهی
این آتشكده بواسطهٔ پیوستن دو آتش به یكدیگر مبدّل آتشكدهٔ بزرگ «شاهی» گشت. پادشاهان ساسانی چنان ارزشی برای این آتشكده قائل بودند كه هر یك از شاهان پس از به تخت نشستن، پای پیاده به زیارت آن می‌شتافتند، و پس از پیروزی در جنگ، سهمی از غنائم جنگی را به گنجینهٔ آن تقدیم میكردند و همین گنجینهٔ بزرگ است كه به هنگام شكست خسرو پرویز، از سپاه هراكلیوس امپراتور روم شرقی، به یغما رفت.
این آتشكده در سال ۶۲۴ میلادی توسط هراكلیوس به آتش كشیده و ویران گردید، اما بعدها تعمیر و یا از نو ساخته شد. آتشكده آذرگشسپ در زمان ابودلف، ۹۲۵ میلادی هنوز بر پا بوده است.
نام آتشكده، گشتاسب است كه در بلخ قرار داشته است، گنج‌های گشتاسب نیز در آنجا بود كه اسكندر آن را خراب كرده و گنج‌ها را برداشت.
آتشكده آذرگشسب به زبان پهلوی گنزك یا گنجه، به زبان رومیان گزكا، به زبان اعراب شیز و در زمان ایلخانیان به صورت ستوریق تلفظ می‌شده است.
دریاچه
بر بالای این تپه دریاچه‌ای با عمق بیش از ۶۰ متر و قطر حدود ۱۰۰ متر قرار دارد. آب دریاچه توسط چشمه‌ای جوشان در كف آن تامین می‌شود . مملو از آهك و فاقد هرگونه موجود زنده است. دمای آن در زمستان و تابستان ثابت است. سطح آب دریاچه به وسیله دو جوی آب كه یكی به سمت شمال و دیگری به سمت جنوب دریاچه جاری هستند، ثابت مانده است. مردم بومی به كانال جریان آب جنوبی كه در زمان ساسانیان ایجاد شده اژدها می‌گویند. از دریاچه تخت سلیمان در متون بسیاری نام برده شده است.
مرمت و بازسازی
در زمان انوشیروان و خسرو پرویز توجه خاصی به این مكان می‌شده و عمران و آبادانی این محوطه از اهمیت ویژه‌ای برخودار بوده است. پس از زوال حكومت ساسانی و اشاعه دین اسلام، این محل به شدت آسیب دید. در زمان حكومت آباقاخان مغول با انجام تعمیرات وسیع و چشمگیر و احداث بناهای جدید این مكان به عنوان پایتخت تابستانی و تفرجگاه مورد استفاده قرار گرفت. در دوران خلفای عباسی نیز گزارش‌هایی دال بر استفاده از این محل در دست است. آتشكده ایرانی آذرگشنسب كه از زمان حكومت ایلخانان به بعد تخت سلیمان نام گرفت. وسیع‌ترین تاسیسات مذهبی و اجتماعی مربوط به دوره ایران پیش از اسلام است كه تاكنون شناسایی و از زیرخاك بیرون آورده شده است.
آتشكده ایرانی آذرگشنسب در سال ۱۳۸۲ به عنوان چهارمین اثر باستانی كشور در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت رسید.
نحوه دسترسی
آدرس :استان آذربایجان غربی، ۴۳ كیلومتری شمال شرقی شهرستان تكاب
