نزدیك به ۸۰ سال پیش با جاری شدن سیل در زمینهای كشاورزی كاشان، تمدنی به قدمت نزدیك به هشت هزار سال با ابزارآلات و سفالینههایی متفاوت از ابزارهای كنونی مشاهده شد كه حیرت و حس كنجكاوی همگان را برانگیخت.تپههای سیَلْك (Sialk) یكی از محوطههای باستانی مهم فلات مركزی ایران و در اصل ویرانه كهنترین زیگورات باستانی ایران كه نخستین تمدن شهرنشینی در آن شكل گرفتهاست.محوطه باستانی سیلك یكی از ارزشمندترین محوطههای باستانی ایران و جهان است كه نزدیك به هشت هزار سال پیش (از دوران روستانشینی تا دوران ماد)، شواهد و مدارك تحولات زندگی بشر را در خود نگاه داشته است.
این محوطه شامل تپه شمالی (سیلك كوچك)، به مساحت نزدیك پنج هكتار، تپه جنوبی (سیلك بزرگ)، به مساحت نزدیك هشت هكتار و ۲ گورستان به نامهای گورستان الف و گورستان ب است.
این تپهها به ترتیب از قدیم به جدید آثار دوران مختلف تمدن بشری شامل عصر نوسنگی، عصر مس و سنگ، دوران شهرنشینی، عصر مفرغ و آهن و دوره ماد را به نمایش میگذارند.
مهمترین آثار تمدنی شناخته شده در سیلك شامل نخستین روستاها و خانههای ساخته شده به دست بشر، نخستین جانوران و گیاهان اهلی، نخستین كورههای پخت سفال و ذوب فلز و نخستین آثار خط و نوشتار است.
این محوطه در سالهای ۱۳۱۲، ۱۳۱۳ و ۱۳۱۶ خورشیدی برای نخستین بار از سوی هیات باستانشناسی فرانسوی به سرپرستی رومن گیرشمن مورد كاوش قرار گرفت.
سیلك همچنین در سالهای ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۵ خورشیدی، از سوی هیات باستانشناسی ایرانی به سرپرستی صادق (شاپور) ملك شهمیرزادی مورد كاوش و بازنگری قرار گرفت و نتایج این پژوهشها در چندین جلد كتاب به چاپ رسید و در دسترس همگان قرار گرفت.
این اثر ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ خورشیدی به شماره ۳۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در فهرست اثرهای نامزد جهانی قرار دارد.
تپههای سیلك كاشان به عنوان نخستین تمدن یكجانشینی فلات مركزی ایران در حالی از گردشگران نوروزی پذیرایی میكند كه برخی جاذبههای فرهنگی و تاریخی این شهرستان از جمله مجموعه تاریخی باغ فین به دلیل شرایط كرونایی تا اطلاع بعدی تعطیل است.
بازدید از سیلك در تعطیلات نوروز
مدیر پایگاه میراث فرهنگی سیلك با یادآوری تصمیم ستاد مدیریت كرونا در كاشان مبنی بر تعطیلی مكانها و محوطههای تاریخی در تعطیلات نوروز افزود: گشایش محوطههای روباز و بدون ازدحام به دستور مدیر كل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان از روز دوم فروردین ماه انجام شد، از این رو بازدید گردشگران از فضای باز محوطه تپههای باستانی سیلك روزانه در تعطیلات نوروز برای گردشگران برقرار است.
جواد حسینزاده ساداتی در گفتوگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: بازدید روزانه از تپههای باستانی سیلك با كاهش ۹۰ درصدی بهدلیل محدودیتهای شرایط كرونا و رعایت شیوهنامههای بهداشتی نزدیك به ۳۰۰ نفر رسیده است.
به گفته وی، این در حالی است كه پیش از شیوع كرونا در سال ۱۳۹۸ روزانه ۲۵۰۰ تا سه هزار گردشگر از این محوطه باستانی بازدید میكردند.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی سیلك خاطر نشان كرد: بازدیدكنندگان میتوانند با رعایت بهداشتی بهویژه داشتن ماسك هر روز از ساعت ۹ تا ۱۸ با حضور راهنمایان گردشگری میراث فرهنگی، دانشجوی دانشگاه كاشان و راهنمای الكترونیكی از طریق پرداخت هزینه از این پایگاه دیدن و خدمات گردشگری دریافت كنند.
حسینزاده ساداتی، با تاكید بر رعایت شیوهنامههای بهداشتی حتی با ضدعفونی كردن سطوح مورد بازدید گردشگران اظهار داشت: مجموعه فضاهای نمایشگاه پایگاه باستانی سیلك شامل یافتههای دورههای مختلف سیلك و یك سالن نمایش این پایگاه در معرفی مستندهای نمایشی به دلیل رعایت شیوهنامههای بهداشتی بسته است.
وی ادامه داد: تپههای باستانی سیلك بخش مهمی از این پایگاه در فضای باز است كه گردشگران میتوانند بخشی از خمرهها، دفینهها، ترانشهها و كارگاههای پرفسور گریشمن بهعنوان نخستین كاوشگر در این محوطه دیدن كنند.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی سیلك با یادآوری اینكه چهار غرفه با راهاندازی نمایشگاه، سالن نمایش و مستندهای آن نیز برای دانشآموزان و گردشگران ایجاد شده بود تا با نحوه ساخت سفال، ابزار سنگی، نوشتن خطوط باستانی و فلزگری آشنا شوند، اضافه كرد: راهاندازی و بازدید از این فضاهای سربسته نمایشگاهی، نمایشی و آموزشی بهدلیل همزمانی با آغاز دوره همهگیری كرونا و رعایت شیوهنامههای بهداشتی متوقف شد كه امید است بعد از رفع این بیماری برای گردشگران و علاقهمندان قابل بازدید و استفاده شود.
وی تصریح كرد: طراحی ایجاد مجموعه تاریخ فرهنگ سیلك نیز با كمك مشاور برای ۲-۳ سال آینده برنامهریزی و مكان آن در جنوب محوطه باستانی سیلك جانمایی شدهاست.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی سیلك بهرهبرداری از این طرح را نیازمند مشاركت خیران میراثیار دانست و اضافه كرد: یافتههای سیلك از دوره گریشمن در این مجموعه در قالب نمایشگاهی بعد از این همهگیری در معرض دید گردشگران قرار میگیرد.
حسینزاده ساداتی سیلك با تمدن و مدنیتی به قدمت پنج تا ۶ هزار سال را متعلق به كاشانیها دانست و افزود: مدنیت و تمدن شهری اینجا به عنوان نخستین شهرهای جهان جدا از این روستا كه هشت هزار سال قدمت دارد حاصل فعالیت و كوشش خود كاشانیها و نیاكان آنان است كه باید در محافظت جدی از آن مطالبهگری كنند.
به گفته وی، سیلك سرمایه و ثروتی برای مردم كاشان است كه منفعت و ضرر از بین رفتن و آسیب آن به خود كاشانیها میرسد.
عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه كاشان ادامه داد: البته از آنجا كه این مجموعه ارزشمند جهانی است منفعت حفظ یا ضرر آسیب به آن برای كل جهان است از اینرو افزون بر مطالبهگری كاشانیها در حفاظت هر چه بیشتر از آن هیچ سستی و خللی نباید در روند تثبیت جهانی شدن آن رخ دهد.
كاوش تپههای سیلك از نگاه یك باستانشناس پیشكسوت
مرمتگر و باستانشناس پیشكسوت كاشانی نیز با یادآوری كاوش تپههای باستانی سیلك به سرپرستی گریشمن فرانسوی در سال ۱۳۱۲ گفت: تشخیص وجود ۲ تپه شمالی و جنوبی در چهار كیلومتری جنوب غرب كاشان و تالیف ۲ جلد كتاب ارزنده برای این مرز و بوم حاصل كار این باستانشناس فرانسوی بعد از سه سال شد.
عباس اعتماد فینی با اشاره به تقسیم دورههای سیلك از سوی گریشمن به ۶ دوره فرهنگی ادامه داد: سیلك نخستین تمدنی است كه انسانها هزاره ششم قبل از میلاد از خود به یادگار گذاشتند.
وی تصریح كرد: ایران در مناطق دیگر نیز محوطه باستانی با قدمت كمتر یا بیشتر از سیلك دارد اما هیچیك امتیاز و تقدم این محوطه باستانی بهدلیل استمرار زندگی از هشت هزار سال پیش تا كنون ندارد.
به گفته این باستانشناس، دور از انتظار نیست افرادی كه در جوار تپه سیلك سكونت دارند از آن طایفه قدیم باشند.
اعتماد فینی با تاكید بر خلق ریسندگی، بافندگی، رنگ، نقشه، سفالگری و ذوب فلز برای نخستین بار در سیلك اظهار داشت: این اثر یكی از ارزندهترین مكانها و امانتهای به یادگار مانده و ارثرسیده از نیاكان كاشانیهاست كه نباید با توفان فراموشی ویران شود.
وی افزود: سال ۱۳۲۸ و از ۱۳ سالگی در شوش دانیال با گریشمن فرانسوی كار خود را به عنوان شاگرد شروع و به مدت ۱۸ سال با او همكاری كرد.
به گفته این باستانشناس، یكی از افتخارات زمان كاری وی اینست كه ۱۰ سال با «ژان پِرو» جانشین آقای « گیرشمن» مرمت چغازنبیل ارزندهترین، بلندترین، بزرگترین و زیباترین بنای در جنوب ایران را انجام داده است.
اعتماد فینی با تاكید بر اهمیت تربیت باستانشناسان گفت: باید بودجهای برای دانشجویان این رشته بعد از تحصیلات دانشگاهی اختصاص یابد تا بتوانند در راستای مرمت ودیعههای ارزشمند تاریخی و افزایش تجربیات علمی و عملی خود در كنار استادهای متبحر گام بردارند.
«عباس اعتماد فینی» فرزند استاد «احمد اعتماد فینی» متولد ۱۳۱۵ همكار «رومن گریشمن» باستانشناس فرانسوی در عملیات مرمت و بهسازی تپههای سیلك است كه در سال ۹۴ به عنوان مرمتگر نمونه از تلاشهای وی برای حفظ و مرمت تپههای سیلك قدردانی شد.
وی در ۱۳ سالگی به هیات باستانشناسی فرانسوی پیوست و نخستین همراهی او با گریشمن در حفاریهای خوزستان بود؛ از بدو ورود به گروه با خانم «تانیا گریشمن» همسر رومن گریشمن همكاری و در مرمت اشیای باستانی او را یاری میكرد.
اعتماد فینی هرچند تحصیلات آكادمیك ندارد اما به دلیل تجربه فراوان از بزرگترین مرمتگران اشیای باستانی در كشور بهشمار میآید.
یك هزار و ۷۰۰ اثر ارزشمند تاریخی در كاشان
معاون مدیركل و رییس اداره میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی كاشان گفت: این شهرستان با برخورداری از یك هزار و ۷۰۰ اثر دارای ارزش تاریخی، طبیعی و معنوی شامل ۳۲۵ اثر ثبت ملی و یك اثر ثبت جهانی، است.مهران سرمدیان اظهار داشت: ۳۴ اثر كاشان نیز با موضوعات آیینها، صنایع دستی، مهارت و دانش از جمله مهارت فنون مسگری، آیین نخل گردانی، مهارت پخت كلوچه كاشان در فهرست آثار میراث ناملموس كشور و ۲ مهارت بافت قالی كاشان و آیین قالیشویان مشهد اردهال كاشان در فهرست میراث معنوی جهانی ثبت شدهاست.
وی همچنین شمار مركزهای بومگردی در كاشان ۱۶ باب با ۱۱۷ اتاق و ۴۲۴ تخت و تعداد میهمانپذیرها را نیز پنج باب با ظرفیت ۱۵۳ تخت برشمرد.
به گفته وی، ۳۴ باب اقامتگاه سنتی با ۴۲۷ اتاق و ۱۰۵۲ تخت، هشت باب هتل یك تا چهار ستاره با ۳۳۸ اتاق و ۸۹۱ تخت، چهار هتلآپارتمان با ۳۵ اتاق و ۱۱۸ تخت در شهرستان كاشان وجود دارد.
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی كاشان خاطر كرد: مجموع ظرفیت اقامتی كاشان سه هزار و ۲۶۵ و اشتغال یكهزار و ۱۵۳ نفر در تاسیسات گردشگری این شهرستان است.
سرمدیان اظهار داشت: همچنین پنج سفرهخانه سنتی، ۲۱ دفتر خدمات مسافرتی و جهانگردی، چهار مجتمع بین راهی، ۲ آموزشگاه گردشگری، ۱۸ اقامتگاه بومگردی، یك شركت حمل و نقل گردشگری، یك شركت خانه مسافر به ظرفیت ۱۲۰ خانه در كاشان فعالیت دارد.
شهرستان كاشان با برخورداری از یك هزار و ۷۰۰ اثر دارای ارزش تاریخی، طبیعی و معنوی شامل ۳۲۵ اثر ثبت ملی و یك اثر ثبت جهانی، در فاصله نزدیك به ۲۰۰ كیلومتری شمال اصفهان واقع است.