ریپورتاژ آگهی
قلعه ناصری ایرانشهر

قلعه ناصری ایرانشهر

قلعه ناصری ایرانشهر پس از قلعه بمپور یكی از بزرگترین بناهای خشت و گلی جنوب سیستان و بلوچستان است كه همچون نگینی در جنوب این استان می‌درخشد.
  • 1400/12/28
  • استان : سيستان و بلوچستان
  • شهر : ايرانشهر
  • دسته : قلعه های باستانی ایران
آدرس : استان سیستان و بلوچستان، ایرانشهر، بلوار امام خمینی
تلفن : 66059000-021

قلعه ناصری ایرانشهر پس از قلعه بمپور یكی از بزرگترین بناهای خشت و گلی جنوب سیستان و بلوچستان است كه همچون نگینی در جنوب این استان می‌درخشد. قلعه ناصری ایرانشهر پس از قلعه بمپور بزرگترین و مهمترین قلعه خشت و گلی در جنوب سیستان و بلوچستان محسوب می‌شود.با توجه به اسناد به جای مانده ناصر الدوله فرمانفرما كه در سال ۱۲۵۸ هـ .ق حـاكم كـرمان و بلوچستان بود، پیشنهـاد ساخت این دژ نظامی بزرگ را در فهرج یا پهره (نام قدیم ایرانشهر) به ناصر الدین شاه قاجار داد كه در سال ‎ ۱۲۶۴هجری شمسی به دستور ناصرالدین شاه قاجار توسط استاد «حسین معمارباشی كرمانی» ساخته شد.

قلعه ناصری ایرانشهر-IbJwNUgUWc

كار ساخت این قلعه هفت سال به طول انجامید و از آن پس بنام قلعه ناصری یا ناصریه مشهور شد و مقّر حكمرانی بلوچستان كه تا آن سال قلعه كهن و عظیم بمپور بود، به این قلعه انتقال یافت.این بنای تاریخی با مساحت هفت هزار و ۵۰۰ متر مربع شامل بخش های مختلف از جمله چهار حیاط مجزا و بیش از ۱۵۰ اتاق، حال بند، حوض خانه، انبار، اصطبل، حمام، سربازخانه و منطقه حاكم نشین بود.در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی با تصرف شهر فهرج یا پهره توسط قوای رضاخان پهلوی این شهر به نام ایرانشهر تغییر نام یافت.

 

قلعه ناصری ایرانشهر-vREAN6A33x

دروازه اصلی قلعه ناصری یا قلعه ایرانشهر

این قلعه با ضعف دولت قاجار در اواخر عصر قاجار و اوایل عصر پهلوی به تصرف حاكم مقتدر وقت بلوچستان بنام ‘دوست محمد خان بازكزایی’ در آمد و بنام قلعه دوست محمد خان معروف شد.
با به قدرت رسیدن رضاخان و استقرار و قدرت گرفتن حكومت مركزی، قشون دولتی رضاخان پهلوی به فرماندهی ‘تیمسار امان الله جهانبانی’ بلوچستان و این قلعه را متصرف شده و از آن پس این قلعه به نام قلعه ایرانشهر شهرت یافت.
در عصر پهلوی دوم (محمدرضا پهلوی) از این قلعه بنام پادگان ژاندارمری وقت و زمانی به عنوان مدرسه استفاده می شده است.
در اوایل انقلاب با متروك ماندن این قلعه عظیم و زیبا، بتدریج تبدیل به قلعه ای متروك و نیمه ویرانه می شود كه متاسفانه در سال ۱۳۶۱ هجری شمسی حدود ۹۸ درصد معماری های فضای داخل با بولدوزر مورد تخریب و تسطیح قرار می گیرد و تنها سردر و حصار آن باقی می ماند.
این قلعه در زمان ساخت، حداقل دارای هفت حیاط بزرگ و شامل مجموعه های اصطبل، شاه نشین، سرباز خانه، اسلحه خانه حمام بوده است.
مصالح اصلی این قلعه از خشت و گل و آجر است و حصار آن مجموعا دارای ۹ برج دیدبانی است كه قطر دیوارهای حصار آن در روی سطح زمین به ۵/۴ متر و ارتفاع آن به حدود ۷ متر می رسد.
هر چند كه معماری داخلی قلعه تخریب شده، ولی می توان به آجرنمای تزئینی سردر ورودی و برج های آجركاری شده دو طرف اشاره كرد كه دارای انواع طرح های رجچینی، دندان موشی، هندسی، لوزی و چلیپایی است.
این نوع تزئین یادآور سبك معماری بكار رفته در برج های ارگ بم در استان كرمان توسط هنرمندان آن خطه است.

قلعه های مهم در جنوب سیستان و بلوچستان همواره شمار زیادی از مسافران و گردشگران را در مناسبت های مختلف و تعطیلات بویژه ایام نوروز به خود جذب می كند. قلعه ناصری ایرانشهر بعد از قلعه بمپور بزرگترین و مهمترین قلعه خشت و گلی در جنوب سیستان و بلوچستان محسوب می شود.

با توجه به اسناد به جای مانده ناصر الدوله فرمانفرما كه در سال ۱۲۵۸ هـ .ق حـاكم كـرمان و بلوچستان بود، پیشنهـاد ساخت این دژ نظامی بزرگ را در فهرج یا پهره (نام قدیم ایرانشهر) به ناصر الدین شاه قاجار داد كه در سال ‎ ۱۲۶۴هجری شمسی به دستور ناصرالدین شاه قاجار توسط استاد «حسین معمارباشی كرمانی» ساخته شد.

كار ساخت این قلعه هفت سال به طول انجامید و از آن پس بنام قلعه ناصری یا ناصریه مشهور شد و مقر حكمرانی بلوچستان كه تا آن سال قلعه كهن و عظیم بمپور بود به این قلعه انتقال یافت.

قلعه ناصری ایرانشهر-Uk9RKZFWMo

این بنای تاریخی با مساحت هفت هزار و ۵۰۰ متر مربع شامل بخش های مختلف از جمله چهار حیاط مجزا و بیش از ۱۵۰ اتاق، حال بند، حوض خانه، انبار، اصطبل، حمام، سربازخانه و منطقه حاكم نشین است.

مصالح اصلی این قلعه از خشت، گل و آجر است و حصار آن مجموعا داری ۹ برج دیدبانی است كه قطر دیوارهای حصار آن در روی سطح زمین به پنج متر و ارتفاع آن به حدود هفت متر می رسد.

هم اینك برخی مكان‌های قلعه ناصری توسط افراد ناآگاه به میراث فرهنگی تخریب شده ولی می توان به آجر نمای تزئینی سردر ورودی و برج های آجر كاری شده دوطرف اشاره كرد كه داری انواع طرح های رجچینی، دندان موشی، هندسی، لوزی، چلیپایی و غیره است.

این نوع تزئین یادآور سبك معماری بكاررفته در برج های ارگ بم در استان كرمان توسط هنرمندان آن خطه است.

قلعه ناصری ایرانشهر در سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و یكی از مكان‌های دیدنی و گردشگری جنوب سیستان و بلوچستان است كه همه ساله مورد بازدید علاقه مندان به بناهای تاریخی قرار می‌گیرد.