محله پشت باغ یزد

محله پشت باغ یزد یا خلف باغ یكی از محلات قدیمی یزد می‌باشد كه در هستهٔ مركزی شهر واقع شده و از لحاظ تاریخ اجتماعی و سیاسی شهر یزد از محلات درجه دوم یا درجه چندم بافت تاریخی شهر یزد می‌باشد. محله پشت باغ یزد در قدیم از قریه‌ها یا روستاهای اطراف یزد محسوب می‌شده و جزء ظاهر اصلی شهر نبوده‌است. محله پشت باغ یزد در حد فاصل میدان آزادی (باغ ملی)، چهارراه ایرانشهر، میدان شهید بهشتی و قسمتهایی از كوچه آب تفت و هاشم خان و از طرف شرق به كوچه گاراژ ناجی و از طرف شمال به بلوار امامزاده جعفر، و از جنوب به خیابان فرخی و از شرق به خیابان ایرانشهر و محلات عرقپزها، گلچینان، مصلی، كوی میرقطب و از طرف غرب به خیابان مطهری و محله چهار منار محدود می‌شود. باید توجه داشت محدودهٔ پشت باغ پس از احداث خیابان‌های جدید دگرگون گشته و شامل بخش‌هایی از كوی و بزرن‌های مختلف از جمله كوچه خطیب و محلات گودال مصلی و مصلی عتیق و كوی گلچینان می‌شود.
موضع اصلی محله پشت باغ از این قرار است كه باغی بوده احداثی عزالدین لنگر از اتابكان یزد موسوم به باغ عزآباد كه بعدها خشكیده و خراب شده كه دو قطعه زمین بایر از آن باقی مانده بود كه در لهجهٔ یزدی به آن باغُكِ پشت باغ می‌گفتند یعنی باغ كوچك كه قبرستان بود كه مردم می‌رفتند و در آن محل فاتحه اهل قبور خوانده و برای مردگان طلب آمرزش می‌نمودند و در حال حاضر هنرستان شهید رجایی شده‌است، موقع ساخت هنرستان بدستور آیت الله حاج شیخ غلامرضا فقیه خراسانی كلیهٔ استخوانهای مردگان را در حسینه قائمیه مدفون كردند.

ریشه نام محله

در تواریخ محلی یزد آمده‌است كه عزالدین لنگر از سلسلهٔ اتابكان یزد، در خارج از شهر جهت سكنی خود باغ وسیع و عمارتی بلند و زیبا احداث كرد و آن را باغ عز آباد نام نهاد، در آن مكان محله ای مشهور تحت عنوان خلف باغ عز آباد ساخته شد، با توجه به قرارگیری این محله پشت باغ مذكور به این نام خوانده شده‌است.

موقعیت محله

اگر چه امروزه محله پشت باغ جایگاه اجتماعی بالایی را ندارد و در قرن حاضر مانند گذشته افراد اصیل و نجیب در این كوی كمتر زندگی كرده‌اند اما وجود بناهایی نظیر كاروانسراها و بازارها، مساجد و حسینیه‌ها، بقعه‌ها و خانه‌های اعیانی و آب انبارها نشان از اهمیت تجاری و مذهبی این محله و رونق آن در گذشته‌ای نه چندان دور بوده‌است. شغل ساكنان محله پشت باغ در قدیم مخصوصاً كوچه خطیب و كوچه‌های اطراف باغك پشت باغ نساجی (شَعربافی) و قسمت‌های دیگر از قبیل كوچه بزرگ پشت باغ و حسینیه نقشین و محله پشت صحرا و غیره به شغل مسگری مشغول بودند، كه حاكی از آن است اقشار متوسط و متوسط رو به پایین شهر ساكنین غالب این كوی و برزن بوده‌اند.
از حوادث تاریخی كه بر محله پشت باغ تاثیراتی بر جای نهاده می‌توان به وقع سیل سال ۸۶۰ هجری اشاره نمود كه به بیش از ۳۴ محله از محلات یزد همچون محلات دهوك اعلی و سفلی ، كوچه باغ صفویان ، اسكندریه ، باغ كمال ، مصلی عتیق ،تازیان ، غازیان،پشت باغ عز آباد ،كوچیه خطیب تا چهار منار ، را تخریب نمود.

اماكن و عناصر شاخص محله

مسجد كوچه یتیم
حسینیه و آب انبار مسجد كوچه یتیم
مسجد بزرگ پشت باغ و آب انبار آن
مسجد و حسینیهٔ كوچه خطیب
حمام پشت باغ
بازار تاریخی پشت باغ
حسینیهٔ پشت باغ
كاروانسرای مسعودی
كاروانسرای پاپلی
مسجد امام حسنی
آب انبار نقشین
خانه‌های فاتح و فرهنگی و عرب‌ها
حسینیه نقیشن
مسجد و آب انبار مسعودی
دبیرستان ایرانشهر و بقعهٔ سید خلیل (سیّد مصلی) و سیّد جلیل متعلق به محله مصلی می‌باشد.