عمارت كلاه فرنگی ماكو كه در قسمت شرقی خیابان امام قرار دارد. قسمتی از یك مجموعه بزرگ متعلق به علی قلی خان بیات ماكوئی است . قدمت این عمارت به اواخر دوره قاجاریه می‌رسد. این ساختمان در دو طبقه ساخته شده و نمای بیرونی آن به شكل چندضلعی منظم است. تزئینات گچبری و آینه‌كاری فوق‌العاده زیبا و شیشه‌های رنگی ارسی‌ها، اتاق آینه كاخ گلستان را تداعی می‌كند.
كلاه فرنگی نوع خاصی از معماری است كه به بناهایی كوچك، تزئینی، شاهانه و معمولاً گِرد، شش ضلعی و یا هشت ضلعی گفته می شود. در باغ‌ها ایجاد شده و گرداگرد آن دارای درها یا پنجره هایی به سوی فضای آزاد و سقف آن از هر سو دارای سایبانی پیش آمده است. معماری آنها نیمی ایرانی و نیمی اروپایی است.
عمارت كلاه فرنگی ماكو یكی از بناهای ارزشمند تاریخی در استان آذربایجان‌غربی است. كه به واسطه داشتن اریه‌های معماری، نقشه منحصر به فرد و دیگر ویژگی‌ها از معروفیت خاصی در بین بناهای تاریخی منطقه برخوردار است.
تاریخچه
در برخی منابع عمارت كلاه فرنگی ماكو را به یكی از خوانین به نام ماكو به نام علی قلی‌خان بیات نسبت داده‌اند. كه جهت سكونت شخصی وی در دوران قاجار احداث شده كه بعدها توسط اداره بهداری ماكو از فرزندش تقی‌خان بیات خریداری شده. و به عنوان ساختمان بیمارستان شیر و خورشید سابق مورد استفاده قرار گرفته است.
در كتاب ارزشمند اسدالله موسوی ماكویی به نام تاریخ ماكو این بنا را به نعمت الله‌خان صدیق‌الدوله نسبت داده‌اند. این بنا در اصل قسمتی از ساختمان بزرگ مالك اصلی بوده كه بعد از فروش آن متاسفانه اداره بهداری ماكو بخش‌های دیگر ساختمان را تخریب و به جای آن بناهای جدیدی برای محل بیمارستان احداث كرده. فقط عمارت كلاه فرنگی به عنوان دفتر شیر وخورشید سابق از گزند حوادث سالم باقی مانده است.
بنای فوق با تلاش مسئولین میراث‌فرهنگی و با تهیه پرونده، مستندنگاری، نقشه و مطالب لازم نهایتا پس از طی مراحل و تشریفات قانونی در تاریخ ۳/۱۲/۱۳۷۷ و به شماره ۲۲۱۴ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده . تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت.
از زمان ثبت اثر فوق طرح‌هایی برای مرمت و سازماندهی این اثر انجام شده و به ویژه در دهه ۷۰ و ۸۰ هجری شمسی بخش‌های عمده‌ای از این اثر مورد مرمت قرار گرفته است.
مصالح به كاررفته
مصالح اصلی مورد استفاده در بنای عمارت، آجر و خشت خام و چوب و مصالح فرعی سنگ و گچ است. جهت پوشش ساختمان از شیروانی استفاده شده و در مرمت‌های ادواری نیز از تیرآهن به جای ستون‌های چوبی استفاده شده است.
نقشه ساختمان
عمارت كلاه فرنگی به صورت دو طبقه كه از بیرون به صورت هشت‌ضلعی و از داخل به شكل صلیب است، ساخته شده و مساحت كلی آن بیش از ۲۲۵ متر مربع است.
تزئینات بنا
بنای عمارت كلاه‌فرنگی ماكو علیرغم مساحت و زیربنای اندك به نسبت دیگری بناهای تاریخی و مهم شهر ماكو، دارای تزئینات بسیار مهم و چشمگیری است. از جمله مهمترین این تزئینات می‌توان از آیینه‌كاری، گچبری و نقاشیهای رنگو روغن و شیشه های رنگی و اُرسیهای ارزشمند نام برد كه از بسیاری جهات شبیه تالار آیینه كاخ گلستان است.
آثار و شواهد نشان می‌دهد اثر فوق بخشی از مجموعه بزرگی است كه امروزه به نام بافت تاریخی ماكو معروف است. از آن تنها چندین بنای مهم همچون ساختمان شهربانی، ساختمان بانك ملی، خانه جمال‌خان تیموری، خانه علی‌خان بیات، حمام و قلعه قبان و … بر جای مانده. و در زمان آبادانی از اعتبار و اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده . و از نظر رعایت تناسب معماری نیز ساختمانی جا افتاده و خوش تركیب است.
با انجام اقدامات زیربنایی در راستای احیا و بهره‌برداری از این بنای منحصر به فرد منطقه می‌توان زمینه جذب هرچه بیشتر گردشگر داخلی و بین‌المللی به خطه شمال غرب به عنوان دروازه ورود به ایران را فراهم كرد.
نحوه دسترسی
آدرس : آذربایجان غربی، ماكو، قسمت شرقی خیابان امام
