قلعه شیاخ زرین آباد یا شیاق در روستای بردی از توابع بخش زرین‌آباد شهرستان دهلران بر بالای تپه‌ای در دامنه كوه‌های تخت پیران قرار دارد. این بنا كه بزرگ‌ترین و منحصر به فردترین بنای تاریخی استان ایلام و غرب كشور می‌باشد. متعلق به دوره ساسانیان است و در زمان خود به لحاظ موقعیت استراتژیكی، از وضعیت مناسبی برخوردار بوده است. در قسمت شمال قلعه و بر روی تپه‌های مشرف به آن، برج‌های دیده‌بانی وجود دارند. با توجه به وجود رودخانه‌ها و تپه ماهورهای تقریباً هم سطح، این منطقه قابلیت شكل‌گیری سكونتگاه هایی چون قلعه شاخ و محوطه‌های پیرامونی آن در زمان آبادانی قلعه را داشته و شرایط بسیار مناسبی برای دامپروری فراهم آمده است
ساكنان قلعه
ساكنان قلعه و محیط اطراف آن بیشتر از طریق دامپروری و شكار امرار معاش می‌كرده‌اند، البته به صورت محدود كشاورزی نیز داشته‌اند. از دیگر منابع غذایی ساكنان منطقه می‌توان به تنوع گونه‌های جانوران قابل شكار در منطقه اشاره كرد. شرایط محیطی قلعه بسیار سوق‌الجیشی است . تنها ورودی آن از سمت شمال بوده كه آثار برج‌های ورودی تا حدودی برجای مانده است. اما دیگر بخش‌ها در چهار طرف به صورت ترانشه های دره‌ای و صعب‌العبور هستند. در خارج از قلعه در پیرامون آن به طور پراكنده آثار معماری و استقرارهایی وجود دارد كه در ارتباط با ساكنان قلعه است.
تاكنون بررسی‌ها و مطالعات باستان شناسی از قبیل گمانه زنی، تعیین حریم، نقشه برداری و برداشت پلان قلعه انجام نگرفته است. كه شاید مهمترین دلیل آن عدم دسترسی به قلعه بوده است. فقط تنها جاده خاكی عشایری زرین آباد دهلران در دهۀ ۶۰ ایجاد شده كه بخش شمال شرق قلعه را نیز تا حد زیادی تخریب كرده است. منبع آبی قلعه همانگونه كه ذكر شد رودخانه شاخ است كه در فاصلۀ حدود یك كیلومتر بر روی تپه ماهورهایی منطقه آب را به داخل منطقه هدایت كرده‌اند. كه هنوز آثار بخش‌هایی از كانال انتقال آب باقی است.
معماری قلعه
ساختمان قلعه به صورت شمال- جنوبی به طول تقریباً ۸۰۰ متر و عرض آن به صورت غربی- شرقی به تناسب توپوگرافی از ۷۰ تا ۱۵۰ متر متغیر است. مصالح به كار رفته در بنا شامل سنگ لاشو و گچ نیم كوب است. یكی از خصوصیات اصلی و بارز بنا ساخت باروی آن در چند مرحله است كه ارتفاع آن در بعضی از قسمت‌ها به ۷ متر می‌رسد. مرحله‌ای بودن ساخت بارو بدین شكل است كه ابتدا ارتفاع ۲ متر از بارو را به طور سراسری ساخته و در مرحله بعد ارتفاع ۱.۵ تا ۲ متر دیگر را بر روی آن ایجاد كرده‌اند. در مرحله پایانی باز هم به طور سراسری ۲ متر دیگر به ارتفاع بارو افزوده شده است.
مصالح بكار رفته
بدنۀ داخلی بارو با سنگ‌های قلوه، لاشه و ملاط گل و گچ سست ساخته شده و دارای استحكام زیادی نیست. نمای بارو در مرحله بعدی به صورت نسبتاً منظم و صاف با استفاده از سنگ‌های لاشه و گچ به صورت محكم‌تری ساخته شده است. دور تا دور قلعه دارای برج‌هایی است كه به صورت نیم دایره، به صورت جداگانه به بدنۀ بارو الحاق شده‌اند. كه دارای چفت و بست نیستند. و به همین دلیل درصد تخریب آنها بیشتر بوده است تا دور قلعه دارای برج‌هایی است. كه به صورت نیم دایره، به صورت جداگانه به بدنۀ بارو الحاق شده‌اند. كه دارای چفت و بست نیستند و به همین دلیل درصد تخریب آنها بیشتر بوده است. در قسمت‌های مختلف برج و بارو محل‌های سوراخ داربست‌ها كه در حین ساخت برج و بارو به كار رفته‌اند وجود دارد.
قلعه به دو بخش كلی شمالی و جنوبی تقسیم شده است كه بخش جنوبی كوچك‌تر و احتمالاً حاكم نشین قلعه بوده است. در داخل قلعه به طور پراكنده آثار معماری وجود دارد كه بعضی از آنها با سنگ و گچ ساخته شده‌اند. به نظر می‌رسد ساختمان‌های داخل قلعه در بیشتر قسمت‌ها از خشت و گل ایجاد و به مرور زمان از بین رفته‌اند. بر اساس شواهد موجود می‌توان به حوض آبی (انبار) در داخل بنا اشاره كرد كه آب را از طریق یك كانال به این حوض منتقل می‌كرده‌اند.
داخل قلعه
در مورد ساختارهای سازه‌ای داخل قلعه با توجه به از بین رفتن آنها و عدم مطالعات گمانه زنی، كاوش و نوع كاربری آنها نمی‌توان اظهار نظر كرد. تنها می‌توان به دیوار سراسری كه بخش جنوبی قلعه (حاكم نشین) را از بخش شمالی جدا می‌كند اشاره كرد. به نظر می‌رسد در بخش شمالی قلعه كه عموم مردم در آن زندگی می‌كرده‌اند از سازه‌های خشتی استفاده شده است. پیرامون قلعه دارای آثار استقرارهایی است كه به نظر می‌رسد محل زندگی كوچ‌نشینان بوده و به طور فصلی در اطراف قلعه اطراق می‌كرده‌اند. با توجه به وجود قبرهایی در داخل قلعه به نظر می‌رسد قبرستان این منطقه داخل قلعه باشد كه نیاز به گمانه زنی و بررسی بیشتر دارد.
تاریخچه قلعه
با توجه به سبك معماری قلعه می‌توان به یقین گفت كه بنای قلعه در دوره ساسانیان ساخته شده و بررسی شواهد موجود در آن نشان دهنده ادامه زندگی در آن تا قرن پنجم هجری قمری است. ملاط گچ به كار رفته در بعضی از بناهای داخل قلعه با ملاط گچ استفاده شده در بارو متفاوت است كه احتمالاً متعلق به بناهای دورة اسلامی داخل قلعه است.
از مواد فرهنگی یافت شده در قلعه می‌توان به جوش‌های فلزی كوره اشاره كرد كه وجود كوره‌ها و كارگاه‌های ذوب و ساخت اشیا فلزی را در این منطقه تأیید می‌كند. از شاخص‌ترین سفال‌هایی یافت شده در محوطه قلعه، سفال‌های لعاب‌دار قرون اولیه اسلامی است.
