كوی شتربان كه آنرا در تبریز و سایر مناطق آذربایجان بنام دوه چی میشناسند ازمحلات مهم تبریز است كه به لحاظ وسعت ,قدمت و تاریخ مشهور است .این كوی از شمال به كوههای سرخ عینالی , از جنوب به مهرانرود (میدان چایی), از مشرق به محله سرخاب و از مغرب به محله امیر خیز محدود است كه وسعت بسیار داشته است. خیابان شمس تبریزی این محله را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم كرده است . امروزه اهالی تبریز دوه چی را با خیابان شمس می شناسند .
از لحاظ تاریخی این كوی به دلیل اجتماع مخالفین مشروطه و طرفداران محمد علیشاه قاجار اهمیت فوق العاده ای دارد. نام این محله به دلیل رونق شتربانی در این محل و وجود كاروانسراهای متعدد در اطراف این محل مانند كاهفروشان , سرای كشمش چیلر ,میدان صاحبالامر و حمل بار از اطراف به تبریز و توسط ساربانان شتر به نام شتربانان و به تركی بنام دوه چی معروفیت یافته است.این محله در قدیم پرجمعیت بوده و ساكنان آن ثروتمند بودند.
میادین و محلات معروف كوی دوه چی
– دروازه دوه چی در ابتدای بازارچه دوه چی فعلی تقریبا مقابل مسجد آقا سید علی آقا قرار گرفته بود .
– شاید بزرگترین دروازه از میان هشت دروازه دیگر با روی نجفقلی خان بود .در بیرون هریك از دروازه ها یك حمام و یك كاروالنسرا ساخته شده بود و در مجموع دیوار حصار و دروازه و حمام و كاروانسرا ی بیرون دروازه بعنوان عناصر دروازه ای شناخته می شوند . در امتداد گذر دروازه ها بازارچه هایی بوجود آمدند كه امروزه اثری از حمام و كاروانسراهای دروازه دوه چی به جای نمانده است.
– میدان كاه فروشان یا سامان میدانی از معروفترین اماكن كوی شتربان است . این میدان در جنوب محله شتربان نزدیك مهرانرود واقع است كه از شرق به خیابان دارایی (شهید مدنی), از غرب به خیابان ملل متحد (فلسطین) محدود می شود. این میدان محل تجمع روستاییان شمال و غرب تبریز بوده است كه محصولات كشاورزی خود از جمله كاه را در این میدان به فروش می رساندند .هم اكنون نیز تقریبا بدنه قدیمی این بازار سنتی حفظ شده است ولی نوع مشاغل تا حدودی تغییر یافته است. تا قبل از رواج خودرو و وسایط نقلیه عمومی این میدان شاهد هزاران نفر از روستاییانی بود كه با اسب و قاطر و الاغ محصولات زراعی و روستایی خود را جهت فروش در این میدان عرضه می كردند . جهت اسكان روستاییان و نگهداری چهاپایان آنها , دهها كاروانسرا در این میدان ساخته شده بود . در حال حاضر به اسنتثنای چند كاروانسرای خاص همگی از بین رفته و یا تبدیل به انبارهای چوب فروشان محل شده اند.
در این میدان دو مسجد وجود دارد:
۱- مسجد دباغ خانه كه بانی آن دباغ چی های میدان بودند .
۲-مسجد ایریلولر كه اهالی روستای ایری مقیماین میدان بانی ساخت آن بودند. همچنین خانه های حاج مطلب , حاج علی اكبر ,سید حسن یزدی ,میر ابولفضل ,حاج كریم و خانه قدیم حجت الاسلام در این میدان قرار داشته انی .
– كوچه اسلامیه كه بیشترین شهرت آن از زمان انقلاب مشروطیت است محل تشكیل انجمن اسلامیه بوده است این انجمن به منظور مقابله با رشد اندیشه های مشروطه خواهی توسط روحانیونی چون میر هاشم دوه چی تشكیل شد . در ابتدای این كوچه مسجد بزرگ و زیبایی بنام مسجد شكلی وجود داشت كه ساختمان اصلی آن به جهت بازسازی كلا تخریب شده است.
– چهار بندان چهار دربندی طولانی است كه در نقطه ای بصورت چهار راه به هم برخورد می كنند و امروزه نیز به این نام مشهور است . یك طرف آن به سمت حمام گرماب سابق , طرف روبروی آن به سمت مسجد شكلی , دو طرف دیگر كه در نقشه دارالسلطنه تبریز كوچه میر تقی صراف نامگذاری شده است یكی به سمت مسجد حسینیه و دیگری به سمت مسجد حاج آقابابا می رود .
– از دیگر كوچه های این محله كه هر یك بنام خانواده ای ثروتمند و مشهور ساكن آن نامگذاری شده است میتوان به كوچه های حریری , شالچیلار , كاشی لر و لك لر اشاره كرد.
مجموعه بازار شتربان
بازارچه مسقف آجری شتربان پل ارتباطی محله شتربان و بازار بزرگ می باشد واین بنا در شمال مهرانرود نزدیك بازار مسگران تبریز قرار دارد و توسط مهرانرود از بازار تبریز جدا شده است. بازارچه دارای دو ورودی از طرف میدان كاه فروشان می باشد و دروازه شتربان در ابتدای یكی از این ورودیها قرار داشته است. مدرسه نصریه از عمارتهای دوران پادشاهی اوزون حسن آق قویونلوها به همراه مسجد حسن پادشاه در وسط میدان صاحبالامر از دیگر آثار بجا مانده از گذشتگان تبریز است .
– میدان صاحب آباد (صاحب الامر فعلی) درساحل شمالی مهرانرود و در موضعی كه هم اكنون به میدان صاحب الامر معروف است باغ بزرگ و زیبایی وجود داشت . احداث این باغ به خواجه شمس الدین محمد جوینی نسبت داده می شود كه در اواخر عهد هلاكو وزیر اعظم و صاحب اختیار ممالك ایران و روم بوده است .بعدها پادشاه سلسله آق قویونلوها سلطان حسن بایندری در همین باغ اقامت گزید و آنرا توسعه داد . بعدها پسر وی سلطان یعقوب عمارت معروف هشت بهشت را بنا نهاد .
– مسجد عرب لر مهم ترین مسجد در میان مساجد سی‌گانه محله شتربان است. امامزاده سید ابراهیم، دره گرو و میدان صاحب الامر( صاحب آباد) نیز در این محله واقع شده‌است.
از لحاظ تاریخی این كوی به دلیل اجتماع مخالفین مشروطه و طرفداران محمد علیشاه قاجار اهمیت فوق العاده ای دارد. نام این محله به دلیل رونق شتربانی در این محل و وجود كاروانسراهای متعدد در اطراف این محل مانند كاه فروشان ، سرای كشمش چیلر ، میدان صاحب الامر و بازار دوه چی حمل بار از اطراف به تبریز و توسط ساربانان به نام شتربانان و به تركی بنام دوه چی معروفیت یافته است.
خانه های قدیمی و زیبایی در این محلات وجود دارند كه از جمله آنها می توان به خانه محمودیه، خانه میرزا محمود انصارین و خانه صرافلار اشاره كرد.
بقعه سید ابراهیم در سمت شرقی كوچه ای كه مابین محله معروف بالا حمام و میدان كاه فروشان واقع شده است . برخی سید ابراهیم را از نوادگان امام سجاد و برخی دیگر از فرزندان امام موسی بن جعفر میدانند.
در تبیین اهمیت این محله در ساختار شهری تبریز همین بس كه گفته می شود ماركوپولو، جهانگرد سرشناس ونیزی، به هنگام ورود به تبریز در قرن سیزدهم میلادی در یكی از كاروانسراهای این محله ساكن شد و مجموعه بازار در مسیرایپك یولی ( جاده ابریشم) نقش شگرف اقتصادی بازی می كرد.
حمامهای شتربان
در گذشته این كوی ۴ حمام داشت كه امروزه همه آنها به نحوی از بین رفته یا تعطیل شده اند.
حمام اسد بیگ
حمام گرماب در محله گرو كه امروزه كاربردی مسكونی دارد
بالا حمام (حمام كوچك) در ایستگاه بالاحمام قرار داشت و هنگام خیابان كشی تخریب شده است.
حمام دوه چی در ایستگاه شكلی واقع شده و امروزه بصورت نخاله دان در آمده است.
احیای مجموعه تاریخی صاحب آباد تبریز بر اساس تفاهم نامه چند جانبه…
احداث این باغ به خواجه شمس الدین محمد جوینی نسبت داده می شود كه در اواخر عهد هلاكو وزیر اعظم و صاحب اختیار ممالك ایران و روم بوده است . بعدها پادشاه سلسله آق قویونلوها سلطان حسن بایندری در همین باغ اقامت گزید و آنرا توسعه داد. سپس پسر وی سلطان یعقوب عمارت معروف هشت بهشت را بنا نهاد.
