پارك ملی ساریگل اسفراین

پارك ملی ساریگل اسفراین  در ۲۵ كیلومتری جنوب شرقی شهرستان اسفراین واقع است. مساحت این پارك ۷۰۳۷ هكتار می‌باشد و دارای اقلیم نیمه خشك معتدل است. منطقه ساریگل در ۲۰ شهریور ماه سال ۱۳۵۳ با عنوان «منطقه حفاظت شده شاه جهان» به صورت رسمی تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت. پس از انقلاب منطقه حفاظت شده شاه جهان به منطقه حفاظت شده ساریگل تغییر نام داد و از آذر ماه سال ۱۳۸۱ بخشی از منطقه حفاظت شده ساریگل، از آن تفكیك و به پارك ملی ارتقا یافت. از جمله گیاهان منطقه می‌توان به ارس، زرشك، زالزالك، كركو، انجیر وحشی، گردو، باریجه، درمنه، كلاه میرحسن، گون، شیر خشت، نسترن وحشی، چوبك، كنگر و … اشاره داشت.

پارك ملی ساریگل اسفراین

ساریگل یكی از زیستگاه‌های اصلی قوچ و میش اوریال است. جانوران دیگری نظیر پلنگ، بز و پازن، كفتار، گرگ، گربه پالاس، گربه وحشی، آهو، كبك، تیهو، هما، چكاوك، سهره، عقاب طلایی، بالابان، انواع سارگپه، افعی (گرزه مار)، كفچه مار، تیر مار و … نیز در این منطقه زیست می‌كنند. امروزه این منطقه یكی از مناطق شاخص نه تنها در استان خراسان شمالی بلكه در سطح كشور می‌باشد. از شاخص‌ترین جاذبه‌های طبیعی این منطقه می‌توان به آبشار ایزی، رودخانه و دره اردغان، روستای سرچشمه و چشم‌انداز پشت سد اسفراین اشاره نمود.

منطقه ساریگل در تاریخ بیستم شهریور ماه سال ۱۳۵۳ به موجب مصوبه شماره ۴۷ مورخ ۱۳۵۲/۹/۲۰ با عنوان منطقه حفاظت شده شاه جهان رسما تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت. پس از انقلاب از منطقه حفاظت شده شاه جهان به منطقه حفاظت شده ساریگل تغییر نام پیدا كرد و از آذر ماه سال ۱۳۸۱ به موجب اصلاحیه مصوبه شماره ۹۹ مورخ ۱۳۸۱/۶/۲۱ شورای عالی حفاظت محیط زیست محدوده امن منطقه حفاظت شده ساریگل به پارك ملی ارتقاء داده شد و ساریگل به دو منطقه پارك ملی ساریگل با وسعت ۷,۰۳۷ هكتار و منطقه محافظت شده ساریگل با وسعت ۲۱,۳۰۹ هكتار تقسیم شد.

تنها سكونتگاه موجود داخل منطقه روستای گنجدان با حدود ۳۰ خانوار جمعیت می باشد كه در شمال منطقه قرار گرفته است.

اقلیم

پارك ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل منطقه ایست با زیستگاههای متنوع كوهستانی مرتفع و سرد، تپه ماهورهای معتدل و سطح كم جلگه‌ ای با اقلیمی نسبتا گرمتر در مقایسه با نواحی كوهستانی منطقه.

ارتفاعات كوهستانی سرد: این ناحیه شامل ارتفاعات، آلبلاغ و تركان از رویشگاه‌های عمده گیاه دارویی و صنعتی باریحه، تالاری چشمه پولاد، گنجدان، حوض امام وردی، قره طوقی، بیل باقلی، كلنگاه و لوشی بینی كه در بعضی از نواحی پوشیده از جنگل‌های ارس و زرشك و به طور پراكنده بید وحشی و همچنین از زیستگاه‌های مهم قوچ و میش، كل و بز و پلنگ هستند.
تپه‌های ماهور كم ارتفاع: این ناحیه بیشترین سطح مراتع ساریگل را تشكیل میدهد و از بهترین مناطق زیستگاه قوچ و میش اوریال و پلنگ است.

منطقه دشتی: این ناحیه شامل دامنه ایزی و ریشی است و سطح كمی از منطقه را شامل می شود (حدود ۲۰۰۰ هكتار) و زیستگاه حدود ۲۵ راس آهو می باشد.اختلاف ارتفاع اكوسیستم‌ های متنوعی را در این منطقه ایجاد نموده كه به تبع آن بر تنوع زیستی منطقه افزوده شده به طوری كه بسیاری از گونه‌ های گیاهی مناطق گرم و سرد را در ساریگل می توان مشاهده نمود.

قله كلنگاه

در كف دره‌ ها گونه‌ های درختی و درختچه‌ ای زرشك، بید، انجیر و گردو و در مناطق مرتفع گونه‌ های ارس به صورت پراكنده و انبوه به وفور دیده می شود.
بلندترین قله ساریگل به نام كلنگاه با ارتفاع ۲۷۹۷ متر از سطح دریا است. ارتفاعات كلنگاه، قزل قلعه و دره گاویان تنها زیستگاه‌ های كل و بز منطقه حفاظت شده ساریگل هستند و سایر نقاط این ناحیه مخصوصا ارتفاعات صیاد و كلوخی و زول از زیستگاه مهم قوچ اوریال می باشند.

مهمترین قلل پارك ملی ساریگل: قله بیل باقلی: ارتفاع از سطح دریا ۲۹۱۶ متر، قله صیاد: ارتفاع از سطح دریا ۲۴۱۹ متر، قله كركزو: این قله شرقی ترین و مرتفع‌ترین قله ساریگل بوده و ارتفاع آن از سطح دریا ۲۸۹۳ متر می باشد، قله قوچ قلاقی: ارتفاع از سطح دریا ۲۴۴۱ متر، قله قره داش: ارتفاع ۱۷۷۵از سطح دریا متر.

منابع آب منطقه

این منطقه با توجه به بارش خوب سالانه و نوع بارش كه مخصوصا طی فصل زمستان به صورت برف می باشد، خوشبختانه از نظر منابع آبی با محدودیت مواجه نبوده و آب به عنوان یك عامل محدود كننده در این منطقه مطرح نمی باشد. در این منطقه علاوه بر فراوانی چشمه‌ها كه از توزیع نسبتا خوبی برخوردارند، تعدادی از دره‌های منطقه دارای جریان دائم آب با دبی های متفاوت می باشند. این وضعیت علاوه بر این كه تنوع گونه‌ های زیستی گیاهی و جانوری منطقه را مخصوصا از نظر پرندگان و حشرات گسترس دارد چشم اندازهای زیبایی را ایجاد نموده كه بر جاذبیت منطقه افزوده است. احداث سد بر رودخانه سر چشمه كه از مرز شمالی منطقه می گذرد زیستگاه مناسبی را برای تعدادی از گونه‌های آبزی فراهم نموده است.

مهمترین چشمه‌های منطقه به این شرح است: آق چشمه (حاشیه شمال غرب منطقه)، چشمه پولاد (غرب منطقه)، چشمه چهل مرغ (مركزی غربی)، چشمه تركال (مركزی شرق)، چشمه آلبلاغ (مركز منطقه)، گاو اركی (شمال شرق)، چشمه یاق (جنوب شرق)، شفتا لستان (شرق منطقه)، چشمه كلوخی (جنوب شرق)،
رودخانه گنجدان: از روستای گنجدان در داخل منطقه حفاظت شده ساریگل شروع شده و در جهت شمال ادامه یافته و در روستای قلعه سفید پس از مشروب نمودن اراضی گنجدان، قلعه سفید و مقداری از بیدواز در محل قلعه سفید به رودخانه اردغان می پیوندد.

پوشش گیاهی

پارك ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل با بیش از ۲۰۰ گونه گیاهی از تنوع گیاهی نسبتا مطلوبی برخوردار می باشد.بخش عمده‌ای از منطقه از اقلیم استپی سرد برخوردار است و جامعه گیاهی آن خصوصیات این اقلیم را دارا می باشد. باریجه كه مهمترین گیاه با ارزش منطقه ساریگل با اسم علمی Ferula gamosa میباشددر اصطلاح محلی به آن قسنی اتلاق می شود و رویشگاه عمده آن آلبلاغ تركان مهرگه، در قسمت شمالی منطقه است.گیاه غالب پارك ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل درمنه می باشد كه به صورت درمنه دشتی در قسمت جنوبی و درمنه كوهی در كوهستان‌های منطقه دیده می شود.

پس از درمنه گونه غالب كلاه میرحسن و گون می باشند كه این دو گونه گیاهی عمدتا در كوهستان‌ های شمالی منطقه دیده می شوند. در برخی از دره‌ ها و مناطق مرتفع‌ تر منطقه گونه‌ های جنگلی از تنك تا نسبتا متراكم مشاهده می شود. در این جنگل‌ها درخت غالب درخت ارس می باشد كه در گذشته‌ های دور به صورت جنگل‌های انبوه در منطقه وجود داشته است. پس از ارس، زالزالك، زرشك و نسترن وحشی جزو درختچه‌ های جنگلی محسوب می شوند.

مهمترین گیاهان پارك ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل عبارتند از: كلاه میرحسن، گل قاصد، عیس گل، نسترن، علف هفت بند، آلبالو وحشی، توت روباه و … گیاهان داروئی منطقه شامل: اسفند، پونه، تلخه، گل گندم، خارشتر و گیاهان سمی شامل تلخه، زنبق، آلاله، ارزان، چوبك و لوبیای وحشی می باشند.

گونه های شاخص جانوری

پستانداران: مهمترین پستانداران پارك ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل عبارتند از: پلنگ، كفتار، گرگ، كاراكال، روباه معمولی، گربه وحشی، قوچ اوریال، كل و بز، آهو، گراز، سمور، رودك، خارپشت، موش، دوپا، هامستر، تشی، سنجاب، خرگوش. برابر آخرین سرشماری سال ۸۱ جمعیت قوچ و میش منطقه ۱۸۱۴ راس برآورد گردیده است.
خزندگان: از جمله خزندگان منطقه راسته مارها هستند كه عبارتند از: كور مارشنی، مارآتش (مار سرجه)، آلوسر، مار جعفری، افعی و …

پرندگان: از ۵۰۲ گونه پرنده شناخته شده در كشور ۷ گونه در این منطقه مشاهده می شوند. پرندگان این منطقه عبارتند از: پیغوی كوچك، سنقر سفید و خاكستری، عقاب پریا، عقاب دوبرادر، عقاب طلایی، هما، كركس، لیل، دلیجه، شاه بوف، مرغ حق جنوبی، بحری، بالابان، كبك، تیهو، قرقاول، چاخلق، كوكرشكم سیاه، قمری معمولی، شبگرد معمولی، بادخورك معمولی، زنبورخور، سبزقبا، هدهد، چلچله رودخانه ای، چلچله كوهی، چكاوك، دم جنبانك زرد و ابلق، سنگ چشم دم سرخ، سنگ چشم خاكستری، سار، زاغی، زاغ نوك سرخ، صعوه كوهی، صعوه ابرو سفید، سسك باغی، مگس گیر سینه سرخ، دم سرخ كوهی، كمركلی بزرگ، سهره یال سرخ، زردپره گونه سفید، زردپره مزرعه، گنجشك سینه سیاه و تعدادی گونه بومی دیگر.

آبزیان

ماهیان: بعضی از انواع ماهی در آب‌های منطقه و مجاور آن از خانواده كپور ماهیان Cobitidae دیده می شود. كه دو گونه Nomalaptuhus و N.Cristatu از جنس Noemacheilus بیشترین فراوانی را دارا می باشند.

در سال‌ های گذشته ناحیه دشتی پارك ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل كه در جنوب آن با حدود ۲۰۰۰ هكتار وسعت قرار گرفته زیستگاه گونه حمایت شده آهو بوده و جمعیت زیادی از این گونه در گله‌های متعدد پراكنده بوده است، كه طی سال‌های اخیر به علت گسترش روستاها و چرای مفرط دام و تخریب، این زیستگاه و جمعیت آهو در این منطقه تقریبا از بین رفته است.

نحوه دسترسی

پارك ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل در استان خراسان شمالی و در شرق شهرستان اسفراین واقع شده است. حداقل فاصله آن با نزدیكترین شهر یعنی اسفراین حدود ۸ كیلومتر می باشد. بجنورد با ۹۰ كیلومتر و سبزوار با ۱۰۵ كیلومتر در فاصله های بعدی از این منطقه قرار گرفته اند.