كاروانسرای مرنجاب یكی از كاروانسراهای تاریخی ایران می باشد كه در سال ۱۰۱۲ ه .ق به دستور شاه عباس اول صفوی احداث شد . این كاروانسرا به منظور استقرار مامورین محافظ راه ابریشم و همچنین اطراق و اقامت كاروانیان و مسافرین و زوار خراسان در فاصله ۵۰ كیلومتری شمال آران و بیدگل و در مجاورت دریاچه نمك و در نقطه ای كه مرنجاب نام داشت، ساخته شد. از آنجائیكه یكی از انشعاب های راه تاریخی ابریشم از طریق ری – كویر مركزی از آران و بید گل – كاشان می گذشت . به اصفهان و یزد مرتبط می گردید و گاهی نیز كاروان های تجاری و زوار مشهد مقدس در این مسیر مورد دستبرد راهزنان قرارمی گرفتند. تصمیم به ساخت كاروانسرای مرنجاب گرفته شد
كاروانسرای مجهز و زیبائی كه با استفاده از آجر ساخته شد . برای تامین آب مورد نیاز مترددین از این راه قناتی نیز در مجاورت كاروانسرا حفر گردید كه هنوز هم دایر می باشد. این كاروانسرا سالیانی دراز مامن و اطراقگاه كاروانهای بازرگانی و مسافرین زوار حضرت امام رضا (ع) بود. لكن پس از انتخاب تهران به پایتختی در زمان قاجارها و احداث راههای جدیدی بین تهران و قم و كاشان این راه قدیمی از رونق افتاد . كاروانسرای مرنجاب نیز متروكه و توسط افراد محلی به دامداری مبدل شد.
اما در سنوات اخیر و به تناسب توسعه برنامه های گردشگری،كاروانسرای مرنجاب نیز توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در طرح پردیسان قرار گرفت . تعمیر و مرمت گردید تا به عنوان یك اقامتگاه گردشگری كویری مورد استفاده قرار گیرد. كاروانسرای مرنجاب از لحاظ معماری، وضعیت طبیعت اطراف و چشم انداز بسیار زیبا و رویائی كه به كویر و بخصوص دریاچه نمك دارد یكی از جاذبه های كم نظیر گردشگری كشور است
موقعیت جغرافیایی
كاروانسرای مرنجاب در موقعیت جغرافیاییٍِ’۷و ْ۳۴ عرض جغرافیایی و ’۴۸و ْ۵۱ طول جغرافیایی، در ارتفاع ۸۱۰ متری از سطح دریای آزاد در حاشیه جنوبی دریاچه قم واقع شده است. مرنجاب از دهستان كویرات شهرستان آران و بیدگل و در ۵۰ كیلومتری شمال شرق مركز این شهرستان قرار دارد. اقلیم منطقه گرم و خشك است و میانگین دمای روزانه روی ۱۹ درجه می‌چرخد. متوسط گرم‌ترین ماه سال ۳۲ درجه و میانگین سردترین ماه سال ۵ درجه است. از اواسط مهر تا اوایل بهار شب‌ها سرد و از اواسط خرداد تا اوایل شهریور گرم است. شب‌های اواخر فروردین تا اوایل خرداد مطبوع است. در روزها هم از اواسط آبان تا اوایل اردیبهشت سرد و از دهه اول خرداد تا دهه اول مهر گرم و در سایر ماه‌ها عالی است.
معماری بنا
كاروانسرای مرنجاب از جاهای دیدنی آران و بیدگل به شمار می‌رود و قلعه‌ای مربع‌شكل به مساحت ۳۵۰۰ متر مربع است كه شش برج در دیوارهای آن تعبیه شده است.نقشه بنا از بسیاری جهات شبیه به ساختمان‌های قصر بهرام و عین‌الرشید سیاه‌كوه است و پیدا است كه اقامتگاهی برای قوافل بوده. ولی بنای مرنجاب جدیدتر از بناهای ذكر شده است و پیشینه پیشاصفوی ندارد. كاروانسرا در بند ریگ، یكی از معروف‌ترین و بزرگ‌ترین ریگزارهای ایران، واقع شده است. این منطقه در گذشته گذرگاه رودخانه‌ها و آبراهه‌های دائمی و فصلی پرآبی بوده و حتی در بهار به دلیل عبور جریان‌های سیلابی پرآب بسیار خطرناك بوده است.
اكنون دیگر خبری از آن سیلاب‌ها نیست و بند ریگ در بهار با پوشش گیاهی زیبا می‌شود . زمانی كه بر اثر وزش باد تپه‌های ماسه‌ای به حركت درمی‌آید منظره بدیعی ایجاد می‌كند.
خود ساختمان كاروانسرا هم از روی تپه‌های ماسه‌ای، همچون تابلوی نقاشی‌شده بسیار زیبایی، بین دریاچه و رشته تپه‌های ماسه‌ای جلب توجه می‌كند. از این رو عجیب نیست كه عكاسان طبیعت حسابی در اینجا سیر می‌كنند یا فیلمسازان برای فضاسازی حوادث تاریخی و بیابان‌های كشورهای عربی و صحرای آفریقا سر از اینجا در می‌آورند
مرمت كاروانسرا
مسیری كه از آران و بیدگل به مرنجاب می‌رود یكی از مسیرهای قدیمی اصفهان به كاشان، یزد، مشهد و تهران و مسیر گذر بسیاری از جهانگردان كویر بوده است. این مسیر با مسیر اصلی ورامین-اردستان تلاقی می‌كرد . در شمال به سیر اصلی جاده سنگفرش صفوی متصل می‌شد.
روشن نیست كه كاروانسرا تا چه زمانی كاربری خود را حفظ كرده اما می‌توان حدس زد كه در زمان حكومت پهلوی‌ها، كه جاده تهران-قم كشیده شد. دیگر از رونق افتاده باشد. شاهدش خاطرات آلفونس گابریل (۱۸۹۴ – ۱۹۷۵) اتریشی است كه به اینجا آمده است. او پس از توصیف شنزارها و طوفان‌های شن می‌نویسد: «… قبل از تاریك شدن هوا، پس از راهپیمایی طولانی و مرارت‌بار به بقایای كاروانسرای قدیمی مرنجاب رسیدیم. جایی كه در برابر فشارهای شدید باد در امان بودیم… ویرانه‌های كاروانسرای مرنجاب روی تپه‌ای قرار گرفته بود …»
در سال‌های قبل از انقلاب، دانشگاه تهران با همكاری سازمان میراث فرهنگی كاشان یك بار در مرنجاب به منظور ایجاد و راه‌اندازی یك ایستگاه تحقیقات مناطق كویری و بیابانی تعمیرات اساسی انجام دادند. اما با اوج‌گیری انقلاب اسلامی كار رها شد و دیگر ادامه نیافت.
پس از پیروزی انقلاب، منطقه تا مدتی تقریباً به لحاظ گردشگری راكد بود. تا سال ۱۳۷۸، كه این كاروانسرا را میراث فرهنگی خرید و در قالب طرح پردیسان مرمت كرد، به شخصی به نام عباس شیبانی تعلق داشت كه از آن برای آغل گوسفندان استفاده می‌كرد. مرمت تا سال ۱۳۸۲ طول كشید و خیلی از اتاق‌هایش به كلی تعمیر شد. بنا در سال ۱۳۸۴ هم با شماره ۱۲۱۲۶ ثبت ملی شد و از آن به بعد برو و بیایی پیدا كرد.
حالا حدود ده سالی هست كه هرساله گردشگران بیشتری را به خود می‌بیند. خود كاروانسرا نقش مهمانسرا به خود گرفته و اتاق‌هایش برای اقامت اجاره داده می‌شود. كویر و كاروانسرای مرنجاب در بیشتر مواقع سال، به ویژه چهارشنبه‌سوری و تعطیلات نوروز پذیرای تورهای گردشگری از سراسر ایران است.
نحوه دسترسی
برای دسترسی به منطقه سه مسیر اصلی وجود دارد: نخست مسیر شهر آران و بیدگل به جاده خاكی مرنجاب است. كنار امامزاده هلال بن علی در واقع سرآغاز جاده كویر مرنجاب است. مسافت ۵۰ كیلومتر است اما نمی‌شود سواری‌ها خیلی سرعت گرفت از این رو روی دو-سه ساعت حساب كنید تا مسیر را بپیمایید. ورودی كویر از پنج هزار تا پانزده هزار تومان متغیر است. از آران و بیدگل تا كاروانسرای مرنجاب هیچ روستایی نیست. فقط چند كشتزار كوچك آن هم در آغاز راه هست. در طول مسیر تنها یك چاه آب قرار دارد كه در نزدیكی جاده خاكی كاروانسرا است.
مسیر دیگر پارك ملی كویر به قصر بهرام و كاروانسرای سفیدآب و مرنجاب منتهی می‌شود. مسیر سوم هم از كاشان به ابوزید و از آنجا به مرنجاب ختم می‌شود.
پیشنهاد ویژه
طوفان‌های سهمناك شن پدیده‌ای معمول در منطقه است؛ از این رو حتماً با راهنمایی خبره، كارآزموده و باتجربه به كویر بزنید. راهنما را می‌توان از همان آران و بیدگل پیدا كرد.
در درون كاروانسرا سفره‌خانه سنتی تعبیه شده، علاوه بر آنكه سرویس بهداشتی عمومی هست، هر اتاق هم توالت و حمام اختصاصی دارد. بهتر است برای اطمینان از قبل اتاق را رزرو كنید.
اگر فصل سرد بود، با آنكه پتو دارند، اما بهتر است كیسه خواب داشته باشید. اگر هم هوا خوب بود و خواستید ستاره‌ها را رصد كنید. محوطه فنس‌كشی‌شده‌ای كنار كاروانسرا هست كه می‌توانید آنجا اقامت كنید. در اطراف كاروانسرا حوضچه آبی به طول ۵۰ متر و عرض ۱۵ متر قرار دارد كه درختان بید و گز آن را محصور كرده‌اند. محوطه این آبگیر در سال‌های اخیر برای رفاه حال مسافران برای برپایی چادر آجرفش شده است. منقل‌هایشان هم برای استفاده عموم به راه است
