مسجد جامع گزاوشت یكی از مساجد تاریخی شهر بناب است كه دركنار میدان تره بار بناب واقع گردیده است . این مسجد در ضلع جنوبی مصلای اعظم بناب واقع شده كه نمونه زیبایی از معماری دوره صفویه است.در اولین نگاه به مسجد ارتفاع در ورودی مورد توجه قرار می‌گیرد كه متأسفانه در سال‌های قبل ورودی اصلی تخریب شده است. این ورودی كه در جبهه شمالی واقع است به ارتفاع ۲/۳۰ متر از سطح خیابان بالاتر است. كه در زمان قبل ورودی اصلی با پله‌های نیم‌دایره‌ای به شبستان مسجد وارد می‌شد. با توجه به ارتفاع ذكر شده، این مسجد بر روی یك تپه باستانی قرار گرفته است. در زیر كف و جوار آن قطعات متنوع سفالی دوره‌های تاریخی دیده شده است.
معماری بنا
نمای خارجی بنا بسیار ساده و فاقد هرگونه جنبه هنری و تكنیكی است . شبستان مسجد برروی پشته ای باستانی قرار گرفته و از سطح خیابان، دومتر مرتفع تر است . بدین لحاظ ، ازنظر ارتفاع و بلندی شاید چشمگیرترین بنای قدیمی مركز بناب باشد . شبستان مسجد عبارت است ازیك تالار مستطیل شكل كه سقف آن بر روی دوازده ستون- در سه ردیف چهار تایی- حمل می شود . ورودی شبستان، در وسط ضلع شمالی و درامتداد خیابان قرار دارد . هشت پله، خیابان را به شبستان مرتبط می سازد. درتمامی ضلع شمالی مسجد، بالكنی به عرض سه متر جهت استفاده بانوان ایجاد كرده اند . كف بالكن، با تیرریزی و طوفال كوبی ساخته و برروی شش ستون چوبی استوار شده است . درامتداد ستون های مزبور، شش ستون چوبی با سر ستون های تزیینی تا زیرسقف شبستان بالا رفته است .
درفاصله ستون های سوم و چهارم و درواقع روی محور ورودی، ستون تزیینی دیگر قرار دارد. كه درزیر، پایه نگهدارنده ندارد . ارتفاع شبستان حدود پنج متر است و از پنجره هایی كه در دوشرقی و غربی تعبیه شده نور می گیرد . ستون های چوبی مسجد همگی هشت ضلعی به طول هر ضلع، ۱۰ سانتی متر هستند . این ستون ها تمامی برروی یك پایه كوتاه و ساده سنگی هشت ضلعی یا دایره مانند استوار شده اند . بدنه ستون ها تا ارتفاع ۵/۳ متری، ساده و ازآنجا به بالا به گونه ای هنرمندانه در نه ردیف تخته كوبی شده . سرستون كشیده ای كه از پایین به بالا برحجمش افزوده شده، به وجود آمده و درمجموع، چهارسطح تزیینی شبیه مقرنس بندی را درچهار طرف عرضه می دارد .
برروی سرستون ها درجهت عرض شبستان، یك تیر حمال سراسری قرار دارد . این تیرهای حمال كه اكنون درزیر صندوق تزیینی مخفی هستند. به احتمال هریك ازچند قطعه تشكیل شده و جایی كه سرستون ها زیر آنها قرار می گیرند. به گونه فارسی بریده شده و با همدیگر قفل و بست شده اند . قطر تیرهای حمال درحدود ۳۰ سانتی متر است . در مرحله پوشاندن زیرسقف و ایجاد سقف كاذب، هر یك ازاین تیرهای حمال را با قراردادن سه قطعه تخته درزیر ودو طرف آن، داخل صندوقه ای سراسری قرار داده اند . درنتیجه روی تیرهای حمال را مستطیل برجسته ای به عرض حدود نیم متر و ارتفاع ۴۰ سانتی متر پوشا نده است .
فاصله بین تیرهای حمال درجهت طول، با استفاده از تنه های متوسط درخت تیرریزی شده . سپس با طوفال كوبی به كمك چوب های خراطی شده، تمامی سطح زیر سقف با چوب پوشش شده است . روی این پوشش را همانند مسجد مهرآباد، با انواع نقش های زیبای گیاهی و ترنج تزیین كرده اند . این مسجد دارای صحن و ایوان ستونداری است كه در صحن آن، حجره هایی جهت سكونت طلاب علوم دینی ساخته اند . بنا فاقد كتیبه تاریخی است. اما با توجه به سبك بنا و شیوه تزیینات می توان آن را همزمان با مسجد مهرآباد بناب یعنی اواسط نوزدهم هجری دانست.
تزیینات بنا
آنچه كه درباره نقاشی‌ها و خطوط و كتیبه‌های این مسجد قابل ذكر است. تنوع در رنگ، نقش، حكاكی، خطوط و كتیبه‌های به‌كار رفته كه عمدتاً در قسمت‌های پرده و در حاشیه شاه‌تیرها به چشم می‌خورد كه تماماً دارای تاریخ، خط و … است. به عنوان مثال در قسمت شمال شرقی شبستان تاریخ‌های ۱۲۵۵، ۱۱۸۲ و ۱۱۵۲ كه بیانگر بازسازی مسجد هستند دیده می‌شود.
علاوه بر این مجموعه كتیبه نام‌های اشخاص و نجاران و نقاشان و اسماء الهی و اسامی پنج تن آل عبا هنوز به وضوح دیده می‌شود. به عنوان نمونه یكی از نقش‌های پنج تن آل عبا با شیوه و خط بسیار دیدنی با خط نسخ در یكی از تخته‌ها با موزون خاص دیده می‌شود.
نحوه دسترسی
آدرس : استان آذربایجان شرقی، بناب، كنار میدان تره‌بار بناب، روبروی مصلای بناب
