گنبد سرخ مراغه ،نام یك بنا به ساخت سال ۵۴۲ هجری قمری در دوره سلجوقی است. سبك معماری این بنا به شیوه رازی است. گنبد سرخ یكی از قدیمی‌ترین بنای دورهٔ اسلامی در استان آذربایجان شرقی می‌باشد كه در قسمت جنوب غربی شهر مراغه قرار گرفته‌است. نام بانی بنا و تاریخ احداث آن‌را می‌توان از كتیبهٔ جبههٔ شمالی و نام سازندهٔ آن را از كتیبهٔ غربی ملاحظه نمود. آنچه از این كتیبه‌ها برداشت می‌گردد این است كه بنای گنبد سرخ در سال ۵۴۲ هجری به‌دستور «عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیم» رییس آذربایجان در دورهٔ سلجوقیان و به وسیلهٔ «بنی‌بكر محمد بن بندان بن محسن معمار» ساخته شده‌است.
با شروع ساخت این بنا دورهٔ رازی در معماری ایران به پایان رسیده و این بنا نقطهٔ عطف و شروع معماری آذری می‌باشد . تلفیق آجر و كاشی و استفاده از كاشی در تزیین بناهای تاریخی در ایران از مشخصه‌های این دوره‌است. به‌طور كلی گنبد سرخ بنایی مربع‌شكل است متشكل از سردابه و اتاق اصلی كه برروی سكوی سنگی قرار دارد . به وسیلهٔ هفت ردیف پله می‌توان به آن دسترسی یافت. پنج پله در جلوی سكو واقع شده و پلهٔ ششم و هفتم جزء آستانهٔ درگاه محسوب می‌شوند. این گنبد دارای ۴ ضلع بوده، كتیبهٔ ضلع شمالی نشانگر اسم و القاب بانی گنبد و تاریخ احداث بنا می‌باشد . كتیبهٔ ضلع شرقی و جنوبی آن آیات قرآنی و ضلع غربی آن حاكی از نام سازندهٔ بنا می‌باشد.
كارشناسان میراث فرهنگی معتقدند این بنا قبل از رصدخانه مراغه برای تعیین ماه‌های سال و ساعات روز كاربرد داشته است . سوراخ‌های ایجاد شده بر ضلع‌های این بنا نشانگر این امر است. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۳۴ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
معماری بنا
اگر چه تقسیم بندی معماری به سبك‌های مختلف در ایران چندان درست نمی باشد. ولی در تقسیم بندی معماری ایران به سبك‌های مختلف از نظر پیرنیا با شروع ساخت گنبد كبود، دوران معماری رازی در ایران به پایان رسیده . در واقع این گنبد نقطه عطف و شروعی برای معماری آذری به حساب می‌آید. ساختار این بنا از آجر و كاشی بوده كه از این كاشی‌ها برای تزیین آن نیز استفاده شده است.
در نگاه كلی، گنبد سرخ دارای ساختاری مربعی شكل است كه از سردابه و اتاق اصلی تشكیل شده و بخش زیرین این اتاق نیز یك سكوی سنگی است. برای ورود به بخش داخلی این گنبد، باید چند پله را بالا رفت كه با عبور از آن‌ها وارد مكانی جالب خواهید شد كه سقف بسیار زیبایی نیز دارد. درون گنبد مذكور دو كتیبه وجود دارد كه كتیبه ضلع شمالی اطلاعاتی در خصوص بانی و القاب وی دارد و كتیبه ضلع شرقی و جنوبی دارای آیات قرآنی هستند و در ضلع غربی آن نیز نام سازنده بنا قرار گرفته است.
شیوه ی آجر چینی و تزئینات به كار رفته در ساخت این بنا بسیار دیدنی و زیبا هستند چرا كه تلفیق كاشی های فیروزه ای رنگ با آجرهایی كه تهرنگ سرخ دارند. در تشكیل ساختار خود بنا بسیار مهم و ستودنی می باشد . گفتنی است كه تزئینات بنا به بدنه الحاق نشده است بلكه جزوی از خود ساختار آن به شمار می آید .
براساس اطلاعاتی كه تاكنون به‌دست آمده، گنبد سرخ پیش از رصدخانه مراغه ساخته شده است . به‌همین دلیل از سوراخ‌های موجود در ضلع‌های این بنا برای پی بردن به روز‌ها و ماه‌ها استفاده می‌شد. سقف این بنا نیز ساختار جالبی دارد كه تماشای آن هیجان‌انگیز است.
شهر مراغه
شهرستان مراغه در استان آذربایجان شرقی واقع شده و بعد از تبریز، بزرگ‌ترین شهر این استان به حساب می‌آید. مراغه به عنوان شهری است كه در میان باغ قرار دارد و اغلب خیابان‌های آن سرسبز و پر از درختان قدیمی هستند. شهرستان مراغه به دلیل كوهستانی بودن، زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدلی دارد و میزان بارش نیز در این شهر بالا است. گنبد سرخ یكی از آثار تاریخی مهم این شهر به حساب می‌آید و در جنوب غربی آن واقع شده است. در اطراف آن نیز شاهد فضای سبز هستیم كه برای زیبایی گنبد ساخته شده است
نحوه دسترسی
رسیدن به گنبد سرخ مراغه برای افرادی كه آشنایی زیادی با این شهر ندارند، كار نسبتا سختی است. برای رسیدن به گنبد سرخ باید به كمربندی جنوبی رفت و سپس از طریق خیابانی كه در كنار پمپ بنزین قرار دارد به گنبد مذكور رسید. اما چون تابلو‌های خیابانی برای مسیردهی به گردشگران برای رسیدن به گنبد سرخ وجود ندارند، به‌همین دلیل بهتر است كه از مردم محلی میهمان‌نواز این شهر پرس‌و‌جو كنید تا خود را به گنبد سرخ برسانید.
آدرس :آذربایجان شرقی٬ مراغه٬ جنوب غربی مراغه، خیابان انقلاب، تقاطع خیابان خیام، بوستان آقالار
