موزه آب یزد كه در خانه كلاه دوز ها واقع شده است هم زمان با برگزاری نخستین همایش بین المللی قنات در اردبیهشت ماه سال ۱۳۷۹ هجری شمسی در شهر یزد افتتاح شد . این موزه محل مناسبی برای شناخت آثار و ابنیه تاریخی مربوط به آب است . این موزه در شمال میدان امیر چقماق شهر یزد قرار دارد. در این موزه لوازم مختلف حفر قنات ، ابراز و ادوات اندازه گیری حجم آب ، وسایل تامین روشنایی در قنات ، اسناد و مدارك خرید و فروش آب و وقف نامه های قدیمی ، كتابچه میراب ها و اسناد توزیع آب ، ظروف نگهداری و حمل آب و بسیاری لوازم و اشیاء ارزشمند دیگر نگهداری می شود . این موزه در خانه ” كلاه دوز ها ” ، قرار دارد.
تاریخچه بنا
یكی از آثار ارزشمند یزد خانه كلاهدوزها است كه دستور ساخت آن را مرحوم سید علی اكبر كلاهدوز به یكی از بازرگانان عصر قاجاریه در سال های ۱۲۶۶ تا ۱۲۶۹ خورشیدی داد. در حال حاضر مالك این بنا شركت آب شهر یزد است و به عنوان یكی از جاذبه های این شهر مورد بازدید عموم قرار دارد. این بنا حدود ۵ طبقه دارد كه به شرح زیر می باشد:
طبقه اول موزه آب یزد
در پایین ترین طبقه ی خانه انشعابات دو كاریزی رحیم آباد و زارج قرار دارد و امروزه قنات زارچ با بیش از ۲۰۰۰ سال قدمت و ۷۵ كیلومتر طول، هنوز هم فعالیت خودش را ادامه می دهد.
طبقه ی دوم موزه محل نگهداری مواد غذایی
در بخش بعدی كه از در واقع طبقه ای بر روی پایین طبقه است به اصطلاح پایاب است. انباری برای خوراكی های متفاوت بود كه در آن فضا مواد غذایی مختلفی را با روش های خاص نگهداری می كردند. پایاب در واقع یك ساحتمان با عمق ۱۰ متری بود كه فضای آن به صورت هشت ضلعی ساخته می شد و از دمای ثابت كه تقریبا همواره در تمام فصول سال ۱۴ درجه می شد برخوردار بود. در میان این سطح حوضی دیده می شود كه گذر آب كاریز از آن هوا را مطبوع نگه می دارد.
طبقه سوم اقامتگاه تابستانه موزه
خوب به سطح بعدی می رسیم جایی كه اتاق ها و دالان های متعددی در آن وجود داشت و برای گذراندن روزهای گرم و طاقت فرسای تابستان گزینه مناسبی به شمار می رفت. زیر زمین در چهار طرف حیاط و قسمت زیر هر اتاق مخصوص به یكی از ساكنان بود و فقط آن شخص در فصل گرما از آن استفاده می كرد.
طبقه چهارم محل سكونت
بعد از اقامتگاه تابستانه به سطح چهارم خانه می رسیم جایی كه اتاق های پنج دری، تالار، اتاق ارسی، آشپزخانه و محل زندگی خدمتكاران خانه نیز بود.
طبقه پنجم یا پشت بام معروف به چاه خانه
قسمت پایانی خانه یا همان سطح پنجم پشت بام خانه كه به آن چاه خانه می گفتند نیز بود. از طریق این چاه خانه و با استفاده از چرخ چاه، آب چاههای معروف به چهل گز را بر می داشتند و برای آشامیدن و موارد بهداشت اهل خانه استفاده می كردند. دو نفر مامور برداشت آب از قناتی بودند كه رحیم آباد نام داشت. آنها آب را بالا می كشیدند و به منبعی می ریختند تا اعضای خانواده در طبقه همكف آن را برداشت كنند. نكته ای كه قابل توجه است این است كه در این خانه می توانید لوله كشی های مربوط به آب را كه در حدود ۱۵۰ سال پیش انجام شده نیز مشاهده كنید.
معماری خانه كلاهدوزها
به طور كلی معماری قدیم ایران و به خصوص شهر یزد بی نظیر بوده و بسیار چشم نواز بوده است. خانه كلاهدوزها هم یكی از مواردی است كه به این ادعا صحه می گذارد. گچ كاری های خانه كلاهدوز نقوش گل و گیاه و جانوران را دارند و همین خود دلیلی شده تا چهره ی خاصی به بنا بخشیده شود. زمینه گچ كاری ها در طبقه چهارم دارای زمینه ای از كاهگل بسیار ظریف می باشد و زیبایی خاصی دارند. از دیگر نقاط بسیار زیبای این خانه تالار آیینه است كه مورد تحسین بسیاری از معماران و هنرمندان آن دوره نیز قرار گرفته است. پنجره های اُرسی و شیشه های رنگین از جمله دیگر زیبایی های این خانه هستند كه دنیای رنگارنگی را در آن ایجاد كرده اند
آثار به جا مانده در موزه آب یزد
تقریبا بیش از ۲۰۰ شی تاریخی از مجموعه وسایل كندن قنات تا اسناد و مدارك قنات ها اصلی یزد در این موزه در حال حاضر نگهداری می شود.
مشكل بی آبی كه این روزها یكی از عمده ترین مشكلاتی است كه ایرانی ها با آن روبرو هستند در دیرباز در این مرز و بوم وجود داشته و از همین رو قنات های متعددی در ایران و به خصوص مناطق كویری ساخته شده است. در موزه آب یزد لوازم مختلفی كه برای حفر قنات مورد استفاده بوده نیز وجود دارد و بازدید كنندگان می توانند با مشاهده ی آنها به آن دوره از تاریخ ایران پی ببرند.
اسناد و وسایل مربوط به تقسیم و وقف آب
دیگر مواردی كه در این موزه می توانید مشاهده كنید اسناد و وسایل مربوط به تقسیم و وقف آب در آن زمان بوده كه در این موزه نگهداری می شود. همچنین اسناد توزیع آب هم در این موزه وجود دارد كه در آن زمان به چه تناسبی آب را بین كشاورزان تقسیم می كردند. در میان این اسناد چند سند ازدواج نیز به چشم می خورد چرا كه در آن زمان برخی از مردم مهریه زن را آب تعیین می كردند؛ همان چیزی كه در كویر حكم طلا را داشت. مدارك دیگری نیز دیده می شود كه بر اساس آنها خیرین به زنان بی سرپرست و یتیمان سهم آب می دادند.
ظروف و وسایل
در بخشی دیگر از موزه هم می توانید مجموعه ظروف و وسایل مربوط نگهداری و حمل آب بود را مشاهده كنید. مشربه چند هزار ساله یكی از دیدنی های این موزه است كه از آن در كتابهای تاریخی كهن یاد شده است.
نحوه دسترسی
آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان امام، شمال میدان امیرچخماق، خیابان قیام
به منظور دسترسی به موزه آب یزد می توانید از اتوبوس های خط پایانه دروازه قرآن-پایانه شهدای محراب به سمت این جاذبه ی دیدنی بروید. همچنین یك راه دیگری كه وجود دارد این است كه اتوبوس های خط چهارراه بعثت-راه آهن را سوار شوید و در چهارراه شهدا پیاده شوید و با كمی پیاده روی به این موزه می توانید دسترسی داشته باشید.
زمان بازدید: از ساعت ۰۸:۰۰ تا ۱۹:۰۰ (موزه از ۱۴:۳۰ تا ۱۵:۳۰ تعطیل است)
