موزه مردم شناسی اردكان

موزه مردم شناسی اردكان یكی از جاذبه های گردشگری اردكان می باشد . داستان موزه از آنجا شروع شد كه از سال ۱۳۷۰ فرصت مناسبی به دست آمد و بخشی از اشیاء به زیر زمینی‏ به مساحت تقریبی ۳۰ متر مربع در مركز تربیت معلم شهید بهشتی‏ اردكان منتقل شد ولی استقبال مردم و مسئولان از این موزه كوچك‏ از یك طرف و اهدای اشیاء موجود در منازل توسط مردم از طرف‏ دیگر باعث شد تا موزه به محل بزرگ‏تری كه دارای ۱۱۰ متر زیر بنا بود منتقل شود.

در مرحله اول برای به دست آوردن وسایلی به خصوص تلاش‏ فراوان به عمل آمد،مانند لوازمی كه برای تهیه نخ و پارچه به كار می‏رفته است از قبیل:چرخ دونه بری كه پنبه دانه را از پنبه جدا می‏كند. كمان حلاجی ، چرخ ریسی ، چرخ ماسوره، منجنیق برای‏ تهیه تار كرباس، دستگاه كرباس بافی، چرخ طناب تابی، چرخ‏ مومتابی و…خوشبختانه هم راه با آن‏ها اشیاء جالب دیگری نیز به دست آمد و حضور در محله یا خانه‏ای باعث می‏شد تا همسایگان‏ نیز از وجود موزه با خبر شده و هرچه در توان دارند به موزه كمك‏ كنند. امروز در سایه این تلاش و نگه داری موزه كوچك سال‏ ۷۰ به یكی از جالب‏ترین موزه ‏های مردم ‏شناسی كشور تبدیل شده‏ است.

بخش‏های موزه‏

بخش مردم ‏شناسی

جمع ‏آوری و حفظ و حراست اشیاء و وسایل كار و لوازم زندگی‏ مردم در گذشته ‏های دور و نزدیك اعم از این‏كه این لوازم و وسایل‏ منسوخ شده یا هنوز هم تا حدودی در بعضی مناطق مورد استفاده‏ قرار می‏گیرند،از اهمیت اساسی برخوردار است.
بخش مردم‏ شناسی در حال حاضر این بخش از غنی‏ ترین بخش‏های موزه محسوب می‏شود و بیش‏ از ۱۰۰۰ قطعه اشیاء و لوازم زندگی مردم اردكان در آن به نمایش‏ گذاشته شده است. این اقلام بعضی به صورت مجموعه و بعضی‏ به صورت منفرد می ‏باشند. مهم‏ترین این مجموعه ‏ها عبارت‏ند از:
– وسایل تولید پارچه كه ادوات و وسایل مربوط به كشت‏ پنبه دانه تا بافت كرباس و زیلو و قالی را نشان می‏دهد. این وسایل‏ تشكیل شده است از:میخ برای كشت پنبه دانه،چرخ دونه بری‏ مخصوص جدا كردن پنبه دانه از پنبه،كمان و سایر وسایل حلاجی، چرخ‏های ریسی(مخصوص تبدیل پنبه به نخ) ماسوره وركنی‏ (مخصوص پیچیدن نخ روی ماسوره) ،منجنیق جهت تهیه تار كرباس، دستگاه كرباس بافی، دستگاه‏های زیلو و قالی بافی، چرخ‏ طناب تابی، وسایل نقش زنی روی پارچه، وسایل خیاطی، نمونه لباس‏های دوخته شده از كرباس و…
– مراحل كشت گندم تا تهیه نان، شامل: وسایل كشت گندم، تشت یا ساعت‏ آبی جهت اندازه گیری زمان آب یاری، وسایل‏ چیدن و حرس كردن گندم را خرد می‏كردند، وسایل جداكننده كاه از گندم، تپو یا سیلو جهت نگه داری گندم، دستاس یا آسیاب دستی، تنور محلی و وسایل مربوط به‏ پخت نان و…
– یك نمونه تخت روی حوض كه معمولا در خانه اشراف‏ اردكان وجود داشته است هم راه با كلیه وسایل موجود اعم از سفره‏ غذا را ظروف مربوطه، آفتابه و سلفچه(لگن)، وسایل چای خوری، خیك جهت نگه داری دوغ، قلیان و….
– وسایل آهن‏گر شامل دم، كوره، سندان، چكش و تعدادی‏ از وسایل ساخته شده توسط آهن‏گران اردكانی مانند انواع گل میخ، منقل، ركاب، زنجیر، قفل و كلید و… ۵- وسایل درودگری شامل انواع اره، رنده، مته و چرخ مته‏ تیز كنی همراه با نمونه های درب و پنجره ‏های ساخته شده از قرن نهم‏ به بعد.

وسایلی كه به غیر مجموعه در موزه نگه‏داری می‏شود عبارت است از:وسایل پوست كنی پسته، دنگ مخصوص پوست كنی كنجد، انواع بیل مخصوص كشت و كندن روناس، انواع ترازو اعم از پوستی، فلزی، پارچه‏ای، انواع چراغ شامل چراغ‏های پیه سوز، لامپا، فانوس، زنبوری، پریموس و نشان دادن طرز استفاده از آن‏ها،انواع سماور ذغالی كوچك و بزرگ، انواع كتری و قوری‏های‏ مسی و برنجی از قرن ۱۲ به بعد،چراغ دوچرخه پایی كه سوخت آن‏ به وسیله كاربیت تأمین می‏ شده است.

انواع ظروف سفالی لعابی كه‏ اكثر آن مربوط به یك قرن قبل می‏باشند،قالب‏های قند سفالی ، ظروف روغن دان اعم از سفالی،چدنی و كدویی،منقل‏های ساخت‏ اردكان به شكل‏ها و اندازه‏های مختلف كه قدیمی‏ترین آن‏ها مربوط به سال ۱۲۰۵ قمری می‏ باشد.انواع دیگ سنگ، دیزی، انواع‏ بخاری‏های زغالی كوچك و بزرگ،كوزه‏ های آب، دوره ‏های لعابی‏ و سفالی، انواع خمره، تپو، ظروف مسی كوچك و بزرگ مانند گلدان كوچك، دارودان، مشربه‏ های بزرگ و كوچك، انواع وسایل‏ دست ساز و هم‏چنین كفش،كلاه و سایر وسایل زندگی،اخیرا نیز با استفاده از تندیس شتر،چه گونگی مسافرت با شتر و با استفاده از تندیس گاو و گردون نحوه خرد كردن گندم به نمایش گذاشته شده‏ است .

امید است در آینده با به كار گیری تندیس‏های بیشتر چگونگی‏ استفاده از سایر وسایل موجود را نیز به مردم‏ بنمایانیم. بخش ایران‏شناسی میراث فرهنگی گران بهاترین یادگار گذشتگان است و در حال حاضر حفظ و حراست از آن‏ها بر آحاد مردم لازم و واجب‏ است.با توجه به این‏كه اكثر این یادگارهای‏ گران بها به علت بی‏ توجهی مردم در حال‏ نابودی می‏ باشد و یا غارت گران اشیاء عتیقه‏ آن‏ها را از كشور خارج ساخته و به قیمت‏های گزافی می‏فروشند یا توسط دولت‏های استعمارگر به موزه ‏های معروف دنیا منتقل می‏كنند (امروز بیش از دو سوم اشیاء ارزش‏مند موزه ‏های جهان متعلق به‏ ایران می‏باشد)به همین جهت برای حفظ و حراست از آن‏ها سعی‏ شد تا حد امكان نسبت به جمع ‏آوری آن‏ها در موزه اقدام شود. این‏ امر سبب شد بسیاری از اشیاء قدیمی و ارزش‏مندی كه تاكنون‏ ناشناخته مانده بود و در جاهای مختلف قرار داشت و در حال از بین‏ رفتن بود كشف و به موزه منتقل شود.

این امر علاوه بر حفظ و حراست از اشیاء ارزش‏مند باعث آشنایی نسل امروز با نسل گذشته‏ می‏شود و هم‏چنین از نظر فرهنگی و آموزشی سهم بزرگی را بر عهده‏ دارد،زیرا حامل پیام نسل‏های گذشته به نسل امروز یا به عبارتی‏ معبر انتقال تجربه‏های گذشتگان به آیندگان است

بخش ایران‏شناسی

در حال حاضر این بخش شامل اشیاء عتیقه از دوران ساسانی تا قرن اخیر می ‏باشد و قدیمی‏ترین آن‏ها مجسمه ‏ای است از گل رس مربوط به‏ دوره ساسانی.در قسمت سنگ نوشته‏ ها نیز سنگ‏های وقف نامه، شومینه و غیره وجود دارد كه قدیمی‏ترین آن‏ها مربوط به اواسط قرن‏ ششم هجری قمری است.جمع ‏آوری این سنگ نوشته ‏ها یكی از اقدامات اساسی و مهم در این بخش محسوب می‏شود.

هم‏چنین‏ اشیاء قدیمی و ارزش‏مند دیگر این قسمت عبارت است از: زیلوهای مسجد جامع كه قدیمی ‏ترین آن متعلق به ۱۰۱۶ هجری‏ قمری می‏باشد.تبر زین دراویش متعلق به سال ۹۰۵ قمری، سكه‏ های دوران سلطان ابو سعید بهادر خان(۷۳۵-۷۱۵ هـ-)كه در مسجد جامع عقدا به دست آمده است. جام چهل كلام متعلق به اوایل‏ دوره صفوی، كشكول و قندیل‏های مسی و كتیبه چوبی متعلق به‏ اوایل قرن یازدهم، سكه دوره صفوی كه از مسجد زردگ به دست آمده است، سكه‏ های نقره و طلای دوره قاجار و اوایل دوره‏ رضا خانی، انواع شمشیر، خنجر ،قمه، قداره، چاقو، زنجیره‏ های‏ دست ساز اردكان و غیره، ماكت بافت قدیم اردكان كه این شهر را در قرن یازدهم نشان می‏ دهد،ماكت مسجد زردگ همراه با تعداد زیادی عكس از مراسم تاریخی و بناهای قدیمی اردكان و صدها قلم‏ اشیاء ارزش‏مند دیگر.

بخش جانور شناسی

بخش جانورشناسی بدون شك دیدار از طبیعت و مخصوصا مشاهده حیوانات‏ وحشی و شگفت ‏انگیز برای عموم مردم لذت بخش و تحسین برانگیز است و هركسی به اندازه دانش خود از دیدار آن‏ها استفاده می‏كند اما به علت گستردگی طبیعت امكان دست رسی و مشاهده نزدیك‏ حیوانات وحشی و پرندگان برای همه میسر نیست و نگه داری آن‏ها به صورت تاكسیدرمی در موزه‏ های طبیعی نگه داری كرد.

از آن‏جا كه اردكان تاكنون فاقد چنین موزه‏ای بود و دانش آموزان و دانش ‏پژوهان اردكانی برای مشاهده چنین موزه‏ای می ‏بایست‏ فرسنگ‏ها راه بپیمایند و از طرف دیگر حیوانات عجیب الخلق ه‏ای‏ كه در منطقه متولد می‏شدند به علت نبودن امكانات مناسب برای‏ نگه داری آن‏ها طبق یك سنت غلط بلافاصله معدوم می‏شوند و هم‏چنین نزدیكی باتلاق گاو خونی به اردكان و عبور هزاران پرنده‏ مهاجر از این منطقه و از میان رفتن تعدادی از آن‏ها در بین راه و عدم‏ وجود مكانی برای حفظ و شناسایی و نگه داری آن‏ها باعث شد تا این بخش از موزه علی رغم این‏كه هیچ تناسبی با موزه مردم‏شناسی‏ ندارد دایر شود

تاریخچه ایجاد دو بخش جانورشناسی و گیاه‏شناسی امری بود كه از آغاز مد نظر بود اما عدم امكانات كافی باعث شد تا با اندكی تأخیر صورت‏ پذیرد. بخش جانورشناسی ابتدا از یك پرنده كوچك به نام چنگر كه بر اثر تصادفات با یك موتور سوار جان باخته بود شروع شد و به زودی‏ به صورت یكی از جذاب‏ترین و پر خاطره ‏ترین بخش‏های موزه در آمد و با اعلان نیاز این بخش از موزه به حیوانات نادر و كم‏یاب مردم‏ علاقه‏ مند به محض دست رسی به حیواناتی كم یاب از مسئولان‏ می‏خواستند كه جهت تحویل گرفتن آن به نقاط مختلف مراجعه‏ كنند.

انتقال حیوانات زنده دردسرهای بزرگی برای دست اندركاران‏ در برداشت و خاطرات جالب و شنیدنی آن‏ها هیچ‏گاه فراموش نمی‏ شود. از همه جالب‏تر فرار یك قلاده گرگ بود كه در یك قفس آهنی‏ نگه‏داری می‏شد و با بیرون رفتن از پنجره‏ای به عرض ۸ سانتی متر موجی از شگفتی و وحشت را در میان مردم ایجاد كرد.

بخش جانورشناسی در حال حاضر این بخش در حال حاضر یكی از زیباترین بخش‏های موزه‏ محسوب می‏شود. وجود حیوانات مختلف تاكسی درمی شده و در كنار آن‏ها بعضی از حیوانات زنده موجب شده است تا علاقه‏ مندان‏ زیادی را به خود جلب كند و مردم علاقه‏مند نیز هر روز با اهدای‏ حیوان جدیدی به غنای این بخش كمك فراوانی می‏كنند.

اغلب‏ حیواناتی كه در این بخش نگه داری می‏شوند از حیوانات بومی منطقه‏ می‏باشند مانند انواع عقاب، باز، شاهین، كبك، ساركپه، جغد، كلاغ، هدهد، زنبور خوار، تیهو، سیخول، سگتول، روباه، گرگ، جوجه تیغی، بزمجه، اره دم، مار. بعضی نیز از پرندگان‏ مهاجری هستند كه معمولا از نزدیكی باتلاق گاو خونی عبور می‏كرده ‏اند مانند درنا، پلیكان، انواع حواصیل، سر سبز و…. علاوه بر این‏ها بعضی از حیواناتی هم كه بومی منطقه نیستند مانند فك، گربه وحشی و…ناگزیر از شهرهای شمالی تأمین شده است. هم‏چنین حیوانات زنده موجود در موزه عبارت ‏اند از انواع مارهای‏ سمی منطقه، بزمجه، عقاب، طوطی، انواع فاخته، كبوتر، فینچ، مرغ عشق، مرغ یك پا خروسی كه به صورت ایستاده راه می‏رود و سایر پرندگانی كه امكان نگه داری آن‏ها وجود داشته است.

بخش گیاه شناسی

بخش گیاه ‏شناسی (هرباریوم) كویر هم چون دریا است و انواع گونه ‏های حیوانی و گیاهی در آن وجود دارد و بررسی و دسترسی به آن‏ها نیاز به پیمودن‏ فرسنگ‏ها راه تحمل سختی‏های فراوان است و متأسفانه تاكنون‏ در استان یزد محلی برای جمع ‏آوری و نمایش تیره‏ های مختلف‏ گیاهان كویری برای عموم مردم وجود ندارد.(هرباریوم) تشكیل‏ شده در مؤسسات آموزش عالی نیز مختص دانشجویان همان‏ مؤسسات می‏باشد و دسترسی همگان به آن‏ها امكان پذیر نیست.

از آن‏جا كه به مجرد بیان نام كویر این نكته تداعی می‏شود كه كویر منطقه ‏ای است خشك و سخت و عاری از هرگونه گیاه و سبزه، لذا تأسیس چنین بخشی می‏تواند علاوه بر این‏كه محققان و دانش ‏پژوهان‏ را در حیطه كاری یاری دهد افراد عادی را نیز از این اندیشه نادرست‏ بری سازد و نشان دهد كه كویر علی رغم عوامل طبیعی نامناسب از نعمت‏های فراوانی بر خوردار است .

صدها نوع گیاه وحشی خودرو در آن‏ وجود دارد كه بخشی مهم از زندگی اقتصادی مردم منطقه را زیر پوشش دارد،مانند:زیره، تدور، اسفرزه، انغوره، كتیرا، اسفند، آویشن، بادام كوهی و…كه اغلب به كشورهای هم جوار صادر می‏شود و هم‏چنین وجود گیاهانی كه برای تعلیف دام و شتر به كار می‏رود و موجب پرورش هزاران نفر شتر می ‏شود كه به ‏طور آزاد در حال چرا می‏باشند و خوراك آن‏ها از همین گیاهان كویری‏ تأمین می‏شود.

هم‏چنین وجود بعضی گل‏های زیبای كویری كه‏ بسیار جذاب و دل پذیر می‏باشند. عوامل فوق ایجاد بخش‏ گیاه‏شناسی را در كنار موزه مردم‏شناسی، كاری ارزش‏مند جلوه‏ می‏دهد و امید است در آینده نزدیك با به كار گرفتن روش‏های علمی‏ و خشك كردن گیاهان آن‏طور كه لازمه چنین مجموعه‏ هایی می‏باشد اقدام لازم به عمل آید. در حال حاضر در این بخش صدها گونه گیاهان وحشی و بومی‏ منطقه كه به ‏طور علمی و غیر علمی،جمع ‏آوری و خشك شده است‏ وجود دارد كه مورد توجه بازدیدكنندگان و محققان می ‏باشد.

بخش فرهنگی

بخش فرهنگی اردكان از دیر باز محل زندگی علما و دانش‏مندان و مهد علم و ادب و دانش بوده است و به همین دلیل صاحب جامع مفیدی در قرن‏ یازدهم می‏نویسد: «این قصبه شریفه از قدیم الایام محل توطن فضلا و علما و حكما و منجمین و دانش‏مندان بوده و هست و در میان اصحاب هوش‏ به یونان كوچك اشتهار دارد.» لذا به منظور حفظ آثار علما و دانش‏مندان و آشنایی نسل جدید با آن‏ها این بخش دایر شد و سعی شده است كه در حد امكان‏ كتاب‏های خطی و چاپی علما و نویسندگان اردكانی در گذشته و حال جمع‏ آوری شود.

كتب خطی موجود عبارت ‏اند از قرآن به‏ خطهای مختلف،كتب فقهی، طبی، ادعیه، وقف نامه‏ ها، صداق نامه‏ ها و اسناد تاریخی و دفاتر بعضی از ادارات،به خصوص‏ سند ارزش‏مند تعمیرات مسجد جامع متعلق به سال ۱۲۵۰ قمری كه‏ در آن نرخ دست مزد كارگر و بنا و بعضی اقلام دیگر ذكر شده‏ است و هم‏چنین حزب‏های قرآن متعلق به مساجد اردكان مربوط به‏ دوره‏ های مختلف،كتاب‏های چاپی علمای معاصر،دفاتر اشعار بعضی از شعرای اردكان،عكس‏های علما و بزرگان اردكانی، و لوازمی كه به نحوی مربوط به وضعیت فرهنگی می ‏باشد مانند اولین‏ دستگاه بلند گویی كه به اردكان وارد شد.

گرامافون، دوربین عكاسی‏ قدیمی، تلفن‏های هندلی، رادیوهای قدیمی و غیره. بازدید از این غرفه علاوه بر جذابیت خاص خودش این واقعیت‏ را به اثبات می ‏رساند كه اردكان در طول تاریخ همواره مركزی برای‏ علما و دانش‏مندان و مأمنی برای فرهیختگان بوده و هست.

نحوه دسترسی

آدرس: یزد، اردكان، بلوار ایت الله خامنه ای، جنب حوزه علمیه

ساعات بازدید : ۸-۱۲ و ۱۶-۱۹

تعطیلی هفتگی : جمعه ها