خانه آقازاده تنها خانه دنیا با بادگیر دوطبقه

خانه آقازاده تنها خانه دنیا با بادگیر دوطبقه  می باشد كه مربوط به دوره قاجار است و در ابركوه، محله دروازه، میدان ابرقو واقع شده است . این اثر در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۸۳۸ به‌ عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است. این خانه متعلق به سید حسین ابرقویی است از ثروتمندان ابركوه بوده‌ است كه ۸۲۰ مترمربع مساحت آن است. این خانه در بافت قدیم واقع گردیده و از نظر معماری و بكارگیری عناصر معماری سنتی ایران در خور توجه است. این بنا با مساحتی بالغ بر ۸۵۱ مترمربع بصورت حیاط مركزی بوده و عمارت در سه جبهه به منظور استفاده در فصول مختلف سال استقرار پیدا كرده است.

حاج حسین ابرقویی

“آیت الله حاج سید میرزا محمد حسین مجتهد ابرقویی” یكی از شاگردان “آیت الله میرزا محمد حسن شیرازی” بود و اغلب در زمینه های علوم اقتصادی، دینی و ترویجی فعالیت می كرد. بعد از حمله افغان ها شهر ابركوه ویران شده بود، به همین دلیل “حاج حسین ابرقویی” زمان زیادی از عمر خود صرف امور عمرانی و كشاورزی در این شهر كرد كه در طی این فعالیت ها، موفق به حفر ۳ رشته قنات در بخش های مختلف شهر شد.

معماری بنا

درباره معماری این بنا می توان گفت كه این خانه بنایی دو طبقه است و مانند دیگر خانه هایی كه در این مجموعه وجود دارد از مصالح بومی مانند خشت و آجر بهره گرفته شده است . علاوه بر این تزئینات خانه، درها و پنجره ها از چوب و برای گچ بری ها از ملات گچ نیز استفاده شده است.

سردر ورودی بنا در سمت شمال غربی خانه واقع شده و از طریق یك دالان به گوشه حیاط خانه نیز دارای راه است. در سه جهت حیاط این خانه اتاق ها و بخش های مختلف خانه ساخته شده و مانند تمامی خانه های تاریخی كه در كویر ساخته شده اند یك حوض سنگی هم در میان آن نیز به چشم می خورد. نكته ای كه جالب است در خصوص ساخت این خانه ها بدانید این است كه از این جهت در سه جهت خانه اتاق ها را می ساختند تا در فصل های مختلف بتوانند اقامت خود را در جهت تابش خوشید تغییر دهند.

بادگیرهای خانه آقازاده در ابركوه

خوب بالاتر هم گفتیم كه بادگیرهای خانه آقازاده در ابركوه از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار هستند، از همین رو در این قسمت می خواهیم درباره این سازه های ارزشمند صحبت كنیم؛ بادگیرها در اصل برج هایی هستند كه در مناطق كویری به منظور تهویه هوای اتاق های خانه نیز ساخت می شدند و از نظر معماری و ظاهر و كاركرد نیز انواع مختلفی داشته اند. لازم به ذكر است كه بگوییم بادگیرهایی كه در ایران ساخته شده اند به سه نوع تقسیم می شوند: اردكانی، كرمانی و یزدی تقسیم می شوند.

بادگیرهای یزدی از سایر بادگیرها بزرگتر و بلندتر هستند و معمولا ساختار آنها چهارطرفه یا هشت طرفه نیز در نظر گرفته می شده است. این سازه ها در فصل تابستان به داد اهالی این شهر كویری می رسد و هوای خانه را مطبوع می سازد.

بادگیرهای خانه آقازاده بر فراز تالار اصلی و در دو طبقه نیز ساخته شده است. همین امر این خانه را از بسیاری دیگر از خانه های مناطق كویری متمایز می سازد. این بادگیر زیبا، ۱۸ متر ارتفاع و ۱۸ مترمربع مساحت و ۱۹دریچه تنظیم جریان هوا دارد.جالب است بدانید كه این بادگیرها به اندازه مهندسی ساخته شده اند كه حتی زمان هایی كه بادی هم نمی وزد عمل تهویه اتاق ها به خوبی انجام شود، بادگیر طبقه بالا و پایین به طور كامل با یكدیگر هماهنگ هستند.

عمارت كلاه فرنگی در خانه آقازاده

در خانه آقازاده در ابركوه عمارتی كوچكی با تزئینات زیبا به نام كلاه فرنگی نیز وجود دارد كه به دوره قاجاریه باز می گردد. سبك معماری این بنا تركیبی از معماری ایرانی و اروپایی آن دوران است. این عمارت ها معمولا در وسط باغ یا بوستان ساخته می شوند و به طور معمول گنبد آن مخروطی شكل است. كلاه فرنگی خانه آقازاده بر بام تالار اصلی و درست در كنار بادگیر نیز قرار گرفته است و سقف پنج دری اصلی را نیز تشكل داده است. ساختار معماری عمارت كلاه فرنگی هشت پر بوده در هر وجه آن یك پنجره با شیشه های رنگی وجود دارد و به نحوی طراحی شده كه بیشترین نور را به تالار اصلی نیز انتقال داده است.

زیرزمین با معماری دستكند

در این خانه تاریخی ۴۰۰ ساله زیرزمینی وجود دارد كه به صورت دست كند ساخته شده و به گفته افراد محلی كه در شهر ابركوه زندگی می كنند بر روی بستری سنگی این زیرزمینی قرار گرفته است؛ علاوه بر این بخش هایی هم در این شهر وجود دارد كه مثل روستای میمند به صورت دستكند نیز ساخته شده است.

دیگر بخش های خانه آقازاده

ورودی خانه

ورودی خانه آقازاده نیز مانند سایر بخش های آن زیباست. به این ورودی “هشتی یا كریاس” نیز گفته می شود. به قسمت بیرون خانه‌های قدیمی “هشتی” می گفتند كه به شكل‌ مربع، مستطیل، هشت ضلعی و … ساخته می‌شد. فضایی سرپوشیده‌ كه اغلب ورودی مشترك چند خانه بود. هشتی درگاهی است با سقفی طاق مانند و به راهرویی متصل می شود كه به حیاط اصلی راه دارد.

حیاط

فضای سه جهت از حیاط خانه را اتاق ها در بر گرفته اند. حوضی سنگی به شكل مستطیل نیز در وسط حیاط قرار دارد كه در دو طرفش درختچه های كوچك روییده اند. كف حیاط نیز با قلوه سنگ هایی صاف پوشانده شده است.

اتاق ها

این خانه دارای چندین اتاق پنج دری و سه دری در هر دو طبقه است. پنج دری ها كه در میان اتاق های سه دری قرار دارند، معمولا به عنوان اتاق اصلی استفاده می شدند. به همین نحو سه دری ها در دو سمت پنج دری ها قرار گرفته اند و از آن ها به عنوان اتاق خواب استفاده می شد. یكی از عواملی كه باعث تمایز اتاق های تالار اصلی از سایر اتاق ها می شود، این است كه دارای تورفتگی هایی از بیرون هستند.

اتاق تابستان نشین
در تابستان كه آفتاب به صورت مستقیم می تابد، بخش جنوبی خانه در سایه و خنكا قرار داشت. به همین منظور اتاقی در این قسمت ساخته می شد كه به آن “تابستان نشین” می گویند. یك ایوان كه فضایی نیمه باز است در ورودی این اتاق قرار دارد كه یكی از كاربردی ترین فضاهای خانه برای زندگی محسوب می شد، البته به غیر از ایام سرد سال. این اتاق كه فضایی تقریبا باز دارد در معرض گرد و خاك است، به همین دلیل تزیینات آن ساده تر از سایر بخش های خانه است.

اتاق خیشخان (دار آفرین)
این اتاق در جوار اتاق تابستان نشین ساخته شده است. سقفی نورگیر دارد كه به آن “خیشخان” می گویند. خیشخان جزو نخستین وسایل خنك‌كننده یا تهویه مطبوع هوا بوده است. به این شكل كه بر روی آن بوته های خار یا حصیر و سفال می انداختند و با پاشیدن آب بر روی آن ها هوای اتاق را خنك نگه می داشتند.

اتاق های پنج دری
“پنج دری ها” با ۵ لنگه اُرُسی، اغلب جزو اتاق های اصلی خانه محسوب می شدند كه گاهی آن ها را اتاق شاه نشین نیز می نامیدند. حوض بزرگ میان حیاط نیز روبروی این اتاق قرار دارد.

اتاق های سه دری
اتاق های سه دری كه مانند پنج دری ها، دارای اُرُسی هستند، معمولا برای خواب استفاده می شدند. از روی تعداد ارسی ها اسم اتاق ها را مشخص می كردند.

اتاق شكم دریده
در انتهای این اتاق كه به سبك شكم دریده یا همان پلان چلیپایی یا صلیبی شكل، ساخته شده است، اتاق پنج دری قرار دارد. از جمله تزیینات این اتاق، مقرنس های گچی به صورت قندیل زیبا است كه در زیر پاكارسقف ایجاد شده است.

زیرزمین
شهر ابركوه بر بستر سنگی قرار دارد، به همین خاطر بخش هایی از شهر هستند كه مانند روستای میمند به صورت دَستكَند ساخته شده اند. زیرزمین خانه آقازاده نیز به همین شكل با كندن سنگ ها ایجاد شده است.

تزیینات به كار رفته در خانه آقازاده

قطعا تزیینات هر خانه باعث دو چندان شدن زیبایی آن می شود و تزیین سقف و دیوار در گذشته جزو عناصر اصلی معماری محسوب می شد. در خانه ها، آن بخش كه اهمیت بیش تری داشت، قطعا دارای تزیینات و پیچیدگی های بیش تری هم بود، مثلا اتاق شاه نشین اغلب از تزیینات و زیبایی بیش تری نسبت به سایر اتاق های خانه برخوردار بود.

مُقَرنَس (آهو پای)
مُقَرنَس نوعی تزیین حجم دار است كه با استفاده از آجر، گچ، كاشی، چوب یا فلز به شكل طاقچه بندی ساخته می شود. در معماری برای تبدیل پلان مربع به دایره، در ایجاد مقرنس، حجم اشكال هندسی را از پایین به بالا كوچك می كنند. این تزیین بیش تر در زیر گنبدها، روی ایوان‌، درگاه‌ ورودی، بالای محراب مساجد و … كاربرد دارد. در بخش زیرین كلاه فرنگی خانه آقازاده می توانید مقرنس كاری های زیبایی را مشاهده كنید.

اُرُسی
“اُرُسی ها” پنجره هایی مشبك هستند كه به شكل مستطیل ساخته می شوند و برخلاف سایر پنجره ها به صورت كشویی از پایین به بالا باز می شوند. این پنجره ها دارای تزییناتی مانند شیشه های رنگی با قاب چوبی گره چینی هستند. اُرُسی ها معمولا به اشكال كوچك هندسی تقسیم می شدند تا فقط بخشی از آفتاب به داخل اتاق بتابد، به این شكل آفتاب سوزان شهرهای كویری ملایم تر می شد. هم چنین تابش نور خورشید به شیشه های رنگی، نورپردازی زیبایی در اتاق ایجاد می كرد. اُرُسی ها علاوه بر زیبایی كه به بنا می دادند و نور فضای داخلی را تامین می كردند، باعث می شدند افراد داخل اتاق بیرون را ببینند ولی از بیرون به راحتی دیده نشوند.

شیشه رنگی
از هزاران سال پیش تاكنون معماران از شیشه در طراحی و تزیینات بناها استفاده می كنند. هنری با قدمتی زیاد. برای استفاده از شیشه در تزیینات، ابتدا باید بر روی كاغذ طرحی از آن كشیده شود، سپس مراحل برش و تقسیم بندی صورت بگیرد. در نهایت نسبت به جایی كه قرار است از این شیشه ها استفاده شود در قاب های مفتول مسی یا چوبی(گره چینی) تعبیه می شوند.

گچ بری
گچ بری از جمله تزییناتی است كه تقریبا در تمامی خانه ها از آن بهره می بردند. از حاشیه سقف بگیر تا بالای سردرها، درها، پنجره ها و … . در گچ بری ها، طرح های اسلیمی و گل و گیاه همیشه در بین معماران ایرانی و مردم محبوبیت داشته است. در خانه “آقازاده” نیز شاهد این هنر زیبا در حاشیه پنجره ها، درها و بخش داخلی خانه هستیم.

قطاربندی
قطاربندی یك نوع هنر مُقَرنَس كاری است، البته به این شكل كه همگی در یك خط مستقیم ایجاد شده باشند، مانند مُقَرنَس های ایجاد شده بین طاق و دیوار‌ اتاق. این نوع مُقَرنَس كاری در فضای بیرونی خانه “آقازاده” نیز به كار رفته است.

اسكناس های ۲۰۰۰ تومانی با طرح بادگیر زیبا و دو طبقه خانه آقازاده

علاوه بر ایران، در برخی دیگر از كشورهای خاورمیانه مانند افغانستان، پاكستان، امارات متحده عربی، اردن، بحرین، قطر، عراق، عمان، سوریه، كویت و مصر نیز بادگیر ساخته می شد، اما با توجه به آشنایی ایرانیان باستان به ویژگی های جریان هوا و شناسایی بادگیرهایی كهن در ایران، اختراع آن را می توان به ایرانیان نسبت داد. اما در سال ۱۳۹۲ امارات متحده عربی، در خواستی به یونسكو فرستاد مبنی بر ثبت بادگیر به نام این كشور. در پی این اقدام، سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری ایران با رد این ادعا، طرحی با عنوان ثبت بادگیر به نام ایران به سازمان ارسال كرد. هم چنین دولت در حمایت از این جریان و این كه بادگیر یك سازه طراحی و مهندسی شده توسط ایرانیان است، در سال ۱۳۹۳ اقدام به چاپ اسكناس های ۲۰۰۰ تومانی با طرح بادگیر دو طبقه خانه آقازاده نمود. این پرونده هنوز در سازمان یونسكو در جریان است.

مجموعه تاریخی آقازاده

چیزی كه به آن مجموعه تاریخی آقازاده گفته می شود در واقع شامل ۵ خانه تاریخی با نام های حسینی دوست، موسوی، گبری، سیدعلی آقا و آقازاده است. این خانه ها در یك كوچه قرار دارند و به مرور زمان كاربری آن ها تغییر كرده است. خانه های موسوی و حسینی دوست پذیرای مهمان هستند و كاربری اقامتی دارند و خانه های گبری و سیدعلی آقا هم قرار است به آن ها بپیوندند و مكانی شوند برای اقامت گردشگران و علاقه مندان به سپری كردن اوقات خود در فضاهای سنتی. در این میان خانه “آقازاده” درش به روی بازدیدكنندگان باز است.
خانه آقازاده و سیدعلی آقا همسایه دیوار به دیوار یكدیگر هستند و راه ارتباطی آن ها یك ساباط (ساباط ها تونل های طاق داری هستند كه در محل عبور و مرور، سایه و باد خنك ایجاد می كنند) است. می توان متوجه شد خانه هایی كه به این شكل با یكدیگر مرتبط بودند در واقع ساكنانشان ارتباط نزدیك یا پیوند خویشاوندی با هم داشته اند.

خانه تاریخی آقازاده در ابركوه از امكانات خوبی بهره منده است كه از جمله آن ها رستوران، كافه و پاركینگ است كه می توانید در حین بازدید از آن ها هم نیز استفاده كنید. علاوه بر این خانه آقازاده در ابركوه، شامل دو هتل بزرگ هم می باشد با نام های خانه حسینی دوست و موسوی كه می توانید تجربه به یادماندنی گذراندن یك شب در خانه ی تاریخی را به خودتان هدیه دهید.

از دیگر امكانات این مجموعه تایخی می توان به اینترنت رایگان، رستوران، كافی شاپ، سرویس بهداشتی، سرویس خواب، حمام و… نیز اشاره كرد.

لازم به ذكر است كه بگوییم، شما با رفتن به خانه آقازاده در ابركوه با مجموعه ای از خانه های تاریخی مواجه خواهید شد كه هر كدام كاربردی مخصوص به خودشان را دارند؛ همچنین این خانه در نزدیكی سرو ۴۵۰۰ ساله ابركوه قرار دارد كه با ۳ دقیقه رانندگی می توانید به آن برسید.

نحوه دسترسی

آدرس : ایران، یزد، شهرستان ابركوه، میدان امام حسین، خیابان شهید باهنر، كوچه شهید باهنر نوزدهم، مجموعه خانه های تاریخی آقازاده، خانه تاریخی آقازاده.
ساعت بازدید:همه روزه از ساعت ۸ صبح تا ۲۱

دیدنی های اطراف:
مسجد جامع ابركوه | در فاصله ۱ كیلومتری
یخچال خشتی ابر كوه (یخچال آقا) | در فاصله ۴ كیلومتری
گنبد عالی | در فاصله ۶ كیلومتری
خانه صولت (موزه مردم شناسی) | در فاصله ۱ كیلومتری
قلعه رباط | در فاصله ۵ كیلومتری
آرامگاه پیر حمزه سبزه پوش | در فاصله ۱.۵ كیلومتری
درخت سرو ابركوه | فاصله ۲ كیلومتری