خانه بصیرالسلطنه شیراز یا خانه حاج عماد الملك بصیری مربوط به دوره پهلوی اول است . این بنا در شیراز، خیابان منوچهری، پلاك ۸۲ واقع شده است . این اثر در تاریخ ۸ مرداد ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۰۴۴ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. خانه بصیری‌ها یكی از منحصربه‌فرد‌ترین خانه‌های تاریخی شیراز محسوب می‌شود كه این روز‌ها وضعیت مناسبی ندارد. آنطور كه كار‌شناسان و پژوهشگران میراث‌فرهنگی می‌گویند، حتی تملك سازمان میراث‌فرهنگی هم نتوانسته مانع فرسایش و تخریب‌های جدی این خانه تاریخی شود.
مجموعه بصیر السلطنه
مجموعه بصیری‌ها متعلق به شخص بصیرالسلطنه، مباشر ایلخانی قشقایی بوده است. این فرد پس از مرگ ایلخانی بزرگ در محله سنگ سیاه كه یكی از محله‌های اعیان نشین شیراز بوده و مجموعه‌هایی چون بنای مشیر و مجموعه ایلخانی در آن قرار دارد اقدام به ساخت مجموعه‌ای با نام بند بصیرالسلطنه می‌كند. هم‌اكنون این مجموعه مشتمل بر چند حیاط است كه امروزه فقط دو حیاط از آن با نام مجموعه بصیری ثبت آثار ملی شده است.
چكیده خانه تاریخی بصیری در شهر شیراز و در محدوده بافت تاریخی قرار دارد این خانه در محله سنگ سیاه و در گذرحاج زینل در كنار بازارچه حاج زینل قرار دارد، این گذر از یك سو به خیابان احمدی و از سوی دیگر به گذر سنگ سیاه و دروازه كازرون محدود می شود. این خانه از شیوه و سبك معماری سنتی و بومی خانه های با الگوی میانسرادار پیروی می كند.
محله سنگ سیاه
وجه تسمیه محله سنگ سیاه به دلیل وجود سنگ سیاهی بر آرامگاه سیبویه بوده كه اهالی شهر، آن محله را سنگ سیاه می خواندند . محله سنگ سیاه از شمال به محله سرباغ و میدان شاه ، از جنوب به دروازه كازرون ، از غرب به باروی شهر و از شرق به محله سردزك محدود می شود. بناهای شاخص آن محله عبارتند از : بقعه بی بی دختران ، حمام و مسجد ایلخانی ، مسجد و حسینیه مشیر، بازارچه و كلیسای ارامنه ، حسینیه كردها ، خانه فروغ الملك ، خانه سعادت ، خانه ضیائیان ، بازارچه حاج زینل و بقعه سید حاجی غریب ( سید تاج الدین غریب ) .
به محدوده مكانی كه خانه بصیری در آن بنا شده است، بازارچه حاج زینل می‌گویند كه بی‌شباهت به كوچه‌های پشت بازار تهران نیست. نبش كوچه‌ای فرعی و البته بی‌نام (بدون تابلو شهرداری) درِ آهنی بزرگی را خواهید دید كه در میان دیوارهای آجری یك بنای نیمه‌مخروبه محبوس شده است.
قسمت‌هایی از این خانه شامل بام مجاور حوض‌خانه، سقف شیروانی حوض‌خانه، طاق فروریخته ضلع غربی عمارت، ازاره‌های سنگی ضلع غربی، قرار است با اعتبار تخصیص یافته، مرمت شود. خانه بصیرالملك، یكی از خانه‌های تاریخی شیراز است كه در محله سنگ‌سیاه و محدوده بازارچه حاج زینل در كوچه‌ای فرعی، قرار گرفته است.
معماری بنا
این خانه كه در دوره قاجار احداث شده است، دارای بخش‌های مختلفی بوده و طی سال‌های گذشته با تغییراتی جزئی، همه بخش‌های آن به‌عنوان مسكونی مورد استفاده قرار گرفته است. ساختمان سرطویله، حوض‌خانه و حیاط مسكونی، سه بخش اصلی این خانه را تشكیل می‌دهد.هرچند مرمت بناها تقریبا به‌گونه‌ای انجام گرفته كه رنگ آجر و نوع چوب و ملات‌ها، رنگ به كار رفته در مرمت كاشی‌ها و سردرها آن‌ها را تازه‌ساخت نشان می‌دهد، با ورود به خانه‌های قدیمی روح مكان شما را در تاریخ به عقب می‌كشاند و می‌توانید حس وجودی مردمانی را كه در آن می‌زیسته‌اند، درك كنید.
با اینكه قسمت اندرونی خانه كاشی‌های بسیار دارد و دور تا دور حیاط با ازاره‌ها، نرده‌های فلزی ظریف، ستون‌های كنده‌كاری‌شده، كاشی‌های به رنگ آبی، سبز، فیروزه‌ای و سیاه، در‌های چوبی اتاق‌ها كه به‌سمت حیاط باز می‌شوند، آینه‌هایی كه داخل اتاق‌ها درون دل دیوار جا گرفته‌اند و از حیاط خانه مشخص هستند و همگی عناصری با ظرافت هستند، باز فضای این بخش از خانه كمتر مرموز است.
از حیاط اول عبور می‌كنید و به ساختمانی دوطبقه می‌رسید كه در وسط حیاط آن یك حوض قرار دارد و با پله‌هایی باریك اما بلند كه یك نیم‌دایره را می‌پیمایند، به طبقه دوم می‌رسد. پله‌ها كاشی‌های آبی و سفید دارند. به‌دلیل تیرهای چوبی به كار رفته در سقف و دیوارها به‌نظر این بخش از بنا از سایر بخش‌های آن قدیمی‌تر است.
سقف آینه‌كاری كه می‌توانست آب حوض زیرش را در زمان حیاط اعضای خانه در خود بنمایاند، همچنان از هرگونه گزندی در امان مانده اما همچنان صدای متصدی خانه می‌آید كه از وسط اتاق‌ها حركت نكنید كه امكان ریزش سقف هست.
