قلعه كوهزاد رومشكان ، در سال ۱۳۶۴ه.ش توسط هیئتی از مركز باستانشناسی ایران كشف و مطالعاتی در مورد آن انجام گرفت، سپس در پاییز ۱۳۶۷ه.ش توسط هیئتی به سرپرستی دكتر نصرت الله معتمدی به مدت ۴۵ روز مورد كاوش قرار گرفت. طی گزارش منتشر شده این قلعه در اوایل حكومت اشكانی شكل گرفته كه جهت نیایش مهر و آناهیتا بوده و سپس در زمان ساسانیان با رسمیت یافتن دین زرتشت بعنوان دین رسمی كشور با اندكی تغییر به آتشكده مبدل شده است.
كوه ویژن هر (كه ویزنهار یا وزنیار نیز در منطقه تلفظ می شود) در جنوب غربی بخش سوری به ارتفاع ۱۹۰۰ متر واقع شده و بخاطر دارا بودن دوحلقه چاه نفت ازدامنه كوه تا بلندترین نقطه كوه جاده شنی دارد. پوشش گیاهی این كوه درختانی چون بلوط، ون، بنگ (قلنگ)، انجیر و بادام كوهی، زالزالك و گیاهان دیگر می باشد كه بر زیبایی منطقه افزوده است. كوه ویزنهار دو غار باستانی نیز دارد كه یكی در دره ای در ضلع شمالی كوه واقع شده و در آن چشمه ای به صورت دائمی كه در دل غار می جوشد در جریان است، غار دیگر در ارتباط با معبد كوهزاد در ضلع جنوبی كوه واقع شده كه بر روی تخته سنگی كنده كاری شده است، به نوعی كه یك نفر می تواند فقط به صورت سینه خیز وارد آن شود كه به احتمال قوی تونلی است كه به داخل قلعه راه دارد. آثار یك قلعه بزرگ باستانی در این نقطه (بالای كوه ویزنهار) باقی مانده است كه اكنون آن را قلعه كوه زاد می نامند و در باره آن افسانه های مختلفی نیز ذكر می شود، تمام دیواره های قلعه از سنگ و ملاط و شبیه به قلعه زاخه است. نكته بسیار جالب اینكه در وسط چهار طاقی شواهدی یافت شده كه در بنای مركزی جهت افروختن آتش مقدس از گاز طبیعی استفاده می شده است كه این موضوع توسط مهندسین وزارت نفت كه در ۲ كیلومتری قلعه كار می كرده اند در همان سال ۱۳۶۷ دقیقاً مورد تایید قرار گرفته است.
معماری قلعه
این ینا با ۸۰۰ متر ارتفاع از سطح دشت بر فراز قله شرقی كوه منفرد «ویژن هر» در غرب بخش رومشكان قرار دارد. قلعه كوهزاد با مصالح سنگ و گچ در ابعاد ۱۷ در ۳۵ متر بر سطح كوه ساخته شده و مساحت آن بدون محاسبه ساخت و سازهای پراكنده گرداگرد، حدود ۶۰۰ متر مربع است. قسمت شمالی آن سالمتر از سایر قسمت ها است و سبك طاق این قلعه شباهتهایی با قلعه زاخه در همین منطقه دارد. ورودی قلعه به سمت شرق می باشد و در قسمت شمال پنجره ای به ابعاد ۹۰*۸۰*۱۰۰ تعبیه گردیده است. این بنا شامل دو چهار طاقی و تاسیسات وابسته به آن می باشد، طول آن ۳۸ متر است كه با اندكی انحراف از شرق به غرب كشیده شده است. در جوانب شمال و جنوب آن دو دهلیز به پهنای ۲ متر تعبیه شده است. در شمال و جنوب این دژ كه محل نهایی نیایش پیروان آئین مهر بوده دو اتاق ساخته شده كه بازوی بنا محسوب می شوند و آنرا به شكل صلیب آراسته اند. عرض بنا در محل بازوهای صلیبی حدود ۱۷ متر می باشد، كف چهار طاقی خارجی حدود ۹۵ سانتیمتر پایین تر از كف چهار طاقی مركزی قرار دارد. موقعیت قلعه به صورتی است كه چشم انداز بسیار زیبایی از دره سیمره و منطقه طرهان و رومشكان را در برمی گیرد. همانطور كه گفته شد این اثر منسوب به آیین مهر پرستی و مربوط به دوره اشكانی (پارتی) می باشد كه به شماره ۳۷۶۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نحوه دسترسی به قلعه كوهزاد
قلعه كهزاد یا كوهزاد در شهرستان رومشكان، بخش سوری، روستای قاطرچی واقع شده است.
