یكی از جاذبه های گردشگری كه هم تاریخی هست وهم طبیعی باغ های ایرانی است كه شهرت جهانی دارد . این باغ ها مجموعه ای از شاهكارهای معماری و طبیعت بكر و زیبا كه شهرت جهانی دارند .باغ ایرانی به باغ هایی گفته می‌شود كه بر پایه معماری و عناصر تشكیل دهنده آن از جمله ساختار هندسی، آب و درختان، كوشك میانی و غیره عمدتاً در فلات ایران و مناطق پیرامونی متأثر از فرهنگ آن رواج داشته است.آغاز ساماندهی به باغ ها از دوران هخامنشیان صورت گرفت، باغ های سلطنتی پاسارگارد نمونه اولین باغ های ایرانی ساختارمند است.در این مطلب می خواهیم دلیل شهرت جهانی باغ های ایرانی را بررسی كنیم . با ما همراه باشید .
بسیاری از باغ های ایرانی در فهرست میراث فرهنگی جهان ثبت شده است. برای سفر به این باغ‌ها كافیست یكی از استان‌های فارس، اصفهان، كرمان، خراسان جنوبی، یزد یا مازندران را به عنوان مقصد سفر انتخاب كنید. موردی كه توجه داوران یونسكو را به باغ های ایرانی جلب كرده، طراحی متنوع و سبك منحصر به فرد معماری آنها بوده است. در این باغ‌ها معماری بر اساس شرایط آب و هوا و خاك صورت گرفته اما ویژگی های فرهنگ ایرانی به عنوان وجه اشتراك تمام باغ‌ها قابل مشاهده است. باغ های ایرانی با وجود محصور بودن، هنر و ذوق ایرانی را به جهان نمایش می دهند و آن ها را به عنوان الگوی باغ سازی در اروپای مدرن می شناسند. اگرچه باغ یا پردیس در زبان فارسی به معنای فضای محصور شده است، اما این باغ‌ها رنگ و بویی از طبیعت و هنر ایرانی دارند و برخلاف پارك های اروپایی و آسیای شرقی، حس امنیت و آرامش را به مخاطبان خود عرضه می‌كنند و چیزی به عنوان محدودیت در آنها وجود ندارند. باغ شاهزاده ماهان كرمان، باغ عباس‌آباد بهشهر، باغ چهلستون اصفهان، باغ فین كاشان، باغ ارم شیراز، باغ پاسارگاد، باغ دولت‌آباد یزد، باغ پهلوان پور یزد و باغ اكبریه بیرجند ۹باغی هستند كه تابستان سال ۹۰ در فهرست یونسكو به ثبت رسیدند.
باغ پاسارگاد
در قلب پاسارگارد امروزی واقع در استان فارس باغ زیبایی وجود داشت كه به دستور كوروش كبیر طراحی و بنا شد. باغ پاسارگارد قدیمی‌ترین باغ ایرانی است وكهن‌ترین سند از این باغ ایرانی “درفش فلزی شهداد” است كه بین سال های ۳۵۰۰ تا ۳۲۰۰ قبل از میلاد تاریخ نگاری شده است. در این درفش فلزی تصویر الهه باستانی و سه زن دیگر به چشم می خورد كه در باغی سرسبز به شكل صفحه شطرنج نشسته اند؛ كه این طرح همان الگوی ۵ نگاشت یا چهار باغ ایرانی را نشان می دهد. كتیبه های موجود نشان می دهند كه كوروش شخصا طراحی این باغ را انجام داده و شكل كاشت درختان هندسی سازی باغ را تعیین كرده است.
بعد از كوروش دیگر پادشاهان هخامنشی نیز مانند داریوش، اردشیر دوم و خشایار شاه نیز در شوش و دیگر شهرها اقدام به باغ سازی كردند و این‌طور شد كه الگوی باغ ایرانی در تمام شهرها فراگیر گشت.
مكان باغ پاسارگارد: استان فارس، شهرستان مرودشت، مجموعه تاریخی پاسارگاد
باغ ایرانی چهل ستون
باغ چهل ستون باغ چهل ستون اصفهان به فرمان شاه عباس صفوی ساخته شده است، وی در امر ساخت كاروانسرا و باغ سازی بسیار فعال بود تا این‌گونه بتواند نظر موافق مردم را به خود جلب كند. كاخ چهل ستون ، نمونه‌ای ناب و بی‌نظیر از هنر والای ایرانی را به نمایش می گذارد كه با نبوغ شیخ بهایی طراحی شد. این باغ در ضلع جنوب غربی میدان نقش‌جهان اصفهان به دستور شاه عباس اول ساخته شد تا بتواند پیوندی بین میدان نقش جهان و خیابان چهار باغ باشد. شاه عباس در میان باغ عمارتی به شكل كلاه فرنگی با اتاق‌های كوچك ساخت كه برای پذیرایی از میهمانان دربار استفاده می‌شد. شاه عباس صفوی برای جشن تاج‌گذاری خود باغ چهلستون اصفهان را انتخاب كرد. در زمان جشن شاهی یكی از ستون های باغ آتش گرفت و شاه‌عباس دوم كه فردی خرافاتی بود، اجازه نداد تا آتش را خاموش كنند، به همین دلیل یكی از ستون‌های باغ به‌شدت آسیب دید. پس از گذشت چند روز، كار احیای باغ از سر گرفته شد. در زمان حمله‌ی افغان‌ها به اصفهان، اكثر بناهای تاریخی شهر و به‌خصوص كاخ چهل ستون آسیب فراوانی دید.
مكان باغ چهل ستون: اصفهان، میدان امام حسین، خیابان استانداری
باغ ایرانی شازده كرمان
باغ شازده یا شاهزاده ماهان كرمان به دستور حاكم كرمان در اواخر دوره قاجار ساخته شده و سپس در زمان حاكم بعدی، عبدالحمید میزرا ناصرالدوله ، بین سال‌های ۱۲۹۸ – ۱۳۰۹ هجری قمری بناهایی به آن اضافه و تكمیل شده است. نقل است وقتی خبر مرگ ناگهانی حاكم را به ماهان بردند، بنایی كه مشغول تكمیل سردر ساختمان باغ بود تغار گچی را كه به دست داشت محكم به دیوار كوبید و از خوشحالی فرار كرد! جای خالی كاشی‌هایی كه بر سر در ورودی باغ شازده مانده، یادگار همان فرار بنا از كار است! از ویژگی‌های بارز باغ ماهان موقعیت آن است زیرا در دل كویر قرار گرفته و با طراحی فضای به شكل باغ شیب دار یا باغ تخت بسیار دوست‌داشتنی و چشم نواز است. از ویژگی های باغ شازده كرمان نمایش بی‌نظیر و تماشایی آب به‌صورت پلكانی و در سطح‌های افقی و عمودی است.
مكان باغ شازده كرمان: استان كرمان، شهر ماهان، باغ شاهزاده ماهان
باغ ایرانی ارم شیراز
باغ ارم شیرازی یك باغ ایرانی زیبا به سبك كوشك است كه به‌واسطه درختان مركبات و خیابان طویلی با سروهای باشكوه در طرفینش، محبوبیت زیادی بین گردشگران دارد. علاوه بر كوشك اصلی عهد قاجار كه هسته مركزی این باغ را تشكیل می‌دهد؛ سرونازهای بلند و كهن، زیبایی آن را دوچندان كردهاند. تاریخ ساخت این باغ را دوره سلجوقی می‌دانند؛ زیرا در آن روزگار ، اتابك قراچه ، حكمران فارس ، اقدام به ساخت باغ تخت و چند باغ دیگر در شیراز كرده بود و ممكن است این باغ نیز به درخواست وی ساخته شده باشد. باغ ارم به گونه‌ای طراحی شده است كه بازدیدكنندگان برای رسیدن به مركز باغ و محل ساختمان اصلی باید از طول باغ عبور كنند. ساختمان عمارت از سه طبقه با پشت‌بام شیروانی تشكیل شده است و از گچبری تا نقاشی، حجاری، پنجره‌های مشبك آهنی، منبت‌كاری و كاشی‌كاری در تزیینات آن به چشم می‌خورد. این عمارت نمونه بارز ساختمان‌های اواسط دوره قاجار است كه با تبعیت از اصول معماری زندیه و صفویه انجام شده است. حتی درهای عمارت اصلی زیبا هستند و از آنجا كه با چوب ساج ساخته شده‌اند، پس از سالیان سال شكل اصلی خود را حفظ كردهاند و همچنان سالم هستند.
مكان باغ ایرانی ارم: شیراز، بلوار ارم، جنوب جام جم و آسیاب سه‌تایی
باغ ایرانی فین كاشان
باغ فین كاشان به حدی زیبا است كه از آن به عنوان نمونه كامل باغ سازی ایرانی یاد می كنند. باغ فین به‌لطف وجود فواره های متعدد، صدای دلنشین آب و درختان سر به فلك كشیده، مكانی رویایی برای گشت و گذار به شمار می رود؛ به خصوص كه در این باغ چای‌خانه وجود دارد كه فرصتی را برای شما فراهم می‌كند تا نهایت لذت را از این لحظه های ناب ببرید.
یكی از دلایل اصلی شهرت باغ فین را میتوان قتل امیر كبیر، صدر اعظم مشهور ایران دانست كه از مهم‌ترین وقایع تاریخی در این باغ به شمار می‌رود. یكی از موارد جالب درباره این باغ به باور برخی از مردم برمی‌گردد كه معتقدند با انداختن سكه‌ای در درون حوض، آرزویشان برآورده می‌شود. اگرچه این كار تفریح و سرگرمی به شمار می‌رود، فلسفه انداختن سكه در آب را میتوان در مذهب زرتشت پیدا كرد كه آب مظهر پاكی است و پیروان آن بخشی از دارایی خود را به الهه آب هدیه می‌دادند تا بركت خانه‌هایشان شود.
مكان باغ ایرانی فین: كاشان خیابان امیركیبر
باغ ایرانی دولت آباد یزد
یكی از ۹ باغ ایرانی دیگری كه در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت رسیده باغ دولت آباد یزد است. باغ دولت آباد یزد جز منحصربفردترین باغ های ایرانیست. این باغ زیبا كه در محله چهار منار قرار گرفته است، یكی از قدیمی‌ترین باغهای شهر یزد محسوب می‌شود. بلندترین بادگیر دنیا نیز در باغ دولت آباد یزد قرار دارد.
از سوی دیگر در زیر این بادگیر حوضی قرار دارد به‌طوری كه با وزیدن باد به سطح آب حوض، هوای خنكی را داخل بنا ایجاد می‌كند. دراین ساختمان با تلفیق باد و آب كه درحوض‌های داخل ساختمان در جریان است، هوای خنك از زیر بادگیر به قسمت شاه‌نشین و تالارها انتقال پیدا می‌كند. به همین دلیل به این بنا، ساختمان تابستانه نیز گفته می‌شود. منبع اصلی تأمین آب باغ، قنات دولت آباد است. علاوه بر قنات، برای مواقع خشك‌سالی و برای سیراب‌كردن باغ و پركردن حوض‌های متعدد آن، یك چاه و منبع آب در ضلع شرقی باغ و در كنار ابنیه خدماتی احداث شده بود و در مواقع اضطراری از آب ذخیره شده در آب‌انبار باغ نیز استفاده می كردند.
باغ دولت آباد یزد: یزد، خیابان شهید رجایی
باغ ایرانی پهلوان پور مهریز یزد
باغ پهلوان پور یزد باغی پر آب و سرسبز است كه در شهرستان مهریز واقع شده است. اولین نكته‌ای كه در ورود به باغ پهلوان پور روح تان را نوازش می دهد، صدای آبی است كه در جوی آب اصلی باغ جاری است. این آب در واقع از قناتی به نام قنات «حسن‌آباد» سرچشمه می‌گیرد. آب این قنات كه درختان چنار اطرافش را سیراب می‌كند، در مسیری كه به سمت باغ پهلوان پور می پیماید، از هیچ كدام از باغ های دیگری كه در این منطقه وجود دارند، عبور نمی‌كند. لازم به ذكر است كه علاوه بر این قنات، قنات های دیگری به نام شاه حسینی و مزویرآباد نیز در آبیاری این باغ زیبا نقش دارند.در بخش ورودی باغ بخش‌هایی همچون برج، اصطبل و كاهدان را می‌توانید بینید. این سه بخش همگی در زمان قاجاریه ساخته شده اند، ولی باید اشاره كنیم كه تزیینات به كار رفته در بنای برج همچون تزیینات بناهای دوره زندیه است. زیباترین و باشكوه‌ترین بنای موجود در داخل باغ، كوشك یا شربت‌خانه است. این كوشك كه در زمان قاجاریه ساخته شده، دارای دو و نیم طبقه است و در امتداد مسیر اصلی باغ قرار دارد. اگر به داخل این كوشك بروید، قسمت‌های مختلف آن همچون تالار، گوشوارها و حوضخانه را خواهید دید. نكته جالب اینجا است كه آب قنات حسن‌آباد از وسط این كوشك نیز عبور می‌كند و در باغ جریان می‌یابد.
مكان باغ ایرانی پهلوان پور: یزد، شهرستان مهریز، خیابان مطهری
باغ ایرانی اكبریه بیرجند
در زمان حكمرانی زندیه، بیرجند یكی از شهرهای استراتژیك استان خراسان شناخته می شد. پس از آنكه ارگ بهارستان كاربرد دولتی و نظامی پیدا كرد، حاكم محلی ،علی‌اكبر خان خزیمه دستور احداث بنایی زیبا و باشكوه در كنار قنات شهر و در دامنه كوه باقران را داد تا هم بتواند قدرت خود را به رخ دیگران بكشد و هم از قنات مهم شهر حفاظت كند. این باغ زیبا را باغ اكبریه نامیدند. در آن زمان عمارت دوطبقه ای ساخته شد كه طبقه‌ی اول آن مخصوص خدمه و میهمانان عمومی و طبقه‌ی دوم ویژه‌ی زندگی و دیدارهای خصوصی حاكم بود. به‌مرور در دوران قاجار و پهلوی بناهای مختلفی به مجموعه‌ی باغ اكبریه اضافه شدند. معماری ویژه عمارت اكبریه، یكی از معماری های خاص كره زمین میباشد كه این نمونه معماری را در هیچ جای دنیا نمیتوانید یافت كنید. استفاده از معماری تركی و تا حدودی كاربرد معماری روسی و تلفیق این دو، با معماری اسلامی شكل بسیار ویژه‌ای به این عمارت تاریخی بخشیده است.
در باغ اكبریه مكان های بسیار زیبایی همچون گنبد كلاه‌فرنگی، تالار آیینه ها و تزئینات مقرنس لاله زنبوری و دیگر بناهای زیبا ساخته شده است كه این باغ را یك باغ منحصر به فرد می سازد.
مكان باغ اكبریه بیرجند: خراسان جنوبی، شهر بیرجند، میدان مادر، بلوار معلم
باغ ایرانی عباس آباد بهشهر
آخرین باغ زیبای ایرانی كه در لیست میراث یونسكو ثبت شده باغ عباس آباد بهشهر است. این مجموعه زیبا نیز به دستور شاه عباس صفوی در مازندران بنا شده است.مجموعه باغهای عباس آباد در ۹ كیلومتری شهرستان بهشهر و در دامنه رشته كوه های البرز و در میان جنگل های انبوه قرار گرفته است. این مجموعه شامل سد عباس‌آباد، مخزن و دریاچه سد، گل‌باغ، كاخ، حمام، آسیاب آبی و دو برج آجری می شود. در میان مركز دریاچه مصنوعی عباس آباد بهشهر بنایی آجری به شكل چهار طاقی وجود دارد كه زمانی سطح فوقانی آن بستر بنایی با مصالح چوب وسقفی سفالی را تشكیل می داد. چهار طاقی مذكور در زمان آبگیری سد به زیر آب می رود وتنها سطح فوقانی آن بسان جزیره ای بیرون از آب قرار می گیرد.
مكان باغ عباس آباد بهشهر: مازندران، ۹ كیلومتری شهرستان بهشهر
