شهربابك یكی از معادن اصلی فیروزه مرغوب در ایران و حتی جهان است اما به دلیل توزیع نامناسب سنگ در شهربابك سهم فیروزه كاران شهرستان از این دریای فیروزه فقط تشنگی است. شهربابك در حوزه صنایع دستی و گردشگری علاوه بر جاذبه های طبیعی و تاریخی، به واسطه سوغاتی ها و صنایع دستی اش هم در استان كرمان معرفی شده است.چرم دوزی، قلم زنی روی مس، نقاشی روی شیشه و سفال، پته دوزی، ترمه بافی، منبت كاری روی چوب و تولید منسوجات و فیروزه از جمله صنایع دستی شهربابك است.فیروزه كاری از جمله صنایع دستی شهربابك است، كه اگر بگوییم در شهربابك و حتی كشور مغفول مانده اغراق نیست.
در كتاب شهربابك سرزمین فیروزه به نوشته زهرا حسینی موسی، آمده است: سابقه معدن كاری در شهربابك به گذشته ای دور می رسد. از روایت مورخان مشخص می شود كه فعالیت برای استخراج معادن در این منطقه از دیرباز رواج داشته است.
به گفته حسینی مولف كتاب شهربابك سرزمین فیروزه “در جغرافیای كرمان آمده است: “معدن فیروزه ای در نزدیكی كوهستان میمند در حوالی قریه ای كه او را دغند گویند هست. گویا در زمان پادشاهان آل ساسان معمور بوده، حال هم به ندرت در میان خاك های آن معادن، فیروزه كوچكی پیدا می شود.”
شاید معادن فیروزه ای كه سایكس در حوالی میمند به آنها برخورد كرده، همین معادن باشند. ژنرال سایكس، در حول و حوش گود احمر به چند فیروزه برخورد كرده كه بعضی از آنها نزدیك جاده پاریز و بعضی هم در ۲۰ مایلی شمال شهربابك واقع شده اند.
به نظر او از این معادن بهره برداری هم می شده. وی می نویسد: “حفره های دامنه كوهسار كه خالی شده و دوباره پر از گل و لای شده بودند، دلیل بر این می تواند باشد كه عده ای در آنجا مشغول كار بوده اند”
آلفونس گابریل هم در تحقیقات خود به معدن فیروزه شهربابك اشاره می كند.
در لغت نامه ی دهخدا، در ذیل توضیحات شهربابك آمده است: شهربابك از بلوكات ناحیه رفسنجان و كرمان و دارای معدن فیروزه است. در فرهنگ فارسی برهان قاطع آمده است: نوعی از فیروزه را شهربابكی گویند. همچنین محمد صالح تبریزی معدنچی و سررشته دار امور، در عهد محمد شاه و ناصرالدین شاه درباره معادن ناحیه كرمان فهرستی ارائه می كند. در این فهرست از معادن فیروزه و لاجورد شهربابك نام می برد. حسین شمسی میمندی از معدن فیروزی مدوار خبر می دهد و می نویسد: “معدن فیروزه در مدوار كه تا همین اواخر استخراج می شده، اهالی مدوار مدعی هستند كه یك سینی از همین فیروزه شهربابك ساخته شده و جزو جواهرات سلطنتی ایران است.”
در كتاب “كرمان در قلمرو تحقیقات ایرانی” هم به معدن فیروزه میمند، نام برده شده در جوزم، از قدیم الایام دره ای به نام دره فیروزه مشهور بوده است.
آ. الف. اشتال فنلاندی، زمین شناس، در اواخر قرن ۱۹ میلادی خط سیر اسكندر را تعقیب می‌كرد، هنگامی كه از شهربابك به جوزم می رفته در دره فیروزه معادن فیروزه جوزم را مشاهده نموده و در گزارش های خود به این معادن اشاره كرده است.”
معادن فیروزه شهربابك سالهاست در كنار سایر معادن كانی شهرستان فعال است اما آنطور كه باید به آن توجه نمی شود و دلیل آن این است كه از نظر ارزش ریالی كم ارزش تر از مس هستند. این در حالی است كه اگر فیروزه با كیفیت استخراج و در بین فیروزه كاران شهربابك توزیع شود، می توان مشاغلی پایدار ایجاد كرد.
فیروزه در شهربابك به عنوان محصول فرعی برداشت می‌شود
یكی از متخصصان كارشناسان زمین شناسی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: فیروزه یك كانی فسفاتی است كه آلومینیوم، مس و آب از تركیبات آن هستند و همچنین كمیابی، مقاومت، سختی قابل قبول و رنگ بسیار زیبایی دارد.
دكتر محمد محمودی با بیان اینكه سنگ فیروزه در فرهنگ، آداب و سنن ما ایرانی ها جایگاه خاصی دارد، بیان داشت: مردم ما از این ماده مهم معدنی به عنوان یك ماده دارویی و شفا بخش و همچنین در تجملات استفاده كرده و می كنند.
وی اظهار داشت: در دنیا نیز به این ماده معدنی توجه خاصی شده و می شود، به طوری كه در علم جواهرشناسی فیروزه از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
محمودی از وجود فیروزه در نیشابور و شهربابك یاد كرد و گفت: فیروزه نیشابور از دیرباز استخراج و بهره وری شده، به گونه ای كه امروزه رو به اتمام می باشد.
وی با بیان اینكه فیروزه شهربابك همانطور كه در كتب تاریخی به آن اشاره شده از دیرباز مورد توجه زیادی بوده و در جوار معادن مس به ویژه معدن مس میدوك در داخل سنگ های آذرین تشكیل شده است، خاطرنشان كرد: متاسفانه به دلیل همراهی آن با مس، استخراج و بهره برداری آن مورد كم لطفی قرار گرفته است و به عنوان یك محصول فرعی برداشت می شود.
این كارشناس یادآور شد: با توجه به اینكه ك تمام مراحل استخراجی در معدن مس میدوك برای استخراج مس برنامه ریزی شده است در حین عملیات انفجاری مقداری قابل توجهی از فیروزه از بین می رود و یا كیفیت خود را از دست می دهد.
محمودی بیان داشت: برای حفظ این منبع مهم معدنی كه بخشی از تاریخ و تمدن ما محسوب می شود و در آینده می تواند به عنوان یك كالای فرهنگی به منظور معرفی شهرستان، استان و حتی كشور و انتقال فرهنگ و هنر مردم به سایر نقاط دنیا باشد، لازم است كه تدابیری اندیشیده و اقدامات اكتشافی دقیق و علمی انجام شود.
تهیه فیروزه مرغوب دغدغه فیروزه كاران شهربابك
یكی از فیروزه كاران شهربابك در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، گفت: از سال ۶۸ كار ساخت و تعمیر طلا و نقره را شروع كردم و ۳۰سال است كه در این زمینه فعالیت می كنم و كم كم به كار تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی هم روی آوردم.
غلامرضا پورعبدی ادامه داد: به خاطر خرید نقره به مشهد زیاد سفر می كردم و از پشت شیشه های مغازه های بازار رضا، كار فیروزه كاران را به تماشا می نشستم كه ببینم به چه شكلی فیروزه را می تراشند و سئوالاتی از آنان می‌پرسیدم كه گاهی جواب می دادند و گاهی پاسخگوی سئوالاتم نبودند.
وی با بیان اینكه در آن زمان فیروزه ای در شهربابك نبود، افزود: اولین دستگاه تراش فیروزه را روی نیمكت چوبی مدرسه ساختم و سه موتور مخصوص تراش روی آن بستم كه می بریدم، می تراشیدم و پولیش می كردم.
پورعبدی بیان داشت: حاج محمدی رئیس سابق میراث فرهنگی دستگاه مرا دید و درخواست كرد از این دستگاه ها بیشتر بسازم.
وی یادآور شد: نیمكت و موتورها را به عنوان عتیقه به میراث فرهنگی اهدا كردم و كم كم دستگاه های دیگری ساخته شد و فیروزه در شهربابك وارد و كلاس های آموزشی برای آن دایر شد.
پورعبدی گفت: نیروی تراش و كارگاه فیروزه در شهربابك فراوان است اما چون سنگ مرغوب در دسترس نیست و فیروزه سامانی ندارد.
وی با تأكید بر اینكه هر كارخانه ای كه مواد اولیه نداشته باشد تعطیل می شود، اظهار داشت: با سنگ مرغوب من می توانم اشتغالزایی و نیروی دائمی جذب كنم.
پورعبدی خاطرنشان كرد: شهربابك دریایی از سنگ فیروزه است كه به مردم این شهر تعلق دارد و از مسئولان می خواهم كه از لحاظ مالی و توزیع سنگ مرغوب حامی ما باشند.
وی با تأكید بر عدم خام فروشی فیروزه شهربابك، یادآور شد: روزی نگین تراشیده شده فیروزه را به یكی از پاساژهای تبریز بردم و به یكی از مغازه داران درخواست خریدش را دادم اما او در جوابم گفت ما از میدوك سنگ خام فیروزه را می‌گیریم.
یكی دیگر از فیروزه كاران شهربابك در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: ۱۰ سال است كه به فعالیت در صنعت فیروزه مشغول هستم و دو كارگاه فیروزه تراشی و فیروزه كوبی روی ظروف مسی دارم.
حسین فارسی نژاد افزود: در این كارگاه ها به طور مستقیم ۱۰ نفر و حدود ۳۰ نفر به صورت غیر مستقیم مشغول به كار و ۶نفر هم در خانه فیروزه كوبی روی ظروف را عهده دار هستند.
فارسی نژاد بیان داشت: با توجه به اینكه در سال جهش تولید هستیم از مسئولان انتظار داریم حامی فیروزه كاران شهربابك باشند.
وی تأكید كرد: تنها خواسته ای كه ما داریم این است كه حداقل بخشی از سنگ فیروزه ای كه از معادن شهربابك استخراج می شود و بهترین كیفیت فیروزه را دارد در شهربابك توزیع شود.
فارسی نژاد یادآور شد: به طور مثال خانمی كه سرپرست خانوار است اگر ماهی ۲ كیلوگرم سنگ خوب فیروزه ای به دستش برسد اموراتش می گذرد.
این فیروزه كار شهربابكی با تأكید بر اینكه نظارت بر جمع آوری و توزیع سنگ به اتحادیه فیروزه كاران شهربابك سپرده شود، تصریح كرد: درخواست داریم مواد اولیه و سنگ خوب با بررسی هایی كه انجام می شود بین فیروزه كارانی كه پای كار و فعال هستند توزیع شود.
وی خاطرنشان كرد: اكنون حدود ۷۰۰ نفر در صنعت فیروزه شهربابك فعال هستند و اگر فیروزه سامان دهی شود برای ۲ هزار نفر شغل پایدار ایجاد می شود كه رقم قابل ملاحضه ای است.
فارسی نژاد به حمایت مسئولان شهرستان از فیروزه كاران شهربابك تأكید كرد و افزود: با ایجاد یك بازارچه فیروزه علاوه بر فراهم شدن زمینه اشتغال، جاذبه توریستی برای شهربابك به وجود می آید و درآمدزایی خوبی برای شهرستان در پی دارد.
پیگیر ساماندهی فیروزه در شهربابك هستیم
مدیر مجتمع مس شهربابك گفت: ما نقشه ای برای حفاری فیروزه در دسترس نداریم ولی سعی بر این است كه فیروزه جمع آوری شود اما نمی توان برنامه مدونی برای آن داشت زیرا فیروزه عیارهای متفاوتی دارد و در مقایسه با مس ارزشمند نیست.
حسین ابراهیمی نسب تصریح كرد: با توجه به اینكه فیروزه برای شهربابك برند شده، بازار بسیار خوبی می تواند باشد، باعث اشتغالزایی شده و به اقتصاد شهربابك كمك كند، لذا
فیروزه می تواند اشتغال پایدار ایجاد كند
سرپرست فرمانداری شهربابك در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به اینكه سنگ فیروزه شهربابك از كیفیت خیلی خوبی برخوردار و مورد تأیید كارشناسان است، می تواند در شهرستان اشتغال پایدار ایجاد كند.
قاسم شمسی افزود: متاسفانه زنجیره استخراج سنگ فیروزه تا رسیدن به دست فیروزه كاران دچار نقص است كه باید حلقه های این زنجیره اصلاح شود.
وی از اصلاح اتحادیه فیروزه كاران شهربابك یاد كرد و بیان داشت: با تعیین پیمانكار جدید، نظارتی دقیق در دستور كار است تا سنگ های با كیفیت از شهرستان خارج نشوند.
شمسی یادآور شد: سنگ خیلی خوبی از معادن شهرستان استخراج شده كه سعی می كنیم تا قبل از عید در اختیار هنرمندانی كه در این زمینه فعالیت دارند قرار گیرد.
وی خاطرنشان كرد: برنامه ریزی شده كه این اقدام ادامه دار باشد و پیگیر هستیم كه اعضای اتحادیه بتوانند در استخراج سنگ نظارت داشته باشند.
شهربابك در ۲۴۰ كیلومتری غرب كرمان واقع است.