كاروانسرای نیستانك در روستای نیستانك در ۳۰ كیلومتری جاده نایین به اردستان در استان اصفهان واقع شده است. این كاروانسرای تاریخی به عنوان یكی از زیباترین كاروانسراهای دوران قاجار به شمار می رود. بنای این كاروانسرا بصورت چهار ضلعی از بیرون و به صورت هشت ضلعی در حیاط است. این اثر در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۸۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۷۷۳ به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
كاروانسرای نیستانك از آثار با شكوه و نفیس عهد قاجار است كه متناسب با شرایط اقلیمی منطقه و طبیعت كویری آن ساخته شده است. این بنا توسط یك تاجر یزدی به نام كلاهدوز بنا گردیده است. طراح این بنا شاید به دلیل امنیت این منطقه برج را در بنا منظور نكرده و در انتهای اضلاع چپ و راست ورودی دو تخت گاهی دایره ساخته شده كه محلی برای فروشندگان روستایی بوده است. دو ردیف صفه در دو سوی دروازه ورودی جای گرفته، جمعا چهارده صفه برای استراحت ساخته شده كه در هر كدام از آنها بخاری دیواری و طاقچه تعبیه شده است. درون همه صفه های بیرون این كاروانسرا و در یك جهت طاق نماهایی به چشم می خورد كه بالای آن مثلثی شكل است كه سمت قبله را می نمایاند.
سقف گنبدی شكل ورودی با آجرهای لعابی به محوطه هشتی عمقی زیبا و با شكوه بخشیده است. در معماری سنتی ایران بخصوص در مناطق گرمسیر ورودی به فضای داخلی نیازمند به یك فیلتر به عنوان كاهش دهنده گرما و نور شدید بیرون بوده و این عمل را با ساخت هشتی ها انجام می دادند. درون صفه ای در درون حیاط دو درگاه به چشم می آید یكی راه به پشت بام و دیگری به حیاط خلوت دارد كه قرینه این تركیب در سمت دیگر حیاط نیز وجود دارد. پوشش پشت بام به طور كلی آجری بوده است. بادگیرهای بام كه راه حیاط خلوت دارند برای خنك كردن اتاقها در مناطق گرمسیر بوده و دو حیاط خلوت به صورت هشت ضلعی در دو سوی هشتی ساخته شده اند.
نمای كلی كاروانسرا مستطیل است اما حیاط به صورت هشت ضلعی است كه ورودی اتاقها، شاهنشین ها و دهانه اصطبلها را به هم متصل می كند. سكوی بارانداز مدور در مركز حیاط كاربردی برای خوابیدن در شب داشته است. سقفها به صورت چهار بخشی ساخته شده و تزیینات آجری بر بالای ایوان و ایوانچه ها متفاوت هستند.
در یك قسمت از این بنا در دو سمت ورودی اصلی محوطه ای اختصاصی جهت بزرگان و حاكمان تعبیه شده است كه كاملا” خصوصی بوده و دارای چندین اتاق و بادگیر است و از بخشهای تابستانی و زمستانی تشكیل شده است. نمای دیوارهای صحن نیز با آجر، نماكاری شده و جرزهای آن درپائین به صورت نیم دایره و در بالا به صورت صاف دیده می شود.
نحوه دسترسی
آدرس :شهرستان نائین، بخش انارك، دهستان چوپانان، بافت تاریخی روستای نیستانك
