«گنجینه تمبر، تاریخچه پستی و اسكناس آستان قدس رضوی»، دومین گنجینه تخصصی در مجموعه موزههای آستان قدس رضوی است كه در تاریخ ۲۱ بهمن ۱۳۶۹ با حضور حضرت آیت‌الله واعظ طبسی، تولیت وقت آستان قدس رضوی، افتتاح شد. این گنجینه با در اختیار داشتن مجموعه قابل توجهی از تمبرها، مجموعه تاریخچه پستی و اسكناس‌های ایران و سایر كشورهای جهان و همچنین منابع مرجع مطالعاتی و تحقیقاتی، اكنون به یكی از مراكز ملّی و بین‌المللی مورد توجه و مراجعه پژوهشگران، مجموعه‌داران و علاقه‌مندان به تمبر و اسكناس تبدیل شده است.
در بخش نمایش تمبر و تاریخچه پستی این گنجینه، هزاران قطعه تمبر و مجموعه تاریخچه پستی شامل نامههای دست‌نوشته، پاكت‌نامه‌های تمبردار، پاكت‌های مهر روز، كارت‌پستال‌ها و دیگر اقلام پستی از ایران در دوره‌های قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی و دیگر كشورهای عضو اتحادیه جهانی پست به نمایش گذاشته شده است. در بخش نمایش اسكناس نیز، صدها برگ از اسكناس‌های ایران (دوران قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی) و جهان به نمایش درآمده است.
«پنی سیاه»، نخستین تمبر پستی جهان
نخستین تمبر پستی جهان معروف به «پنی سیاه» در تاریخ ۶ مه ۱۸۴۰ میلادی در انگلستان منتشر شد. تصویر روی این تمبر، نیم‌رخ ملكه ویكتوریا را نشان می‌داد كه در پس‌زمینه‌ای مشكی و با ابعاد ۲۳× ۱۹ میلیمتر چاپ شده بود. واژه «پنی» روی این تمبر و رنگ سیاه آن موجب شد این تمبر به پنی سیاه «Penny Black» مشهور شود. به دلیل ابداع اولین تمبر پستی جهان در انگلستان، تمبرهای این كشور تنها تمبرهای فاقد نام این كشور هستند. تعداد قطعات منتشر شده این تمبر برابر با ۶۸ میلیون و ۸۰۸ هزار بوده و استفاده از آن بیش از یك سال ادامه داشته است.
تمبرهای شیر و خورشیدی ایران
آشنایی ناصرالدین شاه قاجار با تشكیلات پستی جدید در جریان سفر به اروپا موجب شد به دستور وی هیأتی به پاریس اعزام شود تا درباره تهیه تمبر پستی، بررسی‌ها و اقدامات لازم را به‌عمل آورد. این هیأت پس از بررسی‌های فراوان، با شخصی به‌نام «آلبرت بار» مذاكره كرد و قرار بر آن شد كه او كلیشه‌هایی را تهیه كند. كلیشه‌ها و تمبرهای تهیه‌شده توسط بار دارای طرح و زمینه‌ای ظریف و شرقی و نشان شیر و خورشید و اعداد فارسی بود كه مورد توجه هیأت ایرانی قرار گرفت و در سال ۱۲۸۳ هـجری قمری مصادف با ۱۲۴۵ هجری شمسی این تمبرها در اندازه ۲۲× ۱۸ میلیمتر به ایران آورده شد، اما به دلایل نامعلوم مورد استفاده پستی قرار نگرفت.
نفایس اسكناس
این اسكناس تاریخی از جمله سری دوم اسكناس‌های اولیّه ایران در عهد قاجار است كه توسط بانك شاهنشاهی ایران در طول سالهای ۱۳۰۳ تا ۱۳۱۱ هجری شمسی، در انگلستان و در اندازه ۴/۱۵× ۹/۸ سانتیمتر چاپ شد.
طرح روی این اسكناس شامل تصویر ناصرالدین‌شاه قاجار و فیلیگران (پس‌زمینه محو) آن شیر و خورشید است. ارزش این اسكناس یك تومان است و به امضای «موری»، مدیر كل بانك و «والتر»، دفتردار كل بانك شاهنشاهی ایران رسیده است. عبارت «فقط در یزد ادا خواهد شد» نوشته شده روی اسكناس به این معنا است كه فرد دارنده اسكناس تنها با مراجعه به یكی از شعب بانك شاهنشاهی ایران در شهر یزد می‌توانسته آن را به مسكوكات طلا و نقره تبدیل كند.
اسكناس‌های سورشارژ شده آلمانی در زمان جنگ جهانی اوّل
در طی جنگ جهانی اول، دولت آلمان به منظور مبارزه با تشكیل جبهه متّحد نظامیان روس و انگلیس در خاورمیانه، تصمیم گرفت طی توافقی با انقلابیون ایرانی مقیم همدان و كرمانشاه، مبالغی از پول رایج آن زمان آلمان را به صورت اوراق اسكناس ۵ تا ۱۰۰۰ ماركی به عنوان كمك بلاعوض در اختیار آنان قرار دهد. چون در آن زمان ایرانیان با پول و زبان آلمانی آشنایی نداشتند و ارزش تعویض هر یك از اسكناس‌ها را نمی‌دانستند، دولت آلمان ارزش معادل مارك را نسبت به طلا و نقره محاسبه كرد و مبلغ معادل آن را با واحدهای پول رایج آن دوره، یعنی قِران، شاهی و تومان، به دست آورد و روی اسكناس‌ها با مهر قرمز رنگ اندازه این اسكناس‌ها را ۸/۱۸× ۸/۱۰ سانتیمتر ثبت كرد.
