كلیسای بتقهم مقدس اصفهان ، یا بیت اللحم از كلیساهای بزرگ و زیبای شهر اصفهان است كه در دوره صفویه و پادشاهی شاه عباس كبیر ساخته شده است. این كلیسا را می توان هم از نظر نقاشی های داخلی و هم از نظر نمای خارجی، باشكوه ترین كلیسای اصفهان دانست. بخصوص اینكه دارای بزرگ ترین گنبد در میان كلیساهای جلفای اصفهان است. كلیسای تاریخی بیت اللحم اصفهان، در تاریخ ۱۷ اسفند سال ۱۳۸۱ هجری شمسی با شماره ثبت ۷۶۴۳ در ردیف آثار ملی قرار گرفت. كلیسای بِتقِهِم مقدس جلفای اصفهان و دیر استپانوس مقدس در شمال غربی ایران از زیباترین كلیساهای جهان هستند
كلیسای بیت اللحم یا ِبتقِهِم مقدس جلفای اصفهان كه در سال۱۶۲۷ ــــ ۱۶۲۸ م توسط خواجه پِترُس ولیجانیان ساخته شده است از زیباترین كلیساهای جهان به شمار می رود. دربارۀ تاریخچۀ بنای این كلیسا روایات گوناگونی وجود دارد. به روایتی برای اینكه خواجه پِترُس برای ساخت كلیسا برانگیخته شود، به سفارش سازندۀ كلیسای مریم مقدس در روزهای عید از ورود خواجه پترس به آن كلیسا ممانعت به عمل می آمد. و به روایتی دیگر در روز عید، كه خواجه پترس برای خواندن دعا و به جا آوردن مراسم مذهبی به كلیسای مریم مقدس رفته بود، با انبوه و ازدحام جمعیت مواجه شد و قادر به ورود به كلیسا نشد و از این رو تصمیم به ساخت كلیسایی با شكوه تر و عظیم تر در جوار كلیسای مریم مقدس گرفت. این كلیسا دارای دو جلد كتاب خطی انجیل بسیار ارزشمند است كه روی پوست نوشته شده اند. یكی از آنها متعلق به سال ۱۶۳۶ م است.
روزنامه انگلیسی «The Telegraph» لیست زیباترین كلیساهای جهان را منتشر كرده است. بر اساس گزارش این روزنامه، كلیسای بِتقِهِم (بیت اللهم) مقدس جلفای اصفهان در میان ۲۳ كلیسای زیبای جهان قرار دارد. در این متن آمده كه كلیسای بِتقِهِم (بیت اللهم) مقدس مزین به ۷۲ نقاشی با شكوه می باشد كه صحنه شام آخر و اخراج حضرت آدم و حوا از بهشت از آن جمله اند. در این متن همچنین به گنبد با شكوه كلیسا اشاره گردیده كه جلوه خاصی به بنا داده است. در فهرست زیباترین كلیساهای جهان نام دِیر استپانوس مقدس واقع در شمال غرب ایران نیز درج گردیده است. به گزارش روزنامه «The Telegraph»، این دیر منزوی با قرار گرفتن در میان كوه ها و منطقه ای سر سبز، تصور اینكه ایران كشور بیابان ها است را رد می كند.
بنا بر گفته های سیاحان خارجی، در جلفا در عصر صفوی پیروان فرقه های مختلف مسیحیت بیش از بیست و پنج كلیسا در این منطقه بنا كرده بودند كه امروزه تنها سیزده بنا از مجموع این كلیساها بر جای مانده اند.از میان این سیزده كلیسا نیز تنها دو كلیسای عمده جلفا یعنی دیر آمِناپرگیچ مقدس و بِتقِهِم مقدس قابل بازدید عموم هستنند.
معماری كلیسا
پلان این كلیسا از نوع تالارهای گنبددار مستطیل شكل است كه در جهت شرقی–غربی قرارگرفته و دارای گنبدی دوجداره با هشت نورگیر در قسمت پایین گنبد است. بنا هیچگونه تزیین خارجی ندارد و ارتفاع آن از سطح زمین ۲۵ و قطر آن ۱۱ متر است. گنبد با چهار قوس به چهار ستون بزرگ متصل به دیوارهای شمالی و جنوبی بنا تكیه كرده است. در سمت غربی كلیسا و در قسمت جلوی ورودی اصلی، ایوانی دو طبقه قرار دارد و در بالای آن ناقوس خانه كلیسا قرارگرفته است. مصالح ساختمان كلیسای بیت اللحم، از خشت و آجر تشكیل شده اند. دیوارهای داخلی كلیسا با گچ پوشانده شده و روی تمامی آنها نقاشی هایی با موضوعاتی برگرفته از كتاب مقدس نقش بسته است. قسمت پایین دیوارها نیز از كاشی های لعاب دار به رنگ های نیلی و آبی كه برای تزیین به كار رفته‌اند، تشكیل شده است. كلیسا در دو طبقه ساخته شده است. طبقه دوم مخصوص بانوان است. در بخش میانی طبقه دوم، تالاری مربع شكل قرار دارد كه برگرفته از مدل كلاسیك تالار گنبد دار ارمنی است. گنبد كلیسا، گنبدی دو پوش است كه با طلا كاری و كتیبه هایی با تاریخ های مختلف از افرادی خیر كه برای كلیسا كار انجام داده اند. این گنبد روی چهار ستون مرتفع و قطور كه با قوس های جناغی به ستون جنبی و مقابل متصل هستند، قرار دارد. ساق گنبد كلیسا هشت پنجره دارد كه در فاصله هر دو پنجره طاق نماهایی مزین به نقاشی دیده می شود. این نقاشی ها شامل چهره ۱۲ حواری حضرت مسیح رستاخیز حضرت مسیح علیه‌السلام، حركت پتروس حواری بر آب است. زیباترین نقاشی كلیسای بیت اللحم را تصویر بهشت تشكیل می دهد كه در قسمت چپ آن، تصویر خواجه پطرس با نمایی از تاج بر سر نقاشی شده است. در ضلع غربی گنبد، به فاصله ای اندك، ناقوس كلیسا بر برجی روی چهارستون مزبور، ۶ ستون سنگی و روی آنها گنبد مخروطی شكل ناقوس و نهایتاً صلیبی روی گنبد جای گرفته است. حیاط در سمت غرب كلیسا است. در سمت غربی حیاط، سنگ قبرهایی قرار دارند كه متعلق به خواجه پترس و نوه اش می باشد. سنگ قبرهای دیگری نیز متعلق به روحانیان، خواجه ها، بازرگانان و صنعتگران در نقاط دیگر حیاط دیده می شود.
داخل كلیسا با انواع تزئینات پوشیده شده است. تزئینات داخلی كلیسا تركیبی است از انواع گچبری های مطلا، گچكاری های نقاشی شده، نقاشی های دیواری و كاشی های هفت رنگ با تصاویری برگرفته از انجیل های عهد قدیم و جدید، قدیسین و نقوش گل و گیاه متنوع كه اندكی پوسته پوسته شده اند. كلاً این تزئینات در وضعیت خوبی هستند. كتیبه ها و نوشته های متعدد ارمنی نیز در آنجا وجود دارد. گنبد آن تماماً با نقاشی ها و گچكاری های مطلای بسیار زیبا تزئین شده است. نقاشی ها از لحاظ كیفیت متنوع و ظاهراً كارهایی از نقاشان محلی است. فقدان تعادل در رنگ آرایی و رنگ های تكراری و ناهماهنگی رنگ های سبز و قرمز در كنار گچكاری های تزئینی، باعث به هم خوردن نظم آنها شده است. نقاشی های ردیف پایین دیوارها شامل جزئیات جالب توجهی از پارچه ها، لباس ها و روسری های متعلق به قرن هفدهم میلادی است. نقاشی های دیوارهای محراب بیشتر به شیوۀ بومی هستند و تِم و موضوع آنها اغلب پیكره های ایستادۀ قدیسین است.
یك نقاشی رنگ روغن از سازندۀ كلیسا، خواجه پتروس ولیجانیان بر روی دیوار شمالی قرار دارد كه در سمت چپ تصویر خواجه پترس زانو زده و در حال دعا دیده می شود. دیوار غربی كلیسا شامل نقاشی هایی از شكنجۀ گریگور روشنگر و نقاشی های دیگری از سركیس مقدس، مركروس مقدس و تئودوروس مقدس است. در كنار در غربی یك نقاشی تخیلی نیز از جهنم وجود دارد. صرف نظر از گنبد داخلی، افریزی از كاشی های هفت رنگ، زیباترین تزئینات كلیسا هستند. این تُنُكه ها (Panel) نمونه هایی عالی از كاشی های جلفا است كه دارای نقوش بسیار زیبایی از گل ها و حیوانات است. بیرون، بالای درب غربی یك تُنُكۀ كاشی كاری شدۀ بسیار زیبا متعلق به سال ۱۸۹۹ م قرار دارد. در سردر كلیسا كتیبه ای با خط ارمنی نوشته شده است. تاریخ بنا در این كتیبه، سال ۱۰۶۳ هجری قمری است. در ذیل كتیبه از حجار آن نام برده شده است. در این كتیبه به تعمیر كلیسای بیت اللحم در سال ۱۳۱۶ هجری قمری در زمان مظفرالدین شاه قاجار اشاره شده است.
مرمت
كلیسا در سال ۱۸۵۰ میلادی با خطر تخریب مواجه شد ولی در سال ۱۸۷۰ به‌وسیله هوان جان الیازیان مرمت و بازسازی شده و به این ترتیب از ویرانی نجات یافت. برج ناقوس در سال ۱۸۹۷ میلادی در بالای در ورودی باختری كلیسا ساخته شد
نحوه دسترسی
آدرس :اصفهان، خیابان توحید، نبش خیابان نظر میانی
