قلعه طرق رود نطنز با قدمتی بیش از دو هزار سال بر فراز صخره ای مشرف به شهر طرق رود بنا گردیده است. وجود چاه سنگی میان قلعه، برج های نگهبانی و همجواری قلعه با بند طرق رود و همچنین تشابه معماری این قلعه با قلعه هایی مثل ایزدخواست بر زیبایی و شكوه آن افزوده است. لازم به ذكر است نیمی از مالكان این قلعه بزرگ، زنان طرق هستند كه خانه های این بنای بزرگ به عنوان مهریه یا جهیزیه آنان ثبت شده است. قلعه طرق رود در تاریخ ۲۸ دی ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۹۵۱ به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
طرق رود شهری در شهرستان نطنز استان اصفهان است. شهر كوهپایه ای طرقرود دارای آثار باستانی و تاریخی فراوانی است كه برای نمونه می توان به قلعه خشتی دوره اشكانی با بیش از ۲۲۰۰ سال قدمت اشاره كرد.
قلعه طرق رود از بناهای باستانی زیبا و باشكوهی است كه با وجود پیشینه تاریخی و زیبایی خاص خود از آثار ناشناخته استان اصفهان به شمار می رود. این قلعه بر روی صخره ای بزرگ و دراز كه كمر نامیده می شود ساخته شده و قرار گرفتن بر روی این بلندی، بر عظمت و شكوه این بنای زیبا افزوده است؛ به گفته مردم محل، تا حدود بیست سال پیش در این قلعه سكونت رایج بوده است.
تاریخ درست بنای این دژ عظیم مشخص نیست اما كارشناسان میراث فرهنگی آن را به زمان اشكانیان نسبت می دهند. فرم مهندسی و معماری همسان و یك شكل، یكپارچه بودن مصالح ساختمانی و شكل بیرونی بنا، بیانگر معماری واحد در ساخت این قلعه است. این قلعه كه بر روی صخره ای بزرگ به بلندای ۸ الی ۱۲ متر از پیرامون خود بنا شده در سی هزار مترمربع مساحت دارای بیش از چهارصد اتاق، دهلیز و راهرو می باشد. این قلعه كه به خاطر وسعت زیاد خود، به صورت دهكده ای دربست درآمده است، در سه طبقه ساخته شده، اما در برخی نقاط تا پنج طبقه نیز افزایش می یابد.
معماری قلعه
قلعه متشكل از كوچه شرقی و غربی طویلی به طول تقریبی چهل متر است و گویا به هنگام ایجاد آبادی اولیه طرق رود، ازساختمان های قلعه و راهرو آن الگوبرداری شده است. راهرو قلعه كه از سنگ لاشه و خشت و گل بنا شده در بسیاری از قسمت ها سرپوشیده بوده و در میانه مسیر راهرو، پلكان های طبقه بالا قرار دارد. اوایل راهروی اصلی بدون سقف است كه به منزله میدان كوچكی است و چاه آب قلعه در گوشه آن به چشم می خورد، این چاه از طریق تونل به قنات بزرگ طرق راه داشته و آب مورد نیاز قلعه را تامین می كرده است.
قلعه دارای ۴۴۰ اتاق بوده است كه این اتاق ها همگی از خشت و گل و تیر چوبی بنا شده و بیشتر آنها به مرور زمان ویران شده است. دیوار ضخیم قلعه از سنگ لاشه ساخته شده و فقط در اطراف در ورودی آن كمی آجر به كار رفته است.
در بنای این قلعه دو گونه معماری دیده می شود، در بخش شمالی بیشتر خانه ها دارای پله های مناسب و اتاق های نسبتا بزرگ است كه برای سكونت مناسب بوده و در طبقه زیرین انبار ساخته شده است، در برخی نقاط نیز قفسه بندی برای سیلو كردن غلات و ادویه دیده می شود. در بخش جنوبی قلعه اغلب خانه ها كوچك هستند و اتاق ها به انبار یا مغازه های جمع آوری غلات شباهت دارند و در كل مجموعه اتاق های این بخش بیشتر شبیه یك بازار بزرگ و تودرتو است.
شكل همسان اتاق ها، تقسیماتی كه در كف و زیرزمین آنها در بخشی از قلعه وجود دارد و خمره هایی بزرگ كه در قدیم وجود داشته و قطر برخی به یك متر می رسیده، بیانگر این مطلب است كه این قلعه در برهه ای از زمان بیشتر برای محافظت و انبار كردن محصولات كشاورزی و غلات استفاده شده است.
دروازه ورودی این قلعه در ضلع غربی و در میان دیواری محكم و آجری به پهنای یك متر كه اتاق نگهبان، در بالای آن قرار دارد ساخته شده است؛ اتاق نگهبان توسط روزنه ای به بیرون دید دارد و نگهبان به راحتی می تواند فرد را شناسایی كند. درب قلعه نیز از سنگی یكپارچه با روزنه ای در بالای آن، ساخته شده است.
همانطور كه ذكر شد محل زندگی قلعه بان در طبقه فوقانی قلعه و محل تهیه آتش های مورد نیاز جهت دفع حمله دشمنان قرار گرفته و در زمان حمله بر سر دشمنان آتش ریخته می شده است. قلعه همچنین دارای برج های دیده بانی بوده كه تفنگچیان در این مكان با استفاده از میدان دید بسیار وسیع، مراقبت از قلعه را بر عهده داشتند.
چاهی برای خروج اضطراری از قلعه
در یك سوم انتهایی قلعه كه بر روی سطحی صاف قرار گرفته، میدانی كوچك ایجاد كرده اند كه این قلعه را به دو بخش بالایی و پایینی تقسیم می كند. در گوشه شمال شرقی این میدان چاهی عمیق وجود دارد كه در دل سنگ حفر شده است و بر روی آن چرخ چوبی چاه قرار دارد؛ این چاه كه به سبكی خاص و با پلان چهارگوش تراشیده شده احتمالا برای ورود و خروج اضطراری از قلعه، مورد استفاده قرار می گرفته است. در واقع این چاه به اتاقی بزرگ به مساحت تقریبی ۲۰ متر مربع راه دارد كه در دل سنگ كنده شده است؛ این اتاق كه شكلی نامنظم دارد، دارای سكوهای بزرگ و كوچك است كه كاربری آنها مشخص نیست؛ ورود به این اتاق از سمت شرق قلعه هنوز میسر است.
سمت شرق قلعه
بخشی از دیواره های سمت شرقی این قلعه، بر اثر سقوط صخره ها فرو ریخته كه شاید بر اثر زلزله یا دلیل دیگری اتفاق افتاده است. در دیواره صخره های شرقی قلعه طرق رود، سوراخ هایی دیده می شود كه توسط انسان ایجاد شده است، ورود به برخی از آنها آسان است و برای نگهداری دام استفاده می شود. ظاهرا در قدیم این حفره ها به هم راه داشته و یك طویله و انبار علوفه بزرگی را در دو طبقه در زیر قلعه ایجاد كرده بوده كه به هم راه داشته و حتی به بخش مسكونی قلعه نیز دسترسی داشته اما به مرور زمان راه های ارتباطی این قسمت از بین رفته است.
قلعه طرق رود، مهریه زنان منطقه
نیمی از مالكان این قلعه بزرگ، زنان طرق هستند كه خانه های این بنای بزرگ به عنوان مهریه یا جهیزیه آنان ثبت شده است؛ این نكته نیز در میان مردم شهرت دارد كه زنان طرق، در توافق نامه به شرط تعمیر و نگهداری اصولی و شایسته، از مهریه خود دست كشیده و این بنای زیبا را به سازمان میراث فرهنگی سپرده اند. در گذشته هر محله به یك طایفه خاص اختصاص داشته و مغازه های مختلف، تنور نانوائی و غیره در محوطه قلعه، نیاز اهالی را برای زندگی تامین می كرده است.
وجود چاهی در وسط قلعه به همراه تونل های حفر شده كه به محله های مختلف طرق و مسجد جامع منتهی می شده است، مورد استفاده مردم در زمان حمله دشمنان بوده است، بطوری كه مردم در چنین شرایطی خود را به تونل ها و سپس به قلعه می رساندند. وجود چنین معابر زیرزمینی در دل تپه ای سنگی خود امری بسیارمهم و در خور توجه می باشد. یكی دیگر از این ویژگی ها، دارا بودن انبارهای زیرزمینی دو طبقه حفر شده در دل سنگ برای نگه داری غلات است.
این قلعه به شكل قلعه ایزدخواست است و به احتمال زیاد، هم دوره با آن ساخته شده است ولی از نظر ابعادی كوچك تر از آن است، همچنین با ارگ بم از دوره اشكانی نیز، هم دوره می باشد. در حال حاضر این قلعه به صورت متروكه در آمده است.
جاهای دیدنی طرق رود
درخت چنار ۱۴۰۰ساله، مسجد جامع دوره ایلخانی، دریاچه طرق و چهار سامون و حمام هانی كه از جاذبه های گردشگری طرق به شمار می روند مورد علاقه هموطنان می باشد.
نحوه دسترسی
از جاده قدیم اصفهان به سمت تهران كه عبور می كنیم بعد از مورچه خورت درمسیر جاده اصلی در سی كیلومتری شهرستان نطنز به شهر طرق رود در حاشیه رشته كوه كركس می رسیم كه آب و هوای دلنشین و كوهستانی دارد. شهر طرق رود دركنار آبگیری كهن، در پای قلعه تاریخی شكل گرفته است. وجود مناطق زیبا از جمله باغهای سرسبز، منطقه نمونه گردشگری كشه، یحیی آباد، ابكشه، باغستان بالا و باغستان پائین با ویژگیهای منحصر بفرد بر زیبایی این شهر افزوده است. نزدیكی این شهر به رشته كوه كركس موجب اختلاف دمای محسوس در هر منطقه از شهر شده است بطوریكه در یك فصل میتوان در مناطق مختلف سه فصل دیگر را نیز در كنار این فصل مشاهده كرد كه از ویژگیهای جالب توجه طرق رود است.
