عید نوروز نزدیك است و همه در جوش و خروش خرید و تهیه لوازم مخصوص نوروز هستند و می خواهند به بهترین نحو نوروز باستانی را جشن بگیرند . در گوشه گوشه ایران مراسم خاصی برای نوروز دارند .عید نوروز مراسمی باستانی است كه در هر دو مقطع تاریخی ، قبل و بعد از اسلام با رسم و آئین های خاص و باشكوهی برگزار، و در گذر تاریخ، این رسم كهن، با شكل و شمایل مذهبی نیز به حیات پر رمز و راز خود ادامه داده است ،سنتی كه هر ایرانی و پارسی زبانی با آن آشناست و از گرامی داشت آن ، نه تنها به وجد می آید، بلكه آن را با شور و شوقی غیر قابل توصیف همه ساله در آغاز سال نو با آداب و سنن خاص كه ریشه در فرهنگ اصیل اقوام ایرانی دارد بر گزار می نماید، و همواره تلاش دارند تا این فرهنگ ملی و كهن كه یادگار نیاكان ما ایرانیان هستند سینه به سینه و نسل به نسل با حفظ امانت انتقال یابند،و به موجب همین تلاش هاست كه ما ایرانیان و پارسی زبانان امروز، میراث دار این فرهنگ اصیل و كهن هستیم و به آن افتخار می كنیم.در این مطلب با آداب و رسوم نوروز در شوشتر آشنا می شویم .
مردم شوشتر كه به لحاظ قدمت تاریخی شهرشان به حق، فشرده ای از تاریخ ایران بزرگ هستند، برای نیكو داشت این ایام با آداب و رسوم نیكو و خاصی به استقبال عید باستانی نوروز می روند، و آنچه در پی خواهد آمد حاصل این كنكاش است كه از نظر گرامی تان خواهدگذشت.
خانه تكانی
در شوشتر بنا به یك سنت دیرینه و متمدنانه در آستانه ی سال نو،تنظیف خانه و كاشانه و به عبارتی خانه تكانی است كه معمولاً خانم های خانه دار و در پاره ای از مواقع به كمك آقایان دو هفته پیش از پایان سال با جابجایی كلیه اسباب و اثاثیه زندگی و آب و جارو نمودن و غبار زدایی و گردگیری، مجدداً آنها را مرتب می كنند و با این عمل پسندیده خانه را برای پذیرایی از میهمانان نوروزی آماده و مهیا می كنند، در این میان شستشوی فرشها (قالی ها) از اولویت خاص برخوردار است و پهن كردن قالی و پتوهای شستشو شده بر درو دیوار خانه های شهر حكایت از فرا رسیدن سال نو را دارد و این عمل مردم را به جنب و جوش بیشتری وا می دارد.
سبز كردن گندم و تهیه سمنو
سبز كردن گندم نیز همزمان با خانه تكانی صورت می گیرد،معمولا خانم خانه دار مقداری گندم با استفاده از ظروف زیبای مسی یا روی و اخیراً ملامین كشت می كنند تا ضمن تهیه سبزه و سمنو برای سفره هفت سین نمادی از بركت و سرسبزی را در آستانه سال نو در خانه و كاشانه خود پرورش داده باشد، برای اینكار مقداری دانه گندم به سلامتی امام زمان(عج) و سپس با ذكر صلوات نام اعضای خانواده،بستگان نزدیك، و گاه دوستان نیز به لیست اسامی اضافه می گردد.
خرید لباس نو
خرید پارچه و تهیه لباس نو از دیگر رسوم شهروندان شوشتر است كه فقیر و غنی برای انجام آن تلاش می كنند و به این باورند كه در هنگام تحویل سال نو باید افراد خانواده با سر و وضعی آراسته به استقبال نوروز بروند و معمولا یكی دو هفته مانده به پایان سال،پدرهمراه با سایر افراد خانواده برای خرید لباس عیدشان به بازار و فروشگاه ها می روند و اقدام به خرید لباس نو و پارچه های رنگین می نمایند.
البته ذكر این نكته خالی از فایده نیست كه بدانیم،پارچه های خریداری شده معمولا به رنگ های روشن و شاد مانند قرمز ، سبز ، زرد ، نارنجی ، بنفش ، سفید و… انتخاب می گردند و علی رغم انبوه لباس های دوخته شده آماده، هنوزعده ای از شهروندان شوشتر معتقدند كه لباس عید را خودشان به كمك دوزنده هایخانگی(خیاط ها) بدوزند كه در این میان رعایت بعضی از نكات جالب است ،به عنوان مثال روزهای پنجشنبه را برای برش لباس روز عید مناسب نمی دانند و به این باورند كه ساعات این روز سنگین است و نباید پارچه نو را برای نوروز قیچی كنند.
پخت نان شیرین (كلوچه)
در شوشتر علاوه بر تهیه سمنو و سبزه كه این روزها علاوه بر دانه های گندم از ماش،عدس و دیگر حبوبات با استفاده هنرمندانه از ظروف سفالی و دیگر ظرفها تهیه می شود،پخت نان شیرین یا كلوچه است كه حتماً باید قبل از عید توسط خانم های خانه دار آماده و مهیا گردد تا ضمن استفاده اعضای خانواده در ایام نوروز به عنوان سوغات به میهمانان نوروزی پیشكش گردد.
پنجشنبه آخر سال (زیارت اهل قبور)
از دیگر آداب نیكو و پسندیده ساكنان شوشتر در آستانه ی سال نو،حضور پر رنگ آنان بر بالین قبور اموات است كه معمولا پنجشنبه آخر سال انجام می شود،شهروندان شوشتر در عصرآخرین پنجشنبه سال حتماً به زیارت اهل قبور می روند و با دادن خیرات و تلاوت قرآن و ذكر سوره مباركه فاتحه یاد عزیزانشان را گرامی می دارند و برای آنان طلب آمرزش و زندگی جاوید بهشتی می نمایند ،در این میان حضور آحاد مردم شهر بر قبور شهداء در اولویت این مراسم است كه بطور خود جوش انجام می شود.
سفره هفت سین
تهیه سفره هفت «سین» از دیگر آداب و رسوم عید نوروز است كه در شوشتر مانند سایر نقاط كشور انجام می گردد،البته مردمان شوشتر از دیر باز تاكنون، عدد هفت را عددی ویژه و خاص می دانند و در چیدمان سفره هفت سین نوروز و گاه در سایر امور زندگی روز مره خود آن را نیكو می دانند، به نظر می رسد این اعتقاد برگرفته از ایرانیان باستان است ، چرا كه آنان نیز به گواه تاریخ عدد هفت را به هفت جاودانه مقدس ارتباط می دادند«امشاسپند» و در ریاضیات نجومی این عدد جادویی را خانه ی آرزوها و رسیدن به امیدها در خانه ی هفتم نسبت داده اند ، ضمن اینكه علمای اسلامی نیز تفسیر دیگری از این عدد دارند ، علامه مجلسی در این خصوص می گوید: « آسمان هفت طبقه ، و زمین نیز هفت طبقه است و هفت ملك یا فرشته موكل بر آنند و اگر موقع تحویل سال نو ،هفت آیه از قرآن مجید را كه با حرف «سین» شروع می شوند تلاوت كنید ؛از آفات زمینی و آسمانی در امان خواهید ماند»،
در سفره هفت سین شوشتری ها علاوه بر سماق ، سیر ، سنجد ، سمنو ، سكه ، سیب ، سبزه گندم ؛ برای تزئین بیشتر و بهتر سفره و توجه خاص و ویژه به كتب آسمانی،از قرآن كریم،آینه،شمع،تخم مرغ رنگ شده و در بعضی از خانواده ها دیوان خواجه شیراز(حافظ) نیز در گوشه سفره ی با شكوه هفت سین، خود نمایی می كند، مضاف براینها برنج ، آینه ، آب و ماهی قرمز به نشانه هایی از قبیل «برنج» برای خیر و بركت،آینه برای رفع كدورت و نمادی از یكرنگی و صداقت، آب به عنوان مایه ی حیات و صافی و پاكی و روشنایی و نیز گره گشای مشكلات است و ورود ماهی كوچولو قرمز بر سفره پر زرق و برق هفت سین شوشتری ها تفسیر های متفاوت شفاهی دارد و پیشنه ی آن در فرهنگ كهن این دیار باستانی یافت نشده است.
لحظه تحویل سال نو از دیگر آداب و رسوم مردم شوشتر لحظه تحویل سال است كه معمولاً با جمع شدن تمام اعضای خانواده بر گردا گرد سفره هفت سین تكمیل می گردد.در این لحظه افراد خانواده با رعایت ادب و احترام به بزرگترها در پائین سفره و در حالیكه لباس های نو همراه با سرو وضعی آراسته و معطر دارند به رسم نیاكان ایرانی چهارزانو در كف اتاق نشیمن كه از قبل آراسته و مرتب شده است می نشینند و معمولا مادر خانواده با روشن كردن اسپند و بچه با روشن كردن شمع و اصولاً پدر یا پدر بزرگ یا مادر بزرگ با تلاوت قرآن و ذكر صلوات و شادی كودكانه بچه ها به استقبال نوروز و لحظه تحویل سال نو می روند كه لحظه های مفرح و به یاد ماندنی بویژه برای جوانان و نوجوانان كه پرچم داران آینده این آئین باستانی هستند می باشد.
ضمن اینكه آئین های نوروزی در شوشتر، دارای پیشنه و فلسفه خاص، قبل و بعد از اسلام هستند كه هركدام در جای خود و به موقع و بر اساس اعتقادات مردم خونگرم و فرهنگ ساز این دیارسال های متوالی است كه نسل به نسل به همین گونه و اشكال برگزار می شود، به عنوان مثال : مادر خانواده برای دوری چشم حسود از اهل خانواده و دین و كیان سرزمین آبا اجدادیش اسپند دود می كند،بچه ها با روشن كردن شمع یاد می گیرند كه نور روشنی بخش زندگی پرپیچ و خم آینده است و پدر و مادر شمع واقعی زندگی حال و آینده آنان هستند كه با نور خود آنان را از تاریكی و جهل به روشنایی و امید هدایت می كنند،تلاوت قرآن توسط بزرگ خانواده در آغاز سال نو دلها را به سوی خالق بی همتای مهربان سوق می دهد و…
آداب و رسوم بعد ازحلول سال نو
افراد خانواده بعد از لحظه تحویل سال با چهره های خندان با هم روبوسی می كنند و معمولا كوچكتر ها همچنان بر دستان بزرگترها (پدر بزرگ و مادر بزرگ،پدر و مادر)ب وسه می زنند و سال نو را با این عبارت«عیدت مبارك» با صفا و صمیمیتی دیدنی به هم تبریك و شاد باش می گویند و برای هم آرزوی سالی خوب و پر از موفقیت می كنند و البته در هنگام تحویل سال«ذكر یا مقلب القوب و الابصار یا…»نیز توسط بزرگ خانواده با صدای بلند قرائت می شود و كوچكتر ها به تقلید از آن ، زیر لب تكرار و زمزمه می كنند.
نهار یا شام بعد از تحویل سال
از دیگر آداب و رسوم مردمان شوشتر در آغاز سال نو تهیه وعده غذای خانواده بعد از تحویل سال است كه پلو باقلا در میان لیست غذا جایگاه ثابتی دارد و از قدیم الایام سفره عید شوشتری ها حتماً مزین به مرغ و پلو باقلا بوده است و این سنت دیرینه تا به امروز همچنان حفظ شده است؛امروزه علاوه بر مرغ و پلو باقلا خوشمزه كدبانو های شوشتری ، انواع پلو و خورشت ها و نوشیدنی ها بر سفره مردمی كه توان خرید را دارند یافت می شود.
عیدی دادن و دید و بازدید
از دیگر آداب نیكو و پسندیده شوشتری ها فراموش نمودن كدورت ها و بجا آوردن صله رحم و در بیشتر مواقع رسیدن به وضع خویشان، بستگان و همسایگان كم بضاعت است ، در همه ی خانواده های شوشتری رسم بر آن است كه افراد خانواده به دیدن بزرگ تر های فامیل بروند و این ایام را به آنان تبریك بگویند و البته این دید و بازدید ها دوسویه است و بزرگ تر ها نیز مجدداً به دیدن كوچكترها می روند ، برنامه دید و بازدید دوستان، آشنایان و همسایگان در شوشتر همچنان مرسوم است و این مراسم تا ایام سیزده بدر با شور و هیجانی خاص پا برجاست، و در این میان علاوه بر رد و بدل كادو و هدایا برای بزرگ تر ها؛ بچه ها نیز با گرفتن عیدانه یا عیدی از بزرگترها كه معمولاً اسكناس نو و تا نخورده است روزگار خوشی را سپری می كنند.
در شوشتر آداب و رسوم فراوانی قبل و بعد از تحویل سال در بین مردم رایج بوده است كه متأسفانه خیلی از این آداب ارزشمند و تاریخی به دلیل بی توجهی مردم و مسئولین به ویژه متولیان فرهنگی یا به كل از بین رفته است و یا در بعضی از خانواده با رنگ و لعابی دیگر اجرا و برگزار می شود و می طلبد تا آنانی كه اطلاعاتی از این آداب كهن دارند برای زنده نگه داشتن و احیاء این رسوم از خود اهتمام بیشتری نشان دهند