مراسم عروسی در شوشتر نكات خاصیی دارد كه شاید در جای دیگر نتوانیم این شیوه اجرایی را مشاهده كنیم هر چند این آیین به مرور زمان تغییراتی نموده و بخشهایی از آن حذف یا اضافه گردیده ولی گاهی اوقات خانواده هایی یافت می شود كه تمایل دارند این آیین را به شیوه گذشته گان خود انجام دهند . در این مطلب با آداب و رسوم عروسی در این شهر آشنا می شویم .
دلالیهی
دلالیهی ( دلالگی ) یعنی پیدا كردن و انتخاب عروس و انجام تحقیقات درباره اخلاق، تربیت، میزان سواد و تحصیلات و وضع زندگی مادی و معنوی دختر.در هر خانواده و محله ای زنانی وجود داشته اند كه با توجه به آشنایی آنها با سایر خانواده ها از وجود دختران در آن خانواده اطلاع داشته و معمولاً خانواده ها از آنها می خواستند با توجه به خصوصیاتی كه مد نظرشان بود برای آنها دختری مناسب پیدا كند . دلاله دخترانی را معرفی كرده و بعد از پسند كردن به اتفاق مادر یا خواهر پسر برای دیدن دختر به خانه آنها می رفتند در صورت پذیرفتن و موافقت خانواده باردوم تعدادبیشتری از وابستگان داماد به خانه عروس می روند و تنها برای داماد توصیف می كردندكه عروس از چه خانواده و چگونه قیافه و صفاتی دارد. در ضمن در وحله اول پدر داماد می بایست می پسندید و در این رابطه بیشتر به اصل و نسب خانوادگی اهمیت داده می شد.
بله برون
پس از دیدن و پسندیدن دختر، خانواده داماد مقداری شیرینی به همراه مبلغی پول به خانه دختر می‌فرستند و اگر این پیوند موردقبول آنها باشد، به‌اندازه آن پول به مبلغ مذكور افزوده، پس می‌فرستند؛ وگرنه عین آن را مسترد می‌دارند. در حقیقت بله برون همان قبول كردن خانه عروس است كه موافقت خود را اعلام كنند. بعد از پسند كردن دختر، خانواده پسر بصورت رسمی به خواستگاری می روند كه تعداد بیشتری از وابستگان طرفین حضور دارنددو تن از بزرگان طرفین به عنوان وكلای دو خانواده انتخاب می شدند تا شرایط شیربها و مهریه را با كسب نظرات دو خانواده ، تعیین نمایند.بعد از توافق طرفین حضار با شیرینهای محلی پذیرایی شده و شادی می كردند.
نشنه ونون
نامزد كنان و دادن انگشتر به عروس؛ به‌این‌ترتیب كه روزی را به نام نشنه ونون معین كرده، اقوام نزدیك پسر كه همه زن باشند، یا زنان دوستان و آشنایان، انگشتر نامزدی را برداشته با مقداری شیرینی به خانه عروس می‌رفتند و عروس را در میان نهاده و با كل زدن و شادی كردن و سرود خواندن انگشتر نامزدی را در انگشتش می‌كردند.در روز بَله برون با توافق طرفین روزی را برای نشانه گذاری تعین می كنند كه بیشتر روز جمعه است . خانواده دختر به اتفاق تعدادی از خانواده پسر برای خرید به بازار می روند و لباس و مقداری طلاجات كه بیشتر انگشری است برای عروس انتخاب می كنند . در گذشته با توجه به نامحرم بودن داماد خانواده او این كار را بدون حضور داماد انجام می دادند . زهرا معماریان از پژوهشگران فرهنگ عامه شوشتر اعتقاد دارد كه رسم بر این بود حتما” از پارچه ندوخته و آب نخورده برای لباس عروس تهیه می شده است و لباس دوخته نمی خریدند. ولی در چند دهه اخیر لباس دوخته خریدن باب شده است . در روز نشانه گذاری كه قبلا” تعین شده تعدادی از زنان فامیل وسایل خریداری شده به همراه مقداری شیرینی و كاسه ای حنا در طبق گذاشته و به خانه عروس می بردند .انگشتر خریداری شده با شادی و هلهله توسط مادر داماد یا یكی از خواهرانش رابه دست عروس می كردند .بعد از این مراسم از حضار با قهوه و شیرینی پذیرایی می كردند. در قدیم رسم نبود تا بعد از عقد داماد در كنار عروس بنشیند ولی در چند سال اخیر باب شده است.
جهاز كشون
بردن جهیزیه عروس و وسایل و لوازم زندگی به خانه داماد؛ كه با توجه به وسع و توانایی مالی طرفین و گنجایش خانه، شامل: تمام ظروف چینی، ظروف مسی مورداحتیاج خانه، تمام جعبه‌های عروس كه هركدام از آنها را در مجموعه‌های مسی كه قبلاً آماده كرده‌اند، به ترتیب خاصی می‌چینند؛ می‌شود. سایر لوازم خانه و دو صندوق بزرگ مخصوص عروسی كه پایه‌دار و چوبی هستند و اطراف آنها را با حلبی‌های الوان و آیینه‌های مدور به طرز خاصی تزیین كرده‌اند و محتوی لباس‌های عروس و داماد می‌باشند نیز در این مجموعه قرار می‌گیرند.
این لوازم توسط دوستان و اقوام داماد به‌وسیله دو رأس استر از خانه عروس برداشته می‌شوند و با تشریفات و كل زدن به خانه داماد برده می‌شوند. سپس كسانی كه ذوق و سلیقه بیشتری دارند مشغول چیدن جهاز در خانه می‌شوند.
مَربُرُن
مهر برون همان عقدكنان است كه صیغه عقد شرعی خوانده می‌شود. مهر برون به دو صورت انجام می‌گرفت: یا به‌صورت مستقل بدین‌صورت كه خانواده عروس و داماد روزی را انتخاب كرده و در آن روز به‌صورت ساده و یا با صرف ناهار یا شام عقد را جاری می‌كردند و شیوه دیگر این بود كه در شب عروسی، قبل از آوردن عروس عقد می‌كنند و آن را «پاتختی» می‌گویند. در مجلس زنانه قند ساییدن و هلهله و شادی كردن و نواختن دایره به راه بود و در مجلس مردانه نوشتن دفتر ازدواج و گرفتن امضا از شهود و عروس و داماد انجام می‌گرفت. یا اینكه پس از نشانه گذاری با توجه به توافقات انجام شده در مورد شیربها و مهریه در یك روز خوش یمن خانواده داماد به اتفاق دو روحانی یا ملا به خانواده عروس رفته و مراسم عقد را اجراء می كنند، قند سابیدن بر سر عروس ، و دوختن لباس عروس با سوزن نخی كه نخ آن گره نخورده و امید وار بودن به دوام مهر و محبت بین عروس و وابستگان داماد. خواند صیغه عقد و گرفتن امضاء شهود و عروس و داماد . در این مراسم حضار بوسیله شربت و شیرینی پذیرایی می شوند. گرفتن پاتختی و دادن هدیه به عروس و داماد از دیگر كارهایی است كه انجام می شود . در این مجلس روز عروس مشخص می گردد در گذشته فاصله بین عقد و عروسی كوتاه بوده است ولی در حال حاضر بعضا” تا چند سال بصورت عقد می مانند .
حنارزون یا حناونون (حنابندان): كه با حنا دست و پای داماد را خضاب می‌كنند.
كتون وتون یا نگار: صبح روز عروسی پشت دست‌های عروس را با ماده سیاه‌رنگ و لزجی به نام «خداب» نقاشی كرده، آنها را «كتون» گویند. سپس عروس را به حمام می‌برند.
در حموم: عصر روز عروسی داماد را به حمام می‌برند.
بی برون: «بی» یا «ب» یعنی عروس و بی برون یعنی بردن عروس به خانه داماد كه با تشریفاتی در شب زفاف انجام می‌دهند. بدین‌صورت كه مركب عروس را تزیین می‌كردند و آن را جلوتر از بقیه می‌راندند. در قدیم مرسوم بود كه موقع ورود عروس به خانه داماد اولاً همراهان عروس به فاصله چندمتری، عروس را در كوچه نگه‌داشته، دسته‌جمعی می‌خواندند: «بی نمیا پیشكش مخو» یعنی عروس نمی‌آید و پیشكشی می‌خواهد. در این موقع پدر یا پدربزرگ داماد به پیشواز آمده، خواهش می‌كند كه عروس وارد خانه شود. ثانیاً داماد باید در جایی بایستد كه عروس را از زیر پایش عبور دهند. پس‌ازآن عروس و داماد را به حجله می‌برند و بزرگ فامیل با خواندن بسم‌الله دست راست عروس را در دست راست داماد می‌گذارد و برای آنان آرزوی خوشبختی می‌كند.
روز عروسی و شب زفاف
در این روز پس از بردن عروس به حمام در صبح و داماد در عصر وابستگان داماد در خانه داماد جمع می شوند و خود را برای شب عروسی آماده می كنند ، در پایان شب برای بردن عروس خانواده داماد به اتفاق تعدادی از بستگان به خانه عروس می روند كسب اجاز از بزرگان و مراسم اجراء كمر بستن كه پارچه ای است كه توسط برادر عروس به كمر عروس بسته می شودوتوشه ای از طرف خانواده كه در پایان توسط داماد یا یكی از بزرگان فامیل در حجله باز خواهد شد. در قدیم عروس را با اسب تا در خانه داماد می آوردند و اطرافیان به شادی و هلهله می پرداختند ولی در چند دهه با زیاد شدن وسایل نقلیه عروس با ماشینی كه تزئین شده و تعدادی از وابستگان با ماشین های خود آنها را همراهی می كنند . در قدیم عروس درون حجله ای سیار كه به آن (كِلهِ[۷])می گفتند به خانه داماد آورده می شد و داماد در جایی برروی پشت بام می ایستاد و با سنگ ریزه های و یا شیرینی به طرف عرس پرتاب می گردو داماد در جایی می ایستاد كه عروس از زیر پای او عبور كند . بعد از بردن عروس به حجله در كنار او زنانی كه كدبانو خوانده می شدند قرار داشتند و سپس داماد را به حجله می آوردند . دست به دست دادن توسط یكی از بزرگان فامیل كه خوش نام بود و باز كردن كمر عروس ، شستن پای عروس و دامادبا گلاب و ریختن آن گلاب ها در چهار گوشه اتاق از دیگر كارهایی بود كه انجام می گرفت .علاوه بركارهایی كه ذكر شد در شب عروسی عده ای از جوانان و هنرمندان با توجه به ذوق و مهارتی كه داشتند یكسری اعمال نمایش انجام می دادند ازقبیل رقص سَله ( سبد ) ،رقص لحاف ،دستمال بازی باپاه و … احمد نجوایی از هنرمندان پیشكسوت شوشتر در باره رقص سَله می گوید: هنرمند رقصنده با بدنی لخت سَله ای بر سر می گذاشت ، روی سله را با چادری می پوشاندند و روی قسمت لخت بدن او با ذغال صورتكی را نقاشی می كردند ، بیننده موجودی را می دید كه سری بزرگ و پاهایی كه به یك شكم وصل هستند . با نواختن سرنا هنرمند با تكان دادن عضلات شكم تصویری خلق می كرد كه بعد از چند دقیقه موسیقی قطع و هنرمنددر همان حال می ماند و با شروع مجدد دوباره با عضلات شكم شكل های جدیدی درست می كرد . این نوع موسیقی را در زبان محلی لم لم شكری می گفتند. رقص دیگر رقص لحاف بود كه شخص رقصنده لحافی را از گوشه آن گرفته و آرام آرام می چرخاند تا در نهایت این لحاف مانند صفحه ای تخت به گردش در می آمد . در بعضی از مواقع هنرمند میزی طلب كرده و در حالی كه روی دستهابر روی میز می ایستاد با نواخن موسیقی دستمالهایی كه در لای انگشتان پا داشت را با حركات موزونی تكان می داد . در بین بختیاریهای شوشتر قطعه موسیقی است كه به نام مجسمه معروف می باشد در این نوع رقص كه با نوای سرنا همراه می باشد هروقت موسیقی قطع شد افراد رقصند بایستی متوقف شوند و شكلی بسازند با شروع مجدد رقصنده ها دوباره به رقص ادامه می دهند . در روستاهای اطراف اراك نیز آیینی وجود دارد كه به آن چوپی می گویند در این آیین در حالی كه موسیقی نواخته می شود سردسته هركاری كه انجام دهد بقیه افراد نیز باید آن كار را انجام دهند مانند در آوردن كفش یا بغل كردن كودكی .
دادن كادو و هدیه به عروس و داماد
بعد از دقایقی كه حضار به جشن و پایكوبی پرداختند به اقوام و وابستگان اجاز ورود به داخل حجله داده می شود تا با تبریك گفتن به عروس و داماد هدایای خود را به آنها بدهند و یكنفر با صدای بلند آنها را اعلام می كند . این مراسم را( ری گُشون[۸]) یعنی روگشا می گویندالبته در عین اینكه دلیل محبت اقوام و نزدیگان عروس و داماد است، كمك مالی شایانی به مخارج عروسی نیز هست . ( نیرومند،۴۰:۱۳۸۴)پس از خلوت كردن حجله تنها زنی كه از طرف خانواده عروس آمده و اورا (( كِیبنو[۹] ))كدبانو می گویند در پشت در حجله می ماند تادر صورت نیاز كارهای عروس را انجام دهد .
گرفتن روز صبحی و سه شبه از دیگر كارهایی است كه در مراسم عروس در شوشتر برگزار می گرددهرچند این مراسمات در چند دهه اخیر به واسطه وضعیت مالی افراد تعغیراتی كرده ولی هنوز خانواده هایی هستند كه تمایل دارند تمام مراحل ذكر شده را جزء به جزء انجام دهند . در چند سال اخیر با احداث سالن های عروسی ، و خدماتی كه در حال انجام شدن است همراهی وابستگان خیلی محدود گردیده است و حضور فامیل در یك شب و آن هم در تالار عروسی و تبریك گفتن به عروس و داماد و دادن هدیه است و عروس و داماد خود به تنهایی رهسپار خانه جدید شده و خیلی از آیین های بعد از شب عروسی دیگر برگزار نمی شود .
ری گشون (روگشا): دادن كادو و هدیه به عروس در شب زفاف است كه توسط اقوام و دوستان انجام می‌گیرد.
پا گشون: بردن عروس به خانه پدر و مادرش پس از عروسی است.
ولیمه: مهمانی دادن به دوستان و اقوام، یك شب تا سه شب كه از طرف خانواده داماد صورت می‌گیرد.