قلعه مزایجان از آثار تاریخی شهرستان زرین دشت به شمار می رود. این قلعه بر فراز كوهی مشرف به روستای مزایجان و در جنوب حاجی آباد واقع شده و جز حصار و آثار سنگ چینی دیواری از آن چیزی از قلعه باقی نمانده است. تاكنون تحقیقات باستان شناسی روی این قلعه صورت نگرفته به همین دلیل زمان احداث و برپایی این دژ به صورت دقیق مشخص نشده است. قلعه مزایجان در بالای كوهی مجاور روستای مزایجان قرار دارد، این كوه به طور استوانه ای سر به فلك كشیده و برای رفتن به قلعه فقط یك راه باریك، یك نفره وجود دارد. افرادی كه قصد رفتن و داخل شدن به این قلعه را دارند، می توانند به طور انفرادی و در یك صف به آن وارد شوند. تفسیر این قلعه بسیار مشكل و شاید غیرممكن باشد. در این قلعه آثار آب انبار و خانه هایی به صورت غار برای ذخیره آذوقه دیده می شود. در متون تاریخی از این قلعه به عنوان دژ تسخیرناپذیر نام برده شده است. علت تسخیر ناپذیری آن بدپا بودن و راه صعب العبور آن است كه ورود به این دژ را دشوار كرده است. به همین خاطر بدان لقب گزین داده اند؛ چراكه گزین همه قلعه ها در تسخیر ناپذیری بوده است.
قلعه مزایجان در آثار ادبی ایران
مرحوم حسین آزما در مورد تاسیس قلعه مزایجان نوشته است: در عهد باستان «اورات» نامی كه حاكم بوده، از ترس سام نریمان از «تنجه» فرارمی كند (تنجه محلی بوده نزدیك افغانستان) و در شانزده فرسنگی شمال لارستان قلعه ای بنام قلعه مزایجان یا مزاجان در بالای كوه بنا می كند و با خانواده خود همین جا سكونت اختیار می كند. از اورات فرزندی به نام كهزاد در همین قلعه پا می گیرد و او پهلوانی نامدار می شود و بعد از فوت پدرش سرپرستی خانواده را به عهده می گیرد. این قلعه از قلاع محكم این نواحی بوده و پناهگاه شورشیان بوده است.
همچنین در شاهنامه فردوسی از این قلعه یاد شده است:
پناه دلیران ایران زمین گل است و گلاب و ستخر و گزین
در بیت فوق، گل، گلاب، ستخر و گزین نام چهار دژ محكم در این نواحی است كه منظور از گزین، قلعه مزایجان است.
نحوه دسترسی
روستای مزایجان از توابع بخش ایزدخواست شرقی شهرستان زرین دشت در استان فارس است، فاصله آن تا مركز شهرستان پنجاه كیلومتر است. قلعه مزایجان بر فراز كوهی مشرف به همین روستا در جنوب شرقی شهر حاجی آباد مركز شهرستان زرین دشت، بر فراز كوهی كم ارتفاع دیده می شود.
