روستای موغان داران ، روستایی از توابع بخش مركزی شهرستان فریدن كه در استان اصفهان ایران واقع شده است .این روستا در دهستان ورزق جنوبی قرار دارد و براساس سرشماری مركز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، جمعیت آن ۴۸۵ نفر (۱۵۹خانوار) بوده‌است. به علت نرخ بالای بیكاری این روستا شاهد كوچ فزاینده نیرو كار فعال خود به شهر اصفهان بوده‌است و جمعیت نسل جدید در روستا بسیار كم است.
قدمت تاریخی
جد خزائی‌های این منطقه به امیرقلی بك خزائی می‌رسد (۱۳۴۰–۱۲۴۵ طبق اطلاعات قبر، ولی گفته می‌شود سن او بیش از یك صد سال بوده) كسی كه به همراه خانواده و دو برادرش به اصفهان متواری شده بوده (به علت جنگ‌های خان‌ها كه پدرش باشد و تبعیدهای رضا شاه) و در نهایت پس از سكونت در روستاهای مختلف این منطقه را مناسب سكونت دید در آن زمان اكثریت این روستا را ارمنی‌ها تشكیل می‌دادند و ابتدا با سكونت وی در این روستا موافقت نكردند پس از باج‌هایی كه داده شد توانستد به مرور زمین‌هایی را بخرند و در ادامه با هویت طلبی ارمنستان از شوروی كمونیستی و به دنبال آن كوچ فزاینده ارمنی‌ها از فریدن و ایران حوالی سال‌های ۱۳۳۳ و ۱۳۳۴ به مقصد ارمنستان یا اروپا ورق برگشت و خزایی‌ها اكثریت روستا را تشكیل دادند اكثریت مردم این روستا را خزائی‌ها تشكیل می‌دهند ولی گروهی اصالتاً خزائی نیست و فامیلی خود را از خزایی‌ها گرفته‌اند، خزائی‌های قسمت پایینی روستا معتقدن جد آنها فردی به اسم خزل بوده‌است.همتی ها ,مردانی ها ,قاسمی ها وسلیمانی هاو… سایر فامیلی های این روستا هستن كه در قرن معاصر از روستاهای خویگان ننادگان بلیمیر قلعه ملك و اسكندریه به این روستا آمده اند و ماندگار شده اند.
فرهنگ
فرهنگ روستا آمیزه ای از تركی و لری است و و مانند سایر روستاهای دیگر نمایانگر یك فرهنگ قشقایی آمیخته بافرهنگ ایلات آذربایجان است به عنوان مثال زبان اول در حال حاضر در روستا تركی فارسیزه شده است اما نوع جشن ها و پایكوبی ها بیشتر به فرهنگ لری نزدیك است (رقص های دو پا و سه پا (اصالتا مربوط به لر ها و كرد می شود ولی در لر ها پر رنگ تر است)و موسقی ها و رسوم عقد و عروسی) در عین حال در روستا بازی ای عرف است به نام كلیچ آقاج كه اصولا وامدار تركان آذربایجان و همدان و خراسان است(مثلا ایل افشار كه در روستای بادگون فریدن هم ساكن است) در مورد خوراكی اگیردك هم همین را میتوان گفت ,از طرفی دیگر پسوند اولین كسی كه به این منطقه((فریدن)) رسیده و ساكن شده پسوند بك گرفته است كه فقط در ترك های قشقایی همچین پسوندی وجود دارد و تحریف شده كلمه بگ/بیگ و بیوگ است.
جاذبه های گردشگری
نزدیكی به رودخانه:این روستا به علت قرار گرفتن در نزدیكی رودخانه پلاسجان از موقعیت استرتژیك ویژه ای برخوردار است و هر ساله در عید گردشگران زیادی را از سراسر استان جذب می‌كند گاهی ارمنی‌های اصفهان و فریدن هم برای جشن نوروز به چمنزارهای اطراف این روستا می‌آیند و این جشن را پاس می‌دارند.
دستكندهای تاریخی (شهر ۴ طبقه زیر زمینی):این روستا دارای دست كندهای قدیمی است كه ممكن قدمت برخی از آنها حتی تا دوران پارت‌ها برسد و احتمالاً اسم روستا از زمانی كه فریدن مركز مغان زرتشتی بوده باقی مانده تا كنون اثبات شده برخی قسمت‌ها مربوط به دوران صفوی، در بدو ورود ارامنه به ای سرزمین است، برخی قسمت‌ها در ۸۰ سال اخیر كنده شده و برخی قسمت‌های قدیمی تر در زیر آوار است و هنوز بازگشایی نشده (گفته شده این دستكندها ۹ ورودی داشته ولی اكنون فقط چند ورودی باز است) این دستكندها بازتاب نسبتاً خوبی در خبرگزاری‌های آنلاین داشتند ولی هیچگونه فعالیت تخصصی بر رویه دیرینه آنها انجام نشد و صرفاً در ابتدای رونمایی از دستكندها پژوهش‌های محدودی بر قسمت‌های قابل ورود در آن زمان صورت گرفت.
پیدا شدن كهنه موغان: در بخش پایینی روستا پس از حفرهای كه لودر داشت به ناگهان قسمت كناری جاده فرو ریخت و دستكندهای كه بعداً به كهنه موغان معروف شد نمایان شد.
قبور ارامنه (به سبك مسیحی)
صدمه به آثار تاریخی و طبیعی
تخریب دو شیر سنگی: در زمان امیرقلی بك به علت رابطه مسالمت آمیز وی با خوانین، خوانین بختیاری دو شیرسنگی به نشانه احترام بر سر ورودی روستا در نزدیكی پل روی رودخانه قرار دادند در چند دهه پیش به دنبال گسترش فروش اشیا عتیقه و این عقیده كه درون شیر سنگی‌های قدیمی یا قبور قدیمی طلا نهفته‌است عده ای سود جو هردو شیر سنگی را تخریب كردند.
خانه سازی غیراصولی: به دنبال بازگشت شهرنشینان به روستا در برخی مناطق خانه‌ها به گونه ای ساخته شده كه به دستكندها آسیب وارد كرده.
خشكاندن و كاهش تعداد درختان: در پی استقبال مردم از این روستا در پی جشن‌ها به مرور و به خصوص در دهه اخیر پوشش گیاهی این روستا و به خصوص درختان كهن صدمات جبران ناپذیری دیده‌اند بسیاری از درختان به دنبال شكونده شده شاخه‌ها یا روشن كردن آتش درون درخت به‌طور كامل خشكیده‌اند و برخی به علت استفاده شده شاخه آنها به عنوان تاب دیگر برگی دهی و به دنبال آن سایه دهی گذشته را ندارند.
