آیین یاشیل سفره اردبیل ، یكی از مراسم سنتی زنانه در استان اردبیل می باشد كه بیانگر اعتقادات دینی و مذهبی آنان بوده و در راستای احیای این مراسم سال گذشته آیین یاشیل سفره به ثبت ملی رسید.آداب و رسوم مذهبی ایرانیان، یادمانی از هزاره‌های دور است كه بخشی از فرهنگ ملت ایران را تشكیل می‌دهد یكی از این آیین‌ها، آیین پهن كردن سفره‌های نذری توسط زنان است كه در اكثر نقاط ایران این آیین مشاهده می‌شود كه ازجمله این مناطق می‌توان استان اردبیل را نام برد. سفره نذری، بنابر یك نذر توسط كسی كه بانی نامیده می‌شود شروع و توسط جماعت آیینی اجرایی می‌شوند، این سفره‌ها علاوه بر ایجاد فضایی برای دین‌ورزی زنان به‌ویژه در منطق نذر، در فضای اجتماعی قبل و بعد آیین، امكان‌هایی را برای حل و انجام موضوعات دیگری در زندگی زنان ایجاد می‌كند.
این آیین ریشه‌ای بسیار كهن دارد كه در باورهای بسیاری از مردم در برآورده كردن حاجات توسط زنان انجام می‌شود، معرفی این مراسم آیینی در سطح استان و نیز جلوگیری از تحریف این مراسم و آیین پهن كردن سفره‌های نذری در استان اردبیل و چگونگی انجام این سفره‌ها و مواد مورد استفاده و هدف و نحوه اجرای آن باید مد نظر باشد تا مانع از بین رفتن این آیین شود.
یكی از كاركردهای مهم سفره‌ها و دلیل حفظ آن همبستگی و وفاق بین زنان است زیرا این كارها به‌صورت گروهی عمل می‌شود، اگر زنی مشكلی داشته باشد همه در حل مشكل آن خود را مسئول می‌دانند؛ مردم منطقه سفره‌های نذری خود را معمولاً در بسیاری از آبادی‌ها و شهرها در داخل خانه یا در زیارتگاه‌ها و امام‌زاده‌ها می‌گسترانند.
این مراسم مقصد گردشگری مساعدی برای جذب گردشگران، به‌ویژه گردشگران فرهنگی برای تعامل خرده‌فرهنگ‌ها از راه بازدید و گردشگری است، در این رابطه آیین‌های فرهنگی مذهبی یكی از مظاهر اصلی باورها و جاذبه‌های فرهنگی دینی یك ملت و قوم در مطالعات جاذبه گردشگری فرهنگی به شمار می‌رود كه طی دوران‌های مختلف به‌صورت جشن‌ها و عزاداری‌ها در میان مردم بومی و محلی رایج بوده است.
سفره به‌عنوان مركز وحدت اعضای خانواده شكل می‌گیرد كه همه این سفره‌ها تجلی دورانی است كه زندگی كشاورزی و باغداری توسط زنان و با استمداد از نیروهای ماورا طبیعی ایزدان و ایزد بانوها وجود داشته است و تا امروز به‌صورت سفره‌های نذری تداوم یافته است و پشتوانه این سفره‌ها، قصه‌هایی است كه جنبه مذهبی شان تداوم‌یافته است و بسط آن را تا امروز پشتیبانی و تضمین كرده است.
سفره‌های نذری یكی از شناخته‌شده‌ترین نذورات بین زنان هستند كه بیانگرفعالیت‌ها و فضاهای دینی زنان بوده و نقش دیگری در حیات مذهبی زنان جامعه اسلامی و شیعی ایران دارند، تداوم تاریخی سفره‌های نذری و حضور آن‌ها در فضاهای اندرونی و دور بودن از دسترس قدرت و دست‌كاری مردان سبب امتداد میراث معنوی بسیار مهمی در آن‌ها در طی قرن‌ها شده است.
به‌طورمعمول برگزاری هر سفره نذری دارای مراسم منحصربه‌فرد است، سه مورد از این مراسمات مذهبی كه در استان اردبیل مخصوص بانوان است سفره‌های حضرت رقیه، حضرت عباس و یاشیل سفره (سفره سبز) است.
یاشیل سفره و آداب و رسوم مختص آن
از آیین‌های پهن كردن سفره كه مخصوص به منطقه اردبیل است یاشیل سفره بوده كه برای چهارده معصوم انجام می‌شود، در این مراسم كه سفره پهن‌شده به رنگ سبز است و یا از پارچه مقدسی كه نام چهارده معصوم روی آن نوشته‌شده باشد استفاده می‌شود و روی سفره و یا پارچه را با نایلون می‌پوشانند.
دور تا دور خانه و یا مكانی كه سفره قرار است در آنجا برگزار شود با پارچه‌های سبز می‌پوشانند و لامپ‌های چراغ‌ها را به رنگ سبز درمی‌آورند این سفره نیز مانند دیگرسفره‌ها باید در مكان مطهر و پاكیزه‌ای انجام بگیرد بر روی سفره از هر نشانه‌هایی از چهارده معصوم قرار داده می‌شود كه یادآور آن عزیزان باشد.
در وسط سفره خیمه‌ای كوچك كه به رنگ سبز بوده و نماد خیمه امام حسین (ع) و حضرت عباس است، قرار داده می‌شود، گهواره‌های كوچكی نیز كه بر روی آن‌ها پارچه‌های سبز كشیده شده و نماد حضرت علی‌اصغر كه كوچك‌ترین شهید واقعه كربلا است نیز در گوشه‌های سفره قرار داده می‌شود، كاسه‌های كوچك كه در وسط آن دستی به نماد پنج‌تن آل عبا قرار دارد و چهل قفل در اطراف آن است نیز در سفره قرار داده می‌شود، تسبیح‌هایی به تعداد ۱۴ عدد نیز كه به همدیگر متصل شده و اكثراً به رنگ سبز بوده نیز بر روی سفره گذاشته می‌شود، چراغی سبزرنگ نیز در وسط سفره قرار می‌گیرد، گلدانی سبزرنگ كه دارای گل‌های سفید است، بر روی سفره قرار داده می‌شود.
از نذری‌های قرار داده‌شده بر روی سفره می‌توان به اقلام غذایی مانند سبزی، پنیر، نان سنگك، شیرینی، حلوا، خرما، شكلات اشاره كرد كه بر سفره چیدمان می‌شود، در این مراسم نیز بسته‌های كوچك مشكل‌گشا كه شامل نمك، شكلات، شاخه نبات و اسپند است، قرار داده می‌شود، به گفته شركت‌كنندگان نمك و شاخه نبات به یاد حضرت زینب (س) قرار داده می‌شود.
بر روی سفره پارچ آبی سبزرنگ نیز به چشم خواهد خورد كه آب را به یاد تشنگان واقعه كربلا در آن می‌ریزند، قرآن و مهر نیز بر روی سفره گذاشته می‌شود؛ شركت‌كنندگان باحجاب كامل و با وضو بر دور سفره می‌نشینند و مراسم را شروع می‌كنند.
در این مراسم زیارت عاشورا، دعای توسل و سوره الرحمن خوانده شده و از تمامی معصومین روضه خوانده می‌شود و برخی از حاضرین گهواره‌هایی را كه بر روی سفره قرار داده شده است تكان داده و نیت می‌كنند و اگر حاجتشان برآورده شده باشد بر روی گهواره پول نصب می‌كنند، برخی دیگر از حاضران نیز چهارده تسبیح به هم وصل شده را در دست داشته و بر محمد و آل محمد صلوات ختم می‌كنند و از اول مراسم تا تمام شدن آن باید تسبیح‌های خود را تمام كنند.
وقتی روضه حضرت علی‌اصغر خوانده می‌شود حاضرین گهواره‌ها را بر سرخود گرفته و سر پا ایستاده و دورتادور سفره چرخیده و سینه‌زنان و در حالت حزن و اندوه برای كوچك‌ترین شهید كربلا عزاداری می‌كنند و به‌ردیف گهواره‌ها را به سرخود گرفته و حاجت‌هایی خود را می‌گویند، به هنگام اجرای این مراسم چراغ‌های خانه را خاموش می‌كنند و بعد از اتمام مراسم چراغ‌ها را روشن می‌كنند.
بعد از تمام شدن مراسم پارچ آبی را كه از اول مراسم بر روی سفره قرار داشت به صاحب‌خانه می‌دهند تا با آب آن چایی دم كرده و در بین حاضرین پخش كنند، همچنین شركت‌كنندگان از اقلام غذایی موجود در سفره به‌عنوان نذری می‌خورند و یا با خود می‌برند.
روضه‌خوانی و برگزاری مراسمات دینی مذهبی الایام به‌صورت هفتگی و ماهانه برگزار می‌شد، در حال حاضركم‌رنگ‌تر شده و یكی از مهم‌ترین علل آن افزایش آپارتمان‌نشینی است در زمان‌های گذشته در كوچه‌ها كه در حدود ۶۰ خانه وجود داشت در ۲۰ منزل این مراعات مذهبی مانند سفره‌های نذری و دیگر مراسمات به‌صورت ماهانه و حتی در ایام خاص و شهادت‌ها نیز با محتوای سخنرانی، مداحی، پهن كردن سفره‌های نذری توسط بانوان استان برگزاری می‌شد.
سفره‌ها در هر دوره‌ای كانونی برای اجتماع و نزدیكی بیشتر گروه‌ها و خانواده‌ها و وسیله‌ای برای سپاسگزاری از هر آنچه ایزد كریمانه به انسان بخشیده، بوده است؛ بنابراین پاسداری از این ارزش‌های كهن می‌تواند به‌عنوان پشتیبانی و تكیه‌گاهی برای بقای هویت و فرهنگ ایرانی، در بین نسل‌های آینده‌ی كشور لازم شمرده می‌شود.
محیط مراسمات مذهبی، محیطی مذهبی بوده و كسانی كه وارد این محیط می‌شوند علاوه بر اینكه به بركت چهارده معصوم از قرآن و تفسیر آن، احكام و مداحی‌ها بهره‌مند می‌شوند، موجب افزایش مهر و محبت در بین آن‌ها می‌شود، جوانان نیز وقتی مورد عشق و محبت و دوستی قرار می‌گیرند جذب آن مجموعه خواهند شد.
برپایی سفره‌های نذری از اهمیت خاصی در منطقه برخوردار بوده و می‌توان اذعان كرد كه این آیین و مراسم تقریباً خاص زنان است و یكی از كاربردهای مهم سفره‌ها همبستگی و وفاق بین زنان است زیرا این كارها به‌صورت گروهی انجام می‌شود.
آیین سفره‌های نذری جزو فولكلور و یا فرهنگ عامه و به‌نوعی كنش متقابل بین انسان‌ها و هستی‌های ماورایی است و همان‌طور به نوعی بیان امیدها و آرزوهای انسان محسوب می‌شود، اقدام به برگزاری سفره‌های نذری توسط زنان استان اردبیل نیز یكی از راه‌هایی است كه از طریق آن بتوانند راهگشای مشكلات لاینحل زندگی‌شان باشند و این جزئی از فرهنگ مردم منطقه محسوب می‌شود.
نقش آیین یاشیل سفره در حفظ هویت
یكی از عوامل فرهنگی مهم كه توان مقاومت را در ملت‌های زیر سلطه بالا می‌برد و موجبات حفظ هویت را فراهم می‌سازد، حفظ و بزرگداشت آیین‌ها و جشن‌ها و مراسم ملی و مذهبی رایج در جامعه است، برگزاری این آیین‌ها گذشته از آنكه عاملی مؤثر برای مقاومت در برابر مظاهر تمدن سلطه‌گر به‌شمار می‌رود، به میزان فراوان نیز نقش كارساز در راستای پیوند دادن هر چه بیشتر مردم به یكدیگر و افزون گشتن همدلی‌ها و در نتیجه حفظ وحدت ملی ایفا می‌كند و امید به رهایی را در دل‌ها زنده نگه می‌دارد.
سفره‌های نذری به‌مثابه فضایی صرفاً زنانه یكی از عرصه‌های بسیار مناسب برای مطالعه فرهنگ و هویت ایرانی و تحقیقات انسان‌شناختی محسوب می‌شود، زنان در اغلب زمینه‌های اثرگذار در زندگی خود، آیینی مشخص دارند و با تكیه بر بینش زنانه خود به بازتولید زنانگی به مشابه نوعی جهان‌بینی در آیین‌های خود می‌پردازند.
این مراسمات به دلیل شایع بودن در بین بانوان باید اطلاع‌رسانی كافی انجام گیرد تا هدف اصلی كه گردهمایی بانوان و در طی مراسم برگزاری آیین‌های درست مذهبی، هویت فرهنگی و اجتماعی و همچنین بازتولید كردن دغدغه‌های و در پی اصلاح امور زندگی خویش و اطرافیان است به درستی انجام گیرد و با قدرت بخشیدن به حفظ فرهنگ خود مراسم برایشان روشن شده و از ورود خرافه به این مراسمات كه تاریخچه بسیار قدیمی در بین بانوان دارد، خودداری شود.
با وجود هیئت‌های زنانه دینی و مذهبی در كل استان اردبیل در صورت پرداخته نشدن به این بحث این هیئت‌ها و مراسمات روز به روز كم‌رنگ‌تر شده و به فراموشی سپرده خواهند شد كه ثبت ملی این آیین‌ها همچون یاشیل سفره گامی در راستای احیای این مراسم‌ها به شمار می‌رود كه در سال گذشته انجام شد.