عصارخانه خمینی شهر مربوط به دوره صفویه است كه در سنه یازدهم هجری قمری و دوران پادشاهی شاه عباس اول توسط بانویی ساخته شده است. این عصارخانه در زمان صفویه محور فعالیت اقتصادی و تجاری و یكی از بازار های منطقه بوده است. عصارخانه برای روغن گیری استفاده می شده است، انواع دانه های روغنی را پس از برداشت برای خرد كردن با آسیاب و تبدیل كردن به خمیر به عصارخانه ها منتقل می كردند تا با قرار گرفتن زیر اهرمهای سنگین روغن آن بدست آید. این بنا كه پس از بازسازی در سال ۱۳۹۵ به عنوان یك جاذبه گردشگری بازگشایی و اكنون بخش خصوصی در آن فعال است، به دلیل حفظ خصوصیات عصارخانه بسیار جذاب است و گردشگران زیادی را از داخل و خارج از كشور به خود جذب نموده است. عصارخانه تاریخی خمینی شهر در سال۸۶ با شماره ۲۶۸۵۴ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.
در خمینی شهر از زمان صفویه عصارخانه ها و آسیابهای مخصوص خرد كردن سنگ و زردچوبه و فلفل وجود داشته كه عبارت بود از محوطه ای كه در وسط آن دو سنگ گرد بر روی هم قرار داشت و این دو قطعه سنگ از یك طرف با اهرمی به یك راس چارپا مثل الاغ یا شتر و قاطر و اسب متصل بود كه با حركت دورانی سنگ رویی آسیاب را به حركت در می آورد و با گرد ش سنگ موادی از قبیل نمك و دانه های فلفل و زردچوبه كه به وسط سنگ مزبور ریخته شده نرم می گردید. انواع دانه های روغنی پس از برداشت برای خرد كردن با آسیاب و تبدیل آن به خمیر به عصارخانه ها منتقل و در این عصارخانه ها دانه های روغنی با قرار گرفتن زیر اهرمهای سنگین به روغن تبدیل می شد. یعنی ابتدا دانه های روغنی در زیر سنگ آسیاب خرد و پس از تبدیل شدن به خمیر به عصارخانه منتقل می شد تا در نهایت روغن آن استخراج شود. نكته جالب اینكه از تفاله دانه های روغنی باقی مانده در این عصارخانه به عنوان كود استفاده می شده كه بویی بسیار خوش نیز داشته و كارشناسان معتقد هستند امكان احیای كاركردهای قدیمی برخی عصارخانه ها در استان اصفهان وجود دارد و می توان از این تفاله ها به جای كمپوست استفاده كرد.
تاریخچه بنا
این عصارخانه بر اساس اسناد بدست آمده كه بر روی سنگی حك شده توسط یك زن به نام جواهر خاتون حدود سال ۹۱۰ خورشیدی در دوران صفوی ساخته شده و تا اواسط قرن چهاردهم خورشیدی فعال بوده است. در كنار این عصارخانه كاروانسرا و مسجد تاریخی حجت نیز قرار داشته كه كاروانسرای آن تخریب شده و مسجد تاریخی نیز چندی پیش به سرنوشت كاروانسرا دچار شده است. زمان تعطیلی و تخریب عصارخانه نیز به پیش از انقلاب و اوایل انقلاب برمی گردد تا اینكه حدود سالهای ۷۸-۷۹ طبقه همكف عصارخانه توسط شهرداری (به دستور شهردار وقت) به طور كامل تخریب شده و زیرزمین آن با نخاله های ساختمانی پر شد و پس ازخاكریزی، روی آن آسفالت شد و فقط یادی از آن در ذهن مردم محلی باق ماند، تا اینكه چند سال پیش مردم محلی به مسئولین خبر دادند كه در محوطه تاریخی چهارشنبه بازار واقع درخیابان امام شمالی حفره ای ایجاد شده كه با كاوش مسئولین این اثر تاریخی از زیر خاك دوباره سربرآورد، اثری كه سازه های باقیمانده و معماری آجری آن در بین عصارخانه های استان اصفهان بی نظیر است. مرمت این بنا در سال ۸۷ شروع شد و اثر خاصی در این مكان كشف نشده و فقط سنگ های آسیاب باقی مانده است. فعالیت انجام شده در این عصارخانه در گذشته، همانند سایر عصارخانه ها روغن گیری بوده ولی در اواخر عمر این عصارخانه تاریخی، از آن به عنوان یك بازارچه استفاده می شده است.
معماری بنا
این عصار خانه با طاق زیبای فضای مركزی از نوع طاقهای كلمبو با كاربندی های زیبا و قوس جناغی دهانه ورودی و راهرو های طرفین آن كه با طاق و تویزه پوشیده شده فضایی زیبا بوجود آورده است. مصالح بكار رفته در این بنا عمدتا از خشت و آجر و سنگ و گج است. به گفته اهالی، زیر بنای این عصارخانه دو تا سه هزار متر مربع بوده است.
نحوه دسترسی
آدرس :خیابان امام شمالی، چهارشنبه بازار محله ورنوسفادران باولكان
