غار گلستان نیر ، كه مجموعه ای از غارهای نادر و تاریخی می باشد در شهرستان نیر واقع در استان اردبیل می باشد .این منطقه سرسبز با منظره های چشم نواز و آب و هوای خنك و معتدل به ویژه در فصل تابستان مورد توجه گردشگران است. غار تاریخی گلستان در تاریخ ۱۵/۱۰/۸۷ با شماره ثبت ملی ۲۴۳.۸ به عنوان اثرملی ثبت گردیده است. این غار كم نظیر دستكند كه در دامنه جنوبی كوه موسوم به قروچی داغی واقع شده روستای گلستان را در منطقه ممتاز كرده و علاقمندان به آثار تاریخی و باستانی را از طرفداران بازدید از این روستا قرار داده است.
روستای گلستان در ۱۰ كیلو متری شهر نیر قرار دارد. غیراز طبیعت زیبا و دره سرسبز و چشمه ساران متعدد، این روستا دارای یك محوطه تاریخی منحصر به فرد با یك غار نظامی زیرزمینی كنده شده در دل تپه ای خاكی بنام قروقچی می باشد كه نظر هر رهگذری را به خود جلب می كند. این غارهای دستكند متعلق به دوران اشكانی تا ایلخانی است بطوریكه در دوره اشكانی شكل گرفته اما دوره ایلخانی دوران اوج گسترش شكل گیری این غارها بوده است. این غارها اغلب جنبه امنیتی در برابر حمله دشمنان داشته و می توانسته دژی محكم در برابر حملات نظامی باشد. وجود سنگ های آتشفشانی قابل تراش و كنده كاری در دامنه كوه سبلان در شهرستان هایی نظیر مشگین شهر، نیر و سرعین سبب ایجاد چنین غارهای امنیتی شده است. غار و پناهگاه دارای مدخل هائی می باشد كه تنها ورود از مدخل غربی آن میسر است.
در ایجاد غار گلستان از فن و شگرد خاصی استفاده شده، مدخل ورودی غار باریك و تنها برای عبور یك نفر حفر گردیده كه منتهی به یك فضایی بزرگ است كه خود این فضا بوسیله دالان هایی باریك به اتاق های دیگر در طبقات بالا و پائین متصل می شود. این غار احتمالا از متعلقات یك قلعه تاریخی است كه هنگام یورش دشمن از آن استفاده می شده است، كاوش و مطالعات باستانشناسی در مورد قدمت و موارد استفاده و شناسایی سایر راه های ارتباطی و ورودیها و انتهای غار هنوز ادامه دارد. سفال هایی با لعاب قرمز رنگ و نخودی و ظروف سفالی حاوی غذا و قطعات اعضای گوسفند و غیره بیانگر سنت تدفین قبل از اسلام و استقرار طولانی در دوران تاریخی قبل از اسلام در این منطقه می باشد. این منطقه در تاریخ ۱۳۸۸/۹/۳ با درجه استانی به عنوان یكی از مناطق نمونه گردشگری شهرستان نیر مورد تصویب دولت قرار گرفت و در فهرست آثار ملی نیز ثبت شده است.
مشخصات داخلی غار
تالار دارای فضایی مستطیل شكل و سقف قوسی شكل است. به طور كلی این غار و پناهگاه نظامی دارای تالاری به ابعاد ۱۸ متر طول و ۴ متر عرض و ارتفاع ۱٫۷۰ می باشد. در این مجموعه ۱۰ اتاق معمولی وجود دارد كه دارای تاقچه هایی جهت قرار دادن وسایل روشنایی و سكوهایی جهت گذاشتن سایر وسایل است. عرض اتاق ها معمولا حدود ۳ متر و طول آنها از ۳ تا ۱۰ متر متغیر است، این مجموعه دارای ۹ تونل مواصلاتی است كه برخی از این تونل ها طولانی و برخی كوتاه می باشند. همه اتاقها دارای ورودی تونلی شكل هستند كه همانند سقف اتاقها قوسی بیضوی دارند. ورودی اتاقها به عرض ۷۰ الی ۸۰ سانتیمتر و ارتفاع ۸۰ الی ۹۰ سانتیمتر و دارای حاشیه و قاب بندی قوسی شكل هستند به عمق حدود ۲۰ سانتیمتر كه جهت نصب و نگهداری درب است. برخی از این اتاق ها دارای تونل های مواصلاتی به سایر اتاق ها می باشند و برخی نیز بن بست هستند. تونل ها به ندرت دارای مسیر مستقیم و هم سطح هستند بلكه عمدتا دارای مسیر سراشیبی منتهی به اتاق ها می باشند.
مخفی گاه
یكی از نكات جالب در اتاق شماره ۱۰ است كه یك شگرد مهندسی نظامی در زمینه استتار و اختفاء دارد. چندین تاقچه بزرگ در جدارهایش كنده شده كه داخل این اتاق دقیقا در گوشه ناپیدای كف تاقچه دهانه چاهی تقریبا به قطر ۵۰ سانتیمتر دیده می شود كه خود ورودی یك فضای نسبتا وسیع و مستقل را تشكیل می دهد. ورودی آن مطلقا در معرض دید نیست و سعی گردیده كه نه با راه رفتن و نه با معاینه دیوارها نتوانند به لحاظ ارتعاش و تولید صدای خاص جای این فضای مخفی را تشخیص دهند. در داخل این پناهگاه نظامی زیرزمینی ۷ عدد چاه شناسائی شده كه برخی از آنها چاه هایی جهت به دام انداختن مهاجمان احتمالی هستند برخی نیز مدخل گذرگاه هایی به منظور كنترل نمودن و نیز سخت نمودن راه نفوذ كنند گان احتمالی حفاری شده اند. عمق چاه های منفرد حدود ۳ متر و عمق چاه های گذرگاه حدود ۲ متر است همه این چاه ها دارای طرح و اندازه تقریبا یكسانی است كه با قرار دادن در پوش مخصوص از بیرون و داخل در مواقع لزوم بسته می شده است. شكل این چاه ها همگی گنبدی است كه اجازه بیرون آمدن را به فرد نمی دهد و در مواقع عادی نیز به عنوان انبار می توانسته كاربرد داشته باشد. این پناهگاه نظامی زیرزمینی بیانگر هوشمندی و مهارت فوق العاده پدید آورندگان آن در روزگار باستان است، ورودی های باریك كه تنها منبع نور‌گیر آن هستند، فضای تاریك داخلی و وجود چاه های منفرد با كاربرد تله ای شكل و سایر فضاهای كشف نشده امكان استفاده از آنرا برای بازدید كنندگان بدون افراد آشنا به محل و تجهیزات ایمنی و روشنائی مشكل می نماید.
با توجه به اهمیت و عظمت این مجموعه كنده شده در دل زمین لزوم تهیه نقشه راهنما، تمین روشنایی داخلی و تلاش در جهت كشف و شناسائی همه فضاهای كنده شده را ضروری می‌نماید تا علاوه بر اینكه موجب كشف واقعیت‌های بیشتری در خصوص این مكان باستانی خارق‌العاده، سبب استقبال گردشگران و محققان و علاقمندان بسیاری از این پناهگاه استثنائی شود.
نحوه دسترسی به غار گلستان
این غار باستانی و تاریخی در دل روستای گلستان كه در فاصله ده كیلومتری شهرستان نیر و ۴ كیلومتری جاده نیر به اردبیل واقع شده قرار دارد.
پتانسیل غار گلستان برای جذب گردشگر
غاری نادر و تاریخی در دل روستای سرسبز گلستان نیر در یكی از مناطق خوش آب و هوای كشور و استان اردبیل كه نشان از قدمت تاریخ و تمدن در این منطقه دارد همه ساله پای گردشگران از نقاط مختلف كشور را به این منطقه باز می‌كند.در كنارنزدیكی به سبلان، طبیعت سرسبز، دره بكر و زیبا، چشمه‌سارهای خدادادی فراوان و آب و هوای معتدل و خنك، وجود این غارها نیز امتیازی مهم برای گردشگری روستای گلستان به شمار می‌رود و در كنار گردشگری طبیعی فرصتی برای گردشگری تاریخی را نیز فراهم كرده است.تمامی این قابلیت‌ها و جاذبه‌های مهم تاریخی و طبیعی سبب شده تا روستای گلستان به یكی از قطب‌های مهم گردشگری استان اردبیل و شهرستان نیر تبدیل شده و همه ساله پذیرای انبوه گردشگران در منطقه باشد. وجود این غار را بیانگر تاریخ و تمدن مردم منطقه است و این غار تاریخی ظرفیت بالایی برای جذب گردشگران حوزه تاریخی و باستانی دارد.
