وقت الساعت یزد ، اولین ساعت شهری ایران است كه در میدان وقت الساعت یزد ساخته شده است .میدان وقت الساعت یكی از قدیمی ترین میدان های یزد است كه اصلی ترین جاذبه آن ساعتی ست كه از فاصله ای نسبتا دور خودنمایی كند، بنابراین بهتر است قبل از آنكه از میدان وقت الساعت بگوییم، تاریخچه پیدایش ساعت را بدانید.وقت الساعت یزد به شماره ثبتی ۲۶۵۶ و در تاریخ ۷۸ اسفند ۲۵ به ثبت آثار ملی كشور رسیده است.محله وقت الساعت از محلات احداث شده در نیمه اول قرن هشتم هجری است. از نوشته های مورخان چنین بر می آید كه هسته اولیه محله وقت الساعت در نیمه نخست قرن هشتم هجری با ایجاد میدانی به همین نام شكل گرفته است اما بناها و عمارات اصلی قدیم كه در اطراف آن بوده است از میان رفته است در كنار این میدان تاسیسات مدرسه سید ركن الدین و مخصوصا دستگاه نجومی و رصدی آن موسوم به اوقات و ساعات (تأسیس ۷۲۵) قرار داشت كه محاذی مدرسه و در عصر خود یكی از دستگاه های مهم علمی بود.
محله وقت الساعت در مجاورت مسجد جامع كبیر واقع شده و از جهات شمال به محلات فهادان و بازار نو، از جنوب به خیابان مسجد جامع، از شرق به خیابان امام خمینی، و از غرب به محلات شاه اازهبوالقاسم و درو شاهی محدود می شود.
پیدایش ساعت
سنجش زمان پیش از اختراع ساعت توسط خورشید و آب صورت می گرفت، برای مثال انسانهای اولیه از ستون ها یا دیواره ها و سایه ای كه به واسطه تابیدن نور خورشید به آنها ایجاد می شد، زمان را تشخیص می دادند. ساعت شنی، ساعت آبی كه به آن پنگان یا فنجان می گفتند و ساعت شمعی از دیگر ابزار مورد استفاده انسان ها برای تعیین زمان در سال های دور بوده است.
بعضی از ابداعاتِ بابلی ها در عصرِ امپراطوری روم، یعنی چیزی حدود شش قرن پیش از میلاد مسیح، بعد از گذشتِ سال های زیاد همچنان مورد استفاده در تمام دنیاست كه انتخابِ عدد ۶۰ به عنوان عدد پایه برای تعیین زمان یكی از آنهاست، به عقیده آنها این عدد به اعداد ۱، ۲، ۳، ۵، ۶، ۱۰، ۱۵، ۲۰ و ۳۰ قابل تقسیم بود كه به همین دلیل آن را مبنای تقسیم بندی ساعت قرار دادند. مرسوم دانستن هفته و تقسیم دایره به ۳۶۰ درجه(مضربی از ۶۰) از دیگر ابداعاتی ست كه به نام بابلی ها ثبت شده است.
برج ساعت یزد
در گذشته بلدیه ها همان شهرداری های امروزی در میدان اصلی شهر برج های بلندی می ساختند و بر فراز آن ساعتی نصب می كردند، این كار برای آگاهی مردم شهر از زمان انجام می شد، زیرا همه در خانه هایشان به ساعت دسترسی نداشتند. بهترین نمونه این ساعت در ایران و آنطور كه در كتابِ “احوال و آثار نقاشان” آمده اولین ساعت شهری دنیا نیز است، در میدان وقت الساعت قرار دارد. بزرگ ترین نمونه جهانی آن نیز برج ساعت “بیگ بن” لندن می باشد.
در كتاب “جامع مفیدی” ساخت این ساعت را به عنوان اولین ساعت شهری به “ابوبكر” ساعت ساز یزدی نسبت می دهدكه در سال ۷۲۵ هجری قمری آن را در “مدرسه رُكنیه” قدیم نصب كرد.
می گویند برج ساعت بسیار دیدنی تر و قدیمی تر از میدان بیگ بن و كاشی كاری ها، تزییناتِ آجری و طاق نماهای آن بسیار چشم نواز است و ۴ساعت سفید رنگ نیز در چهار طرف این برج نصب شده است. قدمت این بنای زیبا به دوران قاجار برمی گردد.
میدان وقت الساعت یزد (میدان ساعت)
میدان وقت الساعت به دستور “مرتضی اعظم سیدركن الدین محمدبن نظام الدین حسینی الریاضی” دانشمند و عالم وقت ساخته شده است.
این میدان پلان مربع شكلی است كه آب انبار، حسینیه و ساباط قدیمی را در خود جای داده و سبك قاجاری دارد. آب انبار ساخته شده در این مجموعه را “خواجه شاه امیر استرآبادی” در تاریخ ۱۱۲۱ هـ . ق ساخته است، این سازه دارای ۴۹پله و ۴بادگیر بر روی مخزن آن است.
رصدخانه میدان وقت الساعت یزد
ابداع شگفت انگیزِ سید ركن الدین ساعتی است كه در مقابل مسجد و مدرسه ی رُكنیه ساخته و آن مسجد و مدرسه در همین محله ای بوده كه امروزه به نام وقت و الساعت مشهور است و آرامگاه سید ركن الدین هم در این محله است.
این ساعت ابداع عجیبی در زمان خودش بوده. تاریخ جعفری و تاریخ جدید یزد روایت كرده اند كه در مقابل درگاه مدرسه ی ركنیه بر یكی از مناره های مسجد دو پرنده ی بزرگ با گچ ساخته شده بود كه از هر طرف كه آفتاب روی می آورد این مرغ ها هم رو به سمت آفتاب داشتند. بر بالای مناره ی دیگر علمی قرار داشت كه به وسیله ی چرخ های مكانیكی در پنج نوبت از روز به وقت نماز طبلی به صدا در می آمد و علم بالای مسجد به اهتزاز وا داشته می شد .
در میان دو مناره یك چرخ چوبی بزرگ قرار داشته كه به ۳۶۰ درجه تقسیم می شده و آفتاب هر دقیقه روی یكی از این درجه ها برجسته و درخشیده می شد. در چهار گوشه ی چرخ چهار دایره نهاده و در هر دایره ۳۰ خانه و نام ماه های تركی و رومی و عربی و فارسی را نوشته بود. و هر روز كه می گذشت یك خانه از آن دایره سیاه می شد به نشانه ی گذر یك روز از ماه . سپس از بالای چرخ چوبی دو مرغ فلزی سرشان را بیرون می آورند و یك مهره ی فلزی را در كاسه ای می اندازند. سپس چرخ به گردش در می آید و دوازده تخته ی سفید به نشانه ی تمام شدن روز یكی یكی می افتند و دوازده تخته ی سیاه جای آنها دیده می شود به نشانه ی شب.
از شگفتی های این دستگاه مكانیكی عظیم و عجیب نشان دادن جای ستاره ها و ۴۷ منزل ماه بوده كه تمام این موارد را به ضرب آب انجام می داده به این شكل كه تنوره ای به اندازه ی دو برابر قامت یك آدم پر از آب می شده و ورود و خروج آب به گونه ای بوده كه به همان اندازه كه آب وارد تنوره می شده از آن سو خارج می شده و چرخ های این ساعت و رصد خانه و طبل ها و … را بصورت منظم به حركت در می آورده است.
روایت این ساعت كاملا واقعی است و مردم یزد بیش از ۷۰۰ سال است این مكان را به عنوان محله ی وقت و ساعت می شناسند. متاسفانه پس از مرگ سید ركن الدین دیگر كسی قادر نبوده این اختراع شگفت را تعمیر و یا بازسازی كند در نتیجه از بین رفته است.
مسجد و كتابخانه
در یك سمت دیگر صحن مسجد و كتابخانه ای كه در آن ۳۰۰۰ جلد كتاب نفیس دبا موضوعات علمی، ادبی، ریاضی، پزشكی و دینی نگه داری می شود، در دو سمت صحنِ آرامگاه سیدركن الدین قرار دارند. این بنا به طور كامل در سال ۷۲۵ هجری قمری تكمیل شده است.
با ورود به برج ساعت یا میدان وقت الساعت چه می بینید؟
كوچه ای باریك و پیچ در پیچ با دیوارهای بلند ما را به بقعه سید ركن الدین می رساند، كوچه اما ادامه دارد و بعد از پیچی ما را به فضایی مربع شكل با نام میدان وقت الساعت می رساند. در میانه این فضای مربع شكل نخل چوبی بزرگی بر روی سكویی قرار دارد. نخل ( حجم چوبی بزرگی است كه با انواع شالهای ابریشمی رنگارنگ و پارچه های قیمتی وآیینه و چراغ و غیره آن را آرایش می دهند و به نشانه تابوت امام حسین (ع) ساخته شده است) بر روی آن قرار گرفته است تا در زمان برگزاری مراسم، عزاداران آن را بر روی شانه های خود قرار دهند و بگردانند).
اطراف این میدان هم خانه هایی است كه امروز به هتل های سنتی و كافه تبدیل شده اند و یكی هتل سنتی ترمه و دیگری افضلی نام دارد، البته سال ها قبل به جای كافه و رستوران ساختمان ستاره شناسی و رصدخانه ای قرار داشت. فروشگاه و كارگاه ترمه و دارایی خجسته كه از سال ۱۲۸۰ ه.ش فعالیت خود را آغاز كرده و فرش و گلیمِ فاضلی هم یكی دیگر از جذابیت های این میدان به شمار می رود.
پشت بام
میدان وقت الساعت با ورود به یك ساباط شما را به قلب بافت تاریخی یزد هدایت می كند.
