صنایع دستی استان مركزی كه مهد پرورش هنرهایی است كه نشانگر فرهنگ غنی مردم این منطقه بوده و به واسطه آن تبلور عینی فرهنگ اصیل ، بومی، مردمی و معنوی كشورمان است همواره معرف خصوصیات بارز و شاخص هنر و تمدن این مرز و بوم چه در داخل و چه در خارج از كشور بوده است. امروزه نیز در این استان هنرمندان و صنعتگرانی وجود دارند كه همچون گذشتگان خود بی ادعا در پی تعالی هنر خویش اند.از گذشته های دور استان مركزی به عنوان یكی از مراكز صنعتی و قطب های مهم در صنایع دستی به همگان شناسانده شده است.
فرش دستبافت استان مركزی با نام تجاری فرش ساروق در جهان شهره است. كمتر موزه ای است كه مزین به آثار هنرمندان و صنعتگران فرشباف استان نباشد، گلیم استان به خصوص گلیم ساوه از دوران صفوی با سابقه درخشان تولید شده و در حال حاضر گلیم گل برجسته استان در كشور پرآوازه می باشد. مسگری نیز در اراك و تفرش سابقه ای دیرینه دارد. از دیگر رشته های صنایع دستی در استان كه قابلیت ها و زمینه های رشد و فعالیت زیادی دارند می توان از طراحی و نقشه كشی فرش، رفوگری، رنگرزی سنتی، جاجیم بافی، هنرهای چوبی شامل: منبت و كنده كاری روی چوب، معرق و محرق، پیكر تراشی، نازك كاری چوب، مشبك، ساخت سازهای سنتی و خراطی، صنایع فلزی شامل: قلمزنی روی مس، مسگری، سفیدگری، چلنگری، علامت سازی و دیر رشته ها: آینه كاری، گچبری سنتی، سوزن دوزی و رشته های وابسته به آن، گیوه بافی و گیوه دوزی، البسه محلی، سرامیك سفالگری و مجسمه سازی، صنایع دستی تكمیلی و تلفیقی، بامبو بافی، تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، تذهیب و نگارگری، بافتنی های سنتی، عروسك های محلی و … كه بالغ بر ۶۶ رشته می باشد نام برد.
گزیده رشته های صنایع دستی استان مركزی به تفكیك شهرستان
اراك: دست بافت های سنتی ( قالی بافی ، گلیم بافی ، جاجیم بافی) – رودوزی های سنتی- آثار چوبی ( منبت و كنده كاری روی چوب، معرق كاری، پیكرتراشی ، خراطی ، ساخت سازهای سنتی ، مشبك و گره چینی چوب) – سفالگری – كتابت و نگارگری ( طراحی سنتی، نقاشی ایرانی، گل و مرغ، تذهیب و تشعیر، خوشنویسی، كتیبه نویسی)- آثار فلزی (مسگری ، قلمزنی، سفیدگری ، چلنگری ، مشبك فلز ، ملیله طلا و نقره)- پاپوش سنتی( گیوه دوزی و گیوه بافی)- آرایه های معماری (گچبری سنتی، آینه كاری…)- تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی – مروار بافی – میناكاری
ساوه و زرندیه: دستبافتهای سنتی ( قالی بافی و گلیم بافی)- رودوزیهای سنتی- آثار چوبی ( منبت و كنده كاری روی چوب، معرق كاری، خراطی)- سفالگری- كتابت و نگارگری – آثار فلزی( قلمزنی، چلنگری)
خمین : دستبافتهای سنتی ( قالی بافی، گلیم بافی ساده و گل برجسته، جاجیم بافی) رودوزیهای سنتی- آثار چوبی( منبت و كنده كاری روی چوب، معرق كاری، خراطی، پیكر تراشی، خاتم كاری)- سفالگری- كتابت و نگارگری – آثار فلزی( قلمزنی، چلنگری)
محلات : دستبافتهای سنتی ( قالی بافی، گلیم بافی ) – رودوزیهای سنتی- آثار چوبی ( معرق كاری، پیكر تراشی) – سفالگری – پاپوش سنتی ( گیوه دوزی و گیوه بافی) -آثار تلفیقی و تكمیلی
شازند: دستبافتهای سنتی ( قالی بافی، گلیم بافی ) – رودوزیهای سنتی- آثار چوبی ( منبت و كنده كاری روی چوب، معرق كاری، پیكرتراشی، خراطی)- سفالگری- كپوبافی-
كمیجان:دستبافتهای سنتی( قالی بافی، گلیم بافی) – رودوزیهای سنتی- آثار چوبی( منبت و كنده كاری روی چوب ، خراطی) پاپوش سنتی( گیوه دوزی و گیوه بافی)
دلیجان:دستبافتهای سنتی( قالی بافی، گلیم بافی) – رودوزیهای سنتی–آثار چوبی( معرق كاری، محرق، معرق ساقه گندم) نقاشی روی چوب
آشتیان:دستبافتهای سنتی ( قالی بافی ، گلیم بافی ) – رودوزیهای سنتی – آثار چوبی ( معرق كاری) – تذهیب
تفرش:دستبافتهای سنتی ( قالی بافی ، گلیم بافی ) رودوزیهای سنتی ( درویش دوزی یا تفرشی دوزی) آثار چوبی ( منبت و كنده كاری روی چوب، معرق كاری ) – آثار فلزی ( مسگری، سفید گری ، قلمزنی، چاقو سازی) – آینه كاری
تعریف و ویژگیهای صنایع دستی
صنایع دستی به مجموعه ای از «هنر-صنعت» اطلاق می شود كه عمدتاً با استفاده از مواد اولیه بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید بكمك دست و ابزار دستی موجب تهیه و ساخت محصولاتی می شود كه درهر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فكری صنعتگر سازنده بنحوی تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی اینگونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و كارخانه ای می باشد.
با اینهمه از انجا كه تاثیر فوق العاده سنت ها و رسوم منطقه ای در صنایع دستی به خوبی قابل رویت است ، تعریف مشخص و معینی به عنوان یك تعریف استاندارد از انچه صنای دستی نامیده می شود، نمی توان به دست داد. ولی با توجه به تعریف فوق الذكر و سایر تعاریفی كه تا كنون در این زمینه عنوان شده می توان ویژگی های زیر را برای محصولات دست ساخته قائل شد.
۱- انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید توسط دست و ابزار و وسایل دستی برای تولید هر یك از فرآورده های دستی مراحل متعددی طی می شود ولی انجام كلیه این مراحلی بوسیله دست و ابزار و وسائل دستی الزامی نبوده و چنانچه تنها قسمتی از مراحل اساسی تولید به این طریق انجام شود، محصول تولید شده با توجه به مواردی كه در تعریف ذكر گردیده صنایع دستی محسوب می گردد.
۲- حضور مؤثر و خلاق انسان در تولید و شكل بخشیدن به محصولات ساخته شده و امكان ایجاد تنوع و پیاده كردن طرحهای مختلف در مرحله ساخت اینگونه فرآورده ها.
۳- تامین قسمت عمده مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی
۴- داشتن بار فرهنگی (استفاده از طرحهای اصیل، بومی و سنتی)
۵- عدم همانندی و تشابه فراورده های تولیدی با یكدیگر
۶- عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد در مقایسه با صنایع دیگر
۷- دارا بودن ارزش افزوده زیاد در مقایسه با سایر فعالیتهای تولیدی
۸- قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف (شهر، روستا و حتی در جوامع عشایری)
۹- قابلیت انتقال تجربیات و رموز و فنون تولیدی به صورت سینه به سینه و همچنین طبق روش استاد و شاگردی
طبقه بندی صنایع دستی
صنایع دستی كشورمان را می توان از جهات مختلف طبقه بندی كرد ولی از آنجا كه روش و تكنیك تولید فرآرده های دستی یكی از مهمترین وجوه تمایز این صنعت می باشد، لذا در اینجا طبقه بندی عمدتاً بر مبنای روش و تكنیك ساخت اینگونه محصولات بعمل آمده است:
بافته های داری: محصولاتی كه به كمك دارهای افقی یا عمودی مستقر در زمین تولید می شود، بافته های داری محسوب می گردند. مثل قالی، گلیم، گبه، چنته، و بعضی از انواع زیلو.
دستبافی (نساجی سنتی) : فرآورده هایی كه با كمك دستگاههای ساده بافندگی تولید می گردد ، دستبافتی محسوب می شود. نظیر ترمه، زری، شال و انواع پارچه های پنبه ای، پشمی و كركی. از جمله خصوصیات این رشته از صنایع دستی این است كه اولاً – كلیه مراحل سه گانه بافندگی (ایجاد دهنده كار، پودگذاری) با حركت دست و پا انجام می شود، ثانیاً- امكان استفاده از پوده های رنگی بمیزان نامحدود و همچنین تنوع طرح بافت با در اختیار داشتن و كنترل حركات میسر می گردد كه این امر نشانگر حضور مؤثر و خلاق انسان در تولید است.
بافتنی ها: انواع مصنوعاتی كه با كمك میل و قلاب و نظایر آن و با الیاف طبیعی تولید می شود جزء بافتنی ها به حساب می اید نظیر دستكش، جوراب، كلاه، شال گردن، روسری و …
روكاری (رودوزی) : كلیه مصنوعاتی كه از طریق دوختن نقوش سنتی بر روی پارچه های بدون نقش و یا كشیدن قسمتی از نخهای تار و پود بوجود می آید در گروه رودوزی و یا روكاری ای دارد. نظیر سوزندوزی، قلابدوزی، ملیله دوزی، خامه دوزی، گلابتون دوزی، پته دوزی و ….
چاپ های سنتی: كلیه پارچه هایی كه بوسیله قلم مو، مهر و نظایر آن رنگ آمیزی شده و نقش می پذیرد جزء چاپ های سنتی به حساب می اید مانند چاپ قلمكار و چاپ دندانی.
نمد مالی: انواع مصنوعاتی كه بر اثر درگیری و متراكم نمودن الیاف پشم و كرك در شرایط فنی مناسب از طریق ورز دادن تهیه می شوند، جزء گروه نمد مالی می باشند نظیر كلاه نمدی، پالتو نمدی (كپنك) نمد زیر انداز و نمد پا دری.
سفالگری و سرامیك سازی: به محصولاتی كه با استفاده از گل رس و همچنین گل حاصله از سنگهای كوارتز و كائولن به كمك دست و چرخ سفالگری ساخته و سپس پخته می شود سفال و سرامیك اطلاق می گردد.
برای تكمیل اشیاء ساخته شده در نقاط مختلف كشور بر حسب سنت و رسوم اقدام به نقاشی، كنده كاری و یا ایجاد نقوش برجسته روی آنها شده و از لعاب مناسب برای پوشش سطح اشیاء استفاده می گردد. محصولات تولید شده این گروه شامل انواع پارچ و لیوان، ظروف غذاخوری، گلدان و … می باشد.
شیشه گری: محصولاتی را كه از طریق شكل دادن مواد معدنی ذوب شده در كوره نظیر سیلیس، خرده شیشه و یا تركیبی از این دو با استفاده از روش دمیدن توسط لوله مخصوص و كاربرد ابزار دستی شامل انبر، قیچی و … حاصل می شود شیشه دست ساز م نامند كه شامل مراحل تكمیلی و تزئینی دیگری نظیر نقاشی و تراش هم می گردد.
تولید فرآورده های پوست و چرم: محصولاتی كه با استفاده از پوست و چرم دباغی شده به شیوه سنتی تولید می گردد، نظیر پوستین، كلاه پوستی، چاروق، محصولات تكمیلی چرمی (نظیر تلفیق چرم با محصولات دستبافت) جز این گروه هستند.
ساخت محصولات فلزی و الیاژ: فرآورده هایی كه به شیوه سنتی و با استفاده از ابزار دستی و انواع فلزات (مس، نقره، طلا و آهن) و انواع آلیاژهای (برنج و ورشو) تولید می گردد نظیر انواع ظروف خانگی، چاقو و قندشكن، قلم تراش، قفل و … جز این گروه می باشند.
قلمزنی، مشبك كاری و حكاكی روی فلزات و آلیاژها (هنر- صنعتی) است كه طی آن طرحها ونقوش سنتی با استفاده از قلم ، چكش و سایر ابزار دستی بر روی اشیاء ساخته شده از فلز یا آلیاژ شكل می گیرد.
سنگتراشی و حكاكی روی سنگ: شامل مصنوعاتی می گردد كه مواد اولیه اصلی آن را انواع سنگ ها، نظیر فیروزه، سنگ مرمر، سنگ یشم، سنگ سیاه، سنگ سفید و … تشكیل می دهد و به كمك ابزار و وسایل مختلف تراشیده یا حكاكی می شود، نظیر انواع ظروف ، پایه چراغ، قاب عكس، انواع نگین و …
خراطی چوب: خراطی شیوه ای از تولید محصولات چوبی است كه طی آن و توسط ابزار و وسایل مختلف و عمدتاً بوسیله دستگاه خراطی اشیایی نظیر انواع قلیان، گهواره، پایه آباژور و ظروف مختلف ساخته و پرداخته می شود.
ریزه كاری و نازك كاری چوب: روشی از ساخت فرآورده های چوبی است كه طی آن توسط وسایل نجاری نظیر اره، رنده، سوهان و … قطعات كوچك چوبی آماده شده بصورت روكش بر روی بدنه چوبی چسبانده و تحت فشار شكل گرفته و از این طریق انواع شكلات خوری، زیر سیگاری، قاب عكس و نظایر آن تولید و عرضه می گردد.
منبت كاری، كنده كاری و مشبك كاری چوب: شیوه ای دیگر از تولید محصولات چوبی است كه طی آن طرحها و نقوش سنتی با استفاده از قلم، چكش و سایر ابزار نجاری بر روی چوب های مرغوب و با دوام شكل می پذیرد.
حصیر بافی: منظور از حصیر بافی كه ضمناً بامبو بافیف مروار بافی، تركه بافی، سبد بافی، و چیغ بافی را نیز شامل می شود همان بافت رشته های حاصله از الیاف سلولزی (گیاهی) به كمك دست و ابزار ساده دستی است كه طی آن محصولات مختلفی نظیر حصیر زیرانداز، سفره حصیری، انواع سبد، انواع ظروف و … تولید و عرضه می گردد. در مورد چیغ بافی ذكر این نكته ضروری است كه علاوه بر الیاف گیاهی ضمن بافت از نخ پشمی رنگ شده نیز برای ایجاد نقوش و طرحهای سنتی استفاده می گردد.
خاتم سازی: روشی از تولید فرآورده های چوبی است كه طی آن با استفاده از روكش حاصله از بهم چسباندن قطعات كوچك فلزات، استخوان و انواع چوب در اشكال و طرحهای سنتی (عمدتاً بصورت هندسی) و به كمك ابزار و وسایل مختلف فرآورده هایی نظیر انواع قاب عكس، جاسیگاری، شكلات خوری، میز، صندلی و … ساخته می شود.
معرق كاری: ترسیم طرح ها و نقش های سنتی بر روی زمینه چوبی یا كاشی و خالی ردن داخل خطوط طرحها و پركردن فضای خالی شده بوسیله قطعات آماده شده چوبی، سرامیك، فلزی، صدفی و سنگی را معرق كاری می گویند.
كاشی كاری: صنعتی است پر سابقه كه طی آن انواع كاشی ها با استفاده از طرحها و نقش های سنتی برای استفاده در ابنیه مذهبی و تاریخی از طریق قالب گیری گل رس، پختن آن در كوره و لعاب زنی، نقاشی و پخت مجدد در كوره ساخته و پرداخته می شود.
ملیله سازی: منظور ساخت اشیاء مختلف و همچنین برخی از زیورآلات با استفاده از مفتولهای نقره ، طلا و مس و به كمك ابزار و وسایل فلز كاری نظیر ، انبر، قیچی، كوره مخصوص و … می باشد.
مینا كاری: در اینجا مراد ساخت بدنه فلزی، لعاب كاری، پخت، نقاشی و پخت مجدد اشیاء در كوره می باشد كه تمامی این مراحل به كمك ابزار و وسایل ساده و استفاده از طرحهای اصیل و سنتی در مرحله نقاشی انجام می پذیرد.
ساخت اشیاء مستظرفه و هنری : در اینجا منظور ساخت اشیاء و وسایل ظرفه ای است كه در آنها عامل هنر به مراتب بیش از فنون تولیدی دخالت دارد و شامل مینیاتور سازی، نقاشی روی صدف ، نقاشی روی چرم و تذهیب می شود.
ساخت زیورآلات: در اینجا مراد ساخت و تولید انواع جواهرات محلی و همچنین انواع زینت آلات با استفاده از طلا، نقره و انواع آلیاژها می باشد.
ساخت سایر فرآورده های دستی: منظور ساخت سایر محصولات دستی نظیر فیروزه نشانی(فیروزه كوبی) ، طلا كوبی روی فولاد ، انواع عروسكهای محلی و … كه با ابزار و وسایل دستی و با استفاده از طرح های سنتی ساخته و پرداخته می شود، می باشد.
تذهیب:تذهیب سیر و سلوكی است عاشقانه، پرواز ذهن پرگشوده ای است با توسن قلم كه ره بر افلاك می برد. از راه دل است كه تذهیب با ایجاد منطقی ترین توازن و تعادل میان رویاهای رها شده در طبیعت، سرانجام با نظمی موسیقیایی ره به هندسه خود می پوید و به وحدت دل و دیده می رسد.
هنر تذهیب هنری كاملاً ایرانی است و نقوش سنتی به كار رفته در آن شامل: ابر، اسلیمی ، ختایی، گره، كتیبه، شمسه، واگیره و اصول مرتبط بر هنر تذهیب می باشد، و رنگها در آن نقش اساسی را ایفا می كند.
این هنر هم اكنون در بسیاری از شهرهای استان مركزی و مشخصاً در اراك در حال ترقی چشم گیری است و هنرمندان فعال دراین رشته اكثراً شاگردان استادان بنام ایرانی می باشند.
تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی:جواهرات به علت زیبایی، نوع ساخت، ارزش ذاتی و غیره قرنهاست كه مورد توجه مردم عادی و پادشاهان بوده است. فلزات و سنگهای قیمتی از زمانهای دورتوسط بشر به شكل تزئینی و هنری در آمده است تا برای زیور شخصی حیثیت اجتماعی و … بكار برده شود.
تجارت سنگهای گرانبها ، سومین رشته سودآور اقتصادی در جهان است و حجم مبادلات تجاری آن بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار در سال است كه سهم ایران به رغم وجود كانی های قیمتی و نیمه قیمتی در بعضی از استان های كشور بسیار ناچیز می باشد. با توجه به اینكه بازارهای كنونی دنیا تشنه سنگها و طرحهای غنی و هنری ایران در رشته تراش سنگهای قیمتی است، بی شك با ورود این سنگ ها و طرحها بازار بسیار پر رونقی خواهد داشت. این رشته در استان مركزی با توجه به وجود معادن سنگ، زمینه بسیار متعددی را دارا می باشد. با توجه به آموزشهایی كه سازمان صنایع دستی استان در زمینه تراش سنگهای قیمتی در سطح استان به انجام رسانیده است، این رشته در حال پیشرفت و ترقی است.
چلنگری:آهنگری هنر- صنعتی است كه خوشبختانه كشور ما در آن دارای پشتوانه تجربی چند هزار ساله است و امروزه نیز تعدادی از هنرمندان صنایع دستی در استان مركزی در این رشته فعالیت دارند.
موزه صنایع دستی
موزه صنایع دستی استان مركزی جهت نمایش آثار منحصربفرد صنایع درستی معاصر هنرمندان، با همكاری اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی در سال ۱۳۸۳ در منزل تاریخی حسن پور افتتاح گردید. منزل حسن پور در بافت تاریخی بازار اراك و در مرحله چهارسوق آن به فاصله ۵ متری از راسته بازار واقع شده است بطوری كه از منزل مذكور می توان به قدیمی ترین مدرسه یعنی سپهداری ، قدیمی ترین حمام بنام چهار سوق و قدیمی ترین بانك «بانك شاهی» دسترسی پیدا كرد. این بنا در سال ۱۲۹۴ ه . ش در دوره احمدشاه قاجار ساخته شده است و د سال ۱۳۷۴ ه . ش توسط سازمان میراث فرهنگی از وراث مرحوم حسن پور خریداری و مرمت شده است. این بنای قدیمی و زیبا دارای دو قسمت شبستان و اعیان نشین می باشد، سراسر قسمت اعیان نشین از طریق گذرگاهها و درها به هم ارتباط دارند بدین جهت مكانی مناسب جهت ارایه آثار هنری می باشد، در این موضوع آثار برجسته هنرمندان استان در رشته های منبت و كنده كاری روی چوب، مسگری، فرش، گلیم های ساده و گل نقش برجسته، جاجیم بافی، آینه كاری، قلم زنی مس، نگارگری و تذهیب، پیكر تراشی و مجسمه سازی، مشبك چوب، البسه محلی، پاپوش های سنتی، سفال و سرامیك، ملیله نقره، ساخت سازهای سنتی و … به نمایش گذاشته شده است
نمایشگاههای صنایع دستی
صنایع دستی، گزارشگر صنعت و هنر نیاكان و بیانگر هنر و ذوق مردم هر كشور است و نمایشگاههای صنایع دستی را می توان جلوه گاه افرینش هنری مردم یك مرز و بوم و ذوق و سلیقه معاصران دانست و در عین حال جنبه ها و جهات دیگری را كه مربوط به زندگی روزمره و حیات اقتصادی و فرهنگی یك كشور است در آن بازیافت.
از آنجا كه برگزاری نمایشگاهها از مهمترین عوامل ترویجی صنایع دستی و راهكاری اساسی در مقوله بازرگانی محصولات هنری به شمار می رود، در این راستا برگزاری نمایشگاههای استانی، منطقه ای، سراسری و … در رئوس برنامه های مدیریت صنایع دستی استان مركزی قرار داشته است كه در نوع خود منحصر به فرد و بی نظیر بوده است و خیل عظیمی از علاقمندان را به خود جذب نموده است.
نگارخانه صنایع دستی استاد عیسی بهادری و استاد فتحعلی واشقانی فراهانی
نگارخانه فضایی نمایشگاهی است كه در یك زمان معین به هنرمندان تخصیص داده می شود كه بتوانند آثار هنری خود را در معرض دید عموم قرار دهند، سازمان صنایع دستی استان مركزی نیز جهت حمایت از هنرمندان و اشنا كردن مردم باصنایع دستی اقدام به تاسیس دو نگارخانه نمودند كه با هماهنگی از لحاظ زمانی با واحد مربوطه به صورت رایگان در اختیار هنرمندان قرار می گیرند. نگارخانه استاد عیسی بهادری در ساختمان شماره ۲ اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی واقع در ابتدای شهرك شهید بهشتی فاز یك و نگارخانه استاد فتحعلی واشقانی فراهانی در میدان شریعتی جنب دانشگاه اراك واقع گردیده است.
سرای مهر
مجموعه ساختمانی سرای مهر در سال ۱۳۸۳ با همكاری اداره كل اوقاف و امور خیریه در محل موقوفه حاج آقا محسن اراكی مشرف به سرای آقایی بازار افتتاح گردید.این فضای تاریخی دارای سه طبقه می باشد، طبقه اول آن دارای ۱۳ غرفه است كه به هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی در زمینه های معرق- منبت و كنده كاری روی چوب- گچ بری سنتی- ساخت سازه های سنتی- جاجیم بافی- صنایع دستی تلفیقی و تكمیلی – البسه محلی- مسگری- قلمزنی- سفالگری- حجم سازی چوبی- مجسمه سازی و پیكر تراشی- آینه كاری- عروسك های محلی- خراطی- گیوه دوزی- سوزن دوزی- تذهیب و نگارگری و… جهت ارائه و فروش آثارشان بصورت اجاری واگذار شده است و طبق دوم و سوم آن كه با هم در ارتباط می باشند، سفره خانه سنتی را تشكیل می دهد، با عنایت به سنتی بودن فضای سفره خانه و وجود غرفه های هنری و سنتی صنایع دستی در سرای مهر یك مجموعه زیبا و متنوع جهت گردشگران و بازدیدكنندگان داخلی و خارجی در كنار بازار تاریخی اراك پدید آمده است. این مجموعه دارای قدمتی همزمان با بازار سرپوشیده اراك می باشد.
بازارچه صنایع دستی محلات
بازارچه صنایع دستی محلات با زیربنای ۵۰۰ مترمربع در محل خانه تاریخی این شهرستان به منظور عرضه تولیدات صنایع دستی و مركز آموزش هنرمندان درسال۹۱ راه اندازی شده است.با افتتاح بازارچه صنایع دستی محلات برای پنج نفر در رشته های تذهیب، معرق، قلمزنی، دست بافته های سنتی و منبت شغل ایجاد شده است.برای تجهیز كارگاه صنایع دستی مبلغ ۱۷۰ میلیون ریال توسط اداره كل میراث فرهنگی و برای آماده سازی بنا دو میلیارد ریال توسط بخش خصوصی هزینه شده است.هدف از راه‌اندازی این بازارچه را توسعه و عرضه صنایع دستی به منظور افزایش میزان فروش این تولیدات و حمایت از هنرمندان صنایع دستی در این شهرستان می باشد.
بازارچه صنایع دستی ساوه ، اراك و دلیجان
برای احداث هر كدام از این بازارچه ها و تامین زیرساخت‌های لازم و خدمات شهری، یك میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان از محل اعتبارات ملی و مابقی آن با تخصیص اعتبارات استانی تامین شده است.غرفه‌های این بازارچه در متراژ ۱۲ مترمربعی در ورودی شهر ساوه ، دلیجان واراك در مسیر تردد گردشگران و مسافران ایجاد شده است.معرق، تولیدات چوبی و صنایع وابسته، سفالگری، پیكرتراشی، قلمزنی، گچبری و چندین صنعت دستی دیگر از جمله خلاقیت هنرمندان صنایع دستی است و با بهره‌برداری از این بازارچه ۹۰هنرمند در آن فعالیت كرده و تولیدات خود را عرضه می كنند.احیای تولیدات صنایع دستی وتقویت حوزه بازرگانی و بازاریابی برای تولیدات در حوزه صنایع دستی از دیگر اهداف احداث این بازارچه است.
مجتمع فرهنگی هنری مهرگان
این مجتمع با هزینه‌ای معادل ۵۰۰ میلیون ریال توسط بخش خصوصی در یك طبقه متشكل از ۱۲ حجره و ایجاد ۱۰ فرصت شغلی میزبان علاقمندان است.
