كلیسای هفتوان ، نمادی باقی مانده از دوره صفوی در آذربایجان غربی در شمال غربی كشور واقع شده است . این كلیسا در شهر سلماس در ۹۲ كیلومتری مركز استان می باشد .لازم به ذكر است سلماس دارای ۲۴ كلیسای تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی است كه متعلق به جامعه ارمنیان ایران است كه این كلیسا ها شامل هفتوان، سرنیق، سور، پكاچیك، قلعه سربنا، مارسرگیز، درشك، قزلجه، گلزان، آفتارخان، زاویه جیك، گیلذان، تازه شهر، سوره، آخته خانه، چهریق، شیطان آباد، گلشان، محلم (دو مورد)، سرای ملك، عیان، كوچشمك و پته ویر است.
برای بازدید از این كلیسای دوره صفوی، پس از طی حدود یك ساعت و ۱۰ دقیقه از ارومیه( مركز استان آذربایجان غربی) به سلماس وارد می شویم و برای دیدن این كلیسا به روستایی به همان نام در دهستان زولا چای می رویم.كلیسای گئورگ مقدس به همراه بقایای تئاتر هفتوان در هسته اولیه روستا در محوطه وسیعی كه دور تا دور آن حصار كشی شده واقع شده است.
در خصوص تاریخچه اثر در منابع مختلف به دوره های متفاوتی اشاره شده است اما در جبهه ورودی بنا چندین كتیبه به خط ارمنی در دیوار كار گذاشته شده است و بنای اولیه آن به قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی می‌رساند. اما در دوران صفوی بازسازی شده است. (رحمانی اهرنجانی؛ مهرداد، یادگارهای تمدن‌های كهن سلماس، سلماس: نوبل، ۱۳۸۵، صص۸۱ و ۸۲)
«در وب سایت فرمانداری سلماس سال تأسیس بنا را ۱۶۵۲ میلادی دانسته‌اند.در وب سایت كلیساهای آذربایجان غربی قدمت كلیسا را به سال ۱۶۲۵ میلادی نسبت داده‌اند.در مطالعات آرشیو سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری استان، قدمت بنا با استناد به گفته افراد محلی ساكن در روستا، ۱۲۰۰-۹۰۰ هجری قمری ذكر شده است.
در وبلاگ توحید ملك‌زاده دیلمقانی، نویسنده كتاب تاریخ ۱۰ هزار ساله سلماس در این‌باره چنین آمده است: این كلیسا به امر شاه عباس احداث شد و در زلزله سال ۱۳۰۹ سلماس تخریب و چند سال بعد مرمت شد. (طرح تعیین حریم كلیسای هفتوان ، مهندسین مشاور پندار پایدار، ۱۳۸۷ ، ص ۳۴ )
با مقایسه تطبیقی این كلیسا با كلیساهای مشابه منطقه به لحاظ الگوی پلان , شیوه ساخت و مصالح به كار رفته به احتمال قریب به یقین تاریخ احداث بنا به قرن ۱۷ میلادی ومقارن دوره صفویه می رسد.
در جوار این كلیسا بقایای سر در تئاتر هفتوان نیز واقع شده است. این بنا در اثنای اشغال روس‌ها در جنگ جهانی اول و بعد از سال ۱۹۱۴ میلادی ساخته شده است و از آن به عنوان محل برگزاری تئاتر استفاده می‌شده است.در سال‌های اخیر در مجاورت این محل بشقاب‌های چینی و ظروف فلزی با آرم تزار به‌دست آمده است.
از بنا جزء یك سر در زیبا به فرم سنتوری و چند دیوار و پایه‌های مخروبه چیزی باقی نیست. ( بی‌نام، گزارش كلیسای هفتوان، آرشیو سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی، سال ۱۳۸۰)
پلان كلی بنا به شكل دو مستطیل مجاور هم است. ابعاد خارجی مستطیل بزرگ تر كه شامل سالن اصلی كلیساست ۱۵ × ۳/۱۳ متر است و مستطیل كوچك تر نیز كه شامل محراب و فضاهای پیرامون آن بوده مربعی به ابعاد ۵/۹ × ۷/۹ متر است.
الگوی پلان از از فرم بازیلیك تبعیت می كند.در پلان های با الگوی بازیلیك محور طولی تعیین كننده شالوده فضایی كلیسا محسوب می شود.
قرارگیری محراب این كلیسا در منتهی‌الیه شرقی بدنه كلیساها اصلی است كه بسیاری از كلیساهای جهان از آن تبعیت می‌كنند. ورودی بنا در ضلع غربی پلان واقع شده كه شامل دو طاق نمای تو در تو به ارتفاع ۸/۴ متر و ۳/۴ متر است. در داخل طاق نماها درب ورودی واقع شده و از طریق آن وارد سالن اصلی كلیسا می شویم. برای عبور از در ورودی كلیسا كمی باید سر خم كنی تا وارد محوطه داخلی كلیسا شوی،نقل شده است كه علت كوچك درست كردن درب ورودی كلیساها نسبت به سایر درب ها، حالت تعظیم گونه داشتن و احترام به محل مقدس است.
با ورود از در كلیسا به فضای داخلی، چهار ستون موجود نظر هر بیننده ای را جلب می كند، بر روی این ستون ها و دیوار های پیرامون طاق هایی با قوس جناغی اجرا شده است. در قسمت مركزی و بر روی چهار ستون ذكر شده یك گنبد رك دوازده ترك اجرا شده است. در ساقه گنبد دوازده نورگیر اجرا شده است كه هنگام بازسازی مجدد گنبد بعد از زلزله ۱۳۰۹، ساقه آن را با مصالح چوبی و پوشش گنبد را بسیار سبك اجرا كرده‌اند.پوشش سایر قسمت‌های بنا (ناوهای جانبی و قسمت محراب و سرودخوان) از نوع طاق و تویزه است. در ضلع غربی این گنبد برج ناقوس كلیسا قرار دارد كه این برج نیز گنبد رك كوچكتری تا كف پشت بام است.
در ضلع شرقی سالن اصلی فضایی است كه در كلیساهای ارامنه این فضا محلی برای دعا خواندن و سرود خوانان است. در دو ضلع شمالی و جنوبی فضای سرود خوانان طاق نماهایی تعبیه شده و در منتهی علیه این فضا محراب كلیسا و اطاق های طرفین آن قرار گرفته اند. تفكیك حریم سه بخش اصلی كلیسا یعنی محل عوام , محل سرود خوانان و محراب با ایجاد اختلاف سطح ما بین آنها صورت گرفته چنان كه محل سرود خوانان بالاتر از محل عوام و محراب بالاتر از محل سرود خوانان قرار دارد.
محراب بنا دارای پلان نیم دایره‌ای است و در دو طرف آن دو درب كوچك با قوس هلالی تعبیه شده است كه به فضای پشت محراب راه دارد در جناحین محراب همچون اكثر كلیساهای منطقه، دو اتاق تعبیه شده است. در زبان ارمنی به این اتاق‌ها آونداتون (Avandaton) به معنی محل امانت می‌گویند. معمولاً در اتاق جانبی جنوبی وسایل كشیش و در اتاق جانبی شمالی اشیاء و لوازم مورد استفاده در مراسم مذهبی نگهداری می‌شود.
نماهای داخلی بنا تا ارتفاع ۶۰ سانتی متر ازاره سنگی و پس از آن اندود گچ است و تزئینات خاصی در آنها انجام نشده است.نماهای خارجی نیز با سنگ های آهكی و در قسمت طاق نماهای ورودی با سنگ های سیاه آذرین اجرا شده است. كلیساها علاوه بر اینكه مكان مقدسی برای ارامنه هستند،برای ما مسلمانان نیز حرمت و قداست دارند. با بازدید از كلیساهای تاریخی انگار به همان دوران سفر كرده ای و زمان از حركت ایستاده است. در مسیر حركت به سلماس در آذربایجان غربی دیدن این كلیسای زیبا را از دست ندهید.
