حمام های تاریخی تهران

زمانیكه پای در دل بزرگترها و خاطرات گذشته آنها می نشینیم در بین سخنانشان  در مورد حمام های قدیمی و خاطرات آنها در این حمام ها صحبت می شود. حمام‌هایی كه زمانی نه‌فقط محل پاك كردن بدن، بلكه جایی برای دورهمی و بگو و بخند مردم بودند و همواره لحظات خاصی در آنها ثبت می‌شد.در فرهنگ ایرانی و تا پیش از دوره معاصر، حمام فقط جایگاه شستوشو نبود، بلكه از آن فراتر، یك مكان ارتباطی برای دیدار مردم و كسب اخبار و پرس و جو از احوال یكدیگر بود.

در حمام بود كه مردم، دختران را برای پسران خویش خواستگاری میكردند؛ اگر پسری برای دختر دم بختشان پا پیش گذارده بود، دزدانه، سر تا پایش را برانداز كرده و سلامت جسمش را می سنجیدند؛ حمام عروسی و زایمان میگرفتند و دیگران را به جشن و شادی خویش فرامیخواندند؛ خستگی تن را با مشت و مال دلاك و خستگی روح را با درد دلهای دوستانه به در میكردند؛ رگ میزدند و سبك میشدند؛ آب تنی میكردند و شادمان میگشتند و خلاصه حمام را در جایگاه یك نهاد اجتماعی پراهمیت می نشاندند.این روح حمام بود، اما جسمش نیز دست كمی از روحش نداشت. نه تنها با كاشیكاریها، نقاشیها و آهك بریها و حجاریهای استادانه، نمایشگاهی از هنرهای گوناگون را پیش چشم می نهاد، بلكه معماریاش از گستره و ژرفای دانشی حكایت میكرد كه آزمون دشوار سدهها و هزارهها را از سر گذرانده بود. این همه زمانی بود كه حمام به خانههای مردم راه نیافته بود و فقط معدودی از خانه های اعیان و اشراف دارای حمام اختصاصی بودند. با آغاز دوران جدید و پیشرفت تكنولوژی (از جمله لوله كشی آب)، حمام نیز این فرصت را یافت كه به خانه همه مردم راه پیدا كند و این سرآغازی برای از رونق افتادن حمام های عمومی و تخریب آنها بود. برای نمونه، در اواخر دوره قاجار، تهران صاحب ۱۸۲ حمام بود و تقریبا به ازای هر ۱۴۰۰ نفر از جمعیت ۲۵۰ هزار نفری شهر، یك حمام وجود داشت، اما حالا از این تعداد شاید كمتر از ۲۰ تا باقی مانده باشد، غالبا هم به شكل متروك و نیمه ویران تبدیل گردیده اند. با این حال در سراسر ایران، حمامهایی هستند كه به علت نفیس بودن معماری یا علل و اسباب دیگر از گزند تخریب به دور مانده و تبدیل به موزه، رستوران، نمایشگاه و از این قبیل شده اند.

حمام نواب

اگر دوست دارید گشت و گذاری در طهران داشته باشید می توانید به چهار راه سیروس در خیابان ۱۵ خرداد بروید. خیابان امامزاده یحیی و خیابان جاویدی كه كمی جلوتر از چهارراه به سمت خیابان ری قرار دارد، خود نمونه ای از خیابان های طهران است كه هنوز با اون مردم صاف و ساده و مهربانش حال و هوای قدیم را دارد. این محله دارای چندین اثر قدیمی است كه از آنها می توان به خود امامزاده و درخت چند صد ساله آن، خانه كاظمی، حمام نواب، خانه شهید مدرس، خانه دبیرالملك، خانه مهر انگیز كامبیز ( خانه پدر سالار یا خانه فرهنگ امامزاده یحیی) و خانه فخرالملوك ( رستوران نان و نمك) اشاره كرد. البته جالب اینجاست كه حمام نواب تهران برخلاف بسیاری از حمام‌های قدیم این شهر، همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد. بنابراین، اگر دوست داشتید می‌توانید در این حمام تنی هم به آب بزنید و نحوه زندگی مردم در روزگاران گذشته را به خوبی لمس كنید.
همچنین بد نیست بدانید كه این حمام یادگاری به جا مانده از دوران قاجاریه در شهر تهران است و به همین دلیل، می‌توان فضای داخلی آن را هنرمندانه توصیف كرد. مصالح به كار رفته در آن همچون آجر، آهك، كاشی و سنگ و بخش‌هایی از جمله هشتی، خزینه، استخر، ستون و تنظیف گرمخانه را هم می‌توان دیگر مشخصه‌های بارز حمام نواب دانست.

حمام همتیار

تهرانی‌های اصیل و قدیم حتما نام حمام همتیار را تاكنون بارها شنیده‌اند. برای دیدن این حمام باید هنگام خرید بلیط هواپیما تهران، سری به خیابان وحدت اسلامی بزنید. حمام همتیار كه بیشتر به خاطر شكل مخروطی بنای خود شهرت یافته است، همواره توجه خیلی‌ها را به خود جلب می‌كند. البته جدا از این شكل، مثل دیگر حمام‌ها، حمام همتیار هم دارای بخش‌های مختلفی همچون پاگرد، حوضچه، گرمخانه، سردخانه و سایر قسمت‌هاست كه در نهایت، همگی دست در دست هم داده و بازدید از حمام همتیار را جذاب و دلنشین می‌كنند.

حمام انصاری

حمام انصاری مربوط به دوره قاجار است و در تهران، میدان منیریه، خیابان ولی عصر، خیابان فرهنگ، جنب كوچه قدسی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ دی ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۵۶۹ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.امروزه این بنای تاریخی به سفره خانه تبدیل شده است .

حمام قبله

بعد از آن كه شاه طهماسب صفوی به دور تهران حصاری كشید و باعث آبادانی و گسترش آن شد، خواهرش اقدام به ساخت مدرسه، تكیه و حمام برای اهالی تهران كرد. هر سه اینها در تاریخ به مدرسه، تكیه و حمام خانم مشهور شدند. الان حمامی به این نام در بازارچه نایب السلطنه در كوچه حمام قبله وجود دارد كه در كنار آن تابلو نوشته ای از سازمان زیباسازی و سازمان میراث فرهنگی است كه اطلاعات تاریخی مربوط به حمام خانم را داده است . اما این همان حمام خانم نیست . این حمام پیشتر ها به نام قبله خوانده می شد كه در كنار آن مسجد و كوچه ای به همین نام وجود داشت كه یكی از آنها همچنان پابرجا و معماری آن مربوط به دوره قاجار است . هر چند مسجد بازسازی شده است .حمام خانم بر اساس نظر بیشتر مورخان خراب شده است و شواهد محلی می گوید كه در جای دیگری قرار داشت كه موقعیت مكانی آن تقاطع بازارچه نایب السلطنه و خیابان شهید موسوی كیانی امروز می دانند.

حمام كدخدا

حمام كدخدا مربوط به دوره قاجار است و در تهران، خیابان خیام، بازار عباس‌آباد، كوچه كدخدا، پ ۴۱ واقع شده و این اثر در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۲۷۷ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

حمام كن

حمام كن مربوط به دوره قاجار است و در تهران، بخش كن، محله اسماعیلیان واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۲ شهریور ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۷۹۱ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

حمام مصباح كرج

بد نیست سری هم به كرج در نزدیكی تهران بزنید و به بازدید از حمام مصباح در آنجا بپردازید. حمام مصباح نیز از دوران قاجاریه به یادگار مانده و دارای آجرهای ختایی و ملات گل آهك در بدنه خود می‌باشد. گنبد مركزی حمام تهران به همراه چهار گنبد كوچك‌تر در اطراف آن، زیبایی خاصی به نمای خارجی بخشیده‌اند. حتما در حمام مصباح به بازدید از بخش‌هایی همچون شاه‌نشین، گرمخانه و سربینه بروید. اگر آشنایی زیادی هم با اسم این بخش‌ها نداشتید، از افراد با تجربه كمك بگیرید.

حمام مهدی خانی

بازار بزرگ تهران نیز میزبان یكی از حمام‌های قدیمی این شهر است. این حمام كه مهدی خانی نام دارد، با مساحتی بالغ بر ۹۰۰ متر مربع، جزو یكی از حمام‌های بزرگ و زیبای پایتخت است. سنگ، آجر، ملات گل و آهك را می‌توان اصلی‌ترین اجزای سازنده حمام مهدی خانی دانست. جالب اینجاست كه بخش اعظمی از این حمام هنوز سالم است و بنابراین، تماشای آن لذت‌بخش‌تر می‌شود. ناگفته نماند كه حمام مهدی خانی هم مثل بسیاری از حمام‌های دیگر تهران، متعلق به دوران قاجار است. پس حتما هنگام خرید بلیط هواپیما تهران، سری به این حمام بزنید و از فضای آن لذت ببرید.

حمام پامنار

به فاصله چند متر از مسجد پامنار، حمام پامنار در شهر تهران شهرت خاصی دارد. این حمام كه با كاشی‌های هفت رنگ به زیباترین و چشم‌نوازترین شكل ممكن تزئین شده است، مثل بسیاری از حمام‌های دیگر در تهران، به دوران قاجار تعلق داشته و در ساخت آن از آجر، ملات و آهك استفاده شده است. با قدم گذاشتن در راهروی حمام پامنار، وارد این مكان دوست‌داشتنی شوید، حس بسیار عجیبی به شما دست خواهد داد. گویی به زمان گذشته سفر كرده‌اید.حمام پامنار مربوط به دوره قاجار است و در تهران، غرب خیابان پامنار، ۲۰۰ متری شمال مسجد پامنار واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۳۳۵۴ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

چند حمام‌ قدیمی در اطراف تهران

همانطور كه پیشتر نیز اشاره شد، تهران به خاطر موقعیت جغرافیایی، جمعیت و بسیاری از مسائل دیگر، از قدیم‌الایام مورد توجه سلسله‌های پادشاهی مختلف بود و همین مساله سبب شده تا این شهر، پر از حمام‌های عمومی مختلف باشد. اما جدا از خود تهران، در اطراف این شهر هم حمام‌های مختلفی وجود دارد كه شما می‌توانید به تماشای آنها بروید. از آن جمله می‌توان به حمام روستای هجلرد در كرج، حمام روستای درده در فیروزكوه و حمام شهرك طالقان اشاره كرد كه هر یك زیبایی خاصی دارند.