شهر كاشان به شهر خانه های تاریخی معروف است خانه های تاریخی چون خانه طباطبایی ها و خانه بروجردی ها و… یادگار تاریخ كاشان است . خانه كارخانه چی نیز یكی از این خانه های تاریخی است كه از میراث تاریخی این شهر محسوب می شود. این خانه در تاریخ مرداد ۱۳۸۴ با شماره ۱۲۹۶۹ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.خانه كارخانه چی كاشان از یك حیاط بزرگ و دو مجموعه فضائی یك طبقه در دو جبهه ی شرقی و شمالی تشكیل شده است. حیاط فعلی بنا به شكل مستطیل نامنظم است، به نظر می رسد از ابتدا به این شكل نبوده و طی گذر زمان تغییر كرده است. در دوران مختلف این مجموعه مورد مرمت و الحاقاتی قرار گفته است.
معماری خانه كارخانه چی
در هر دو سمت شرق و شمال، حیاط با استفاده از یك ردیف پله به سرداب های موجود در زیر زمین متصل می شود. در اواسط جبهه ی شرقی، تالاری با سقف گنبدی واقع شده كه دارای شاه نشین است. در دو سوی این جبهه ۲ اتاق و در حدفاصل این اتاق ها و تالار، ۲ فضای ارتباطی قرار دارند و هر یك از آنها شامل یك راهرو كوتاه و هشتی هستند. درب های تالار و اتاق های طرفین به هشتی ها باز می شوند و یك رواق سراسری جلوی همه فضاهای این قسمت وجود دارد. فضای قسمت میانی این رواق، عقب نشستگی دارد و به صورت ایوان در آمده است. نمای این جبهه خانه كارخانه چی دارای دو ستون چوبی با قوس های تزئینی خاصی است كه به صورت عنصر میانی این نما شاخص شده اند. با وجود ستون های چوبی، فضای تالار به صورت پنج دری یكپارچه دیده نشود. دو بادگیر استوانه ای (نسبتا مرتفع) با تراس هشت ضلعی در انتها، در جبهه ی شرقی قرار دارند و یكی از ویژگی های این خانه می باشند.
جبهه ی شمالی بنا تركیبی از ۱ تالار سه دری در وسط، ۲ اتاق سه دری در طرفین و فضاهای ارتباطی بین آنهاست و بر خلاف معمول، تالار از جبهه ی كم عرض خود به حیاط خانه كارخانه چی متصل شده است. در انتهای این جبهه یك حمام قرار دارد كه دارای نورگیر سقفی، سكوهای متعدد و ورودی غیرمستقیم است. سرداب این جبهه شكل صلیب بوده، در دو طرف آن دو اتاق وجود دارد. دسترسی به سرداب از حیاط و توسط پلكان زیر تالار سه دری این جبهه صورت می گیرد. اتاق های جانبی در كنار خود فضاهای انبار مانندی دارند.
دیوارهایی ساده ای در اضلاع جنوبی و غربی حیاط واقع شده اند. به نظر می رسد بناهایی وجود داشته در جبهه ی غربی حیاط، كه بعدا تخریب شده اند و به همین علت حیاط شكل نامنظمی پیدا كرده است. در گوشه ی شمال غربی حیاط یك ردیف پله كه به پشت بام منتهی می شود، قرار دارد.
فضاهای خانه از كف حیاط یك متر بالاتر، و به این ترتیب بر آن مشرف اند. یك حوض مستطیل شكل در جهت شمالی جنوبی و در میانه حیاط است. ورودی خانه در قسمت جنوب شرقی واقع شده و شامل یك هشتی و پلكان می باشد. این پله ها حیاط را به خیابان كه در سطح بالاتری نسبت به آن واقع شده است، مرتبط می سازند.
نحوه دسترسی
آدرس : اصفهان، كاشان، میدان ولی سلطان، گذر آقا خلیل، گذر درب فین، محله چهل تن
