گیاهان دارویی در همه جای ایران به دلیل تمدن كهنی كه دارد و اثرات طب سنتی در درمان خیلی از بیماریها به وفور استفاده می شود .ایرانیان از گیاهان دارویی به عنوان عرقیجات ، دمنوش ، چاشنی غذاها استفاده می كنند . امروزه نیز توجه به دو بعد تغذیه و سلامتِ آن از مسائل مهمی است كه مورد نظر می باشد. بهره مندی از گیاهان معطر همچون آویشن، پونه، زیره، رازیانه و …. به عنوان طعم دهنده در كشوری با تمدن كهن همچون ایران دارای قدمت دیرینه است، كه اخیرا نیز به جهت گستردگی استفاده از مواد طبیعی با استقبال چشمگیری مواجه بوده است. این گیاهان علاوه بر ارزش غذایی دارای مواد آنتی اكسیدان نسبتا زیادی می باشند و می توانند در جلوگیری از بیماری های قلبی و سرطان نقش مهمی را ایفا نمایند.
آذربایجان شرقی یكی از استان های كشورمان است كه دارای منابع نسبتا غنی از این گیاهان می باشد. مطالعات و پژوهش های صورت گرفته حاكی از آن است كه بیش از ۵۰۰ گونه ی گیاه داروئی در آذربایجان شرقی وجود دارد، كه بعضی از آنها می توانند در سایر صنایع نظیر رنگرزی الیاف، صنایع دستی و غذایی كاربرد داشته باشند. نتایج حاصل از این بررسی های علمی نشان می دهد كه حدود ۷۱ گونه از این گیاهان به جزء اثرات دارویی دارای مصارف غذائی و چاشنی نیز می باشند، و می توانند در صنایع غذایی نیز مورد استفاده قرار گیرند. قابل ذكر است كه حدود ۲۹ درصد این گیاهان دارای اهمیت غذایی و دارویی نسبتا بالایی بوده و حدود ۵۴ درصد آنها نیز از منظر چاشنی و غذایی بسیار ارزشمند هستند. از آنجا كه شناخت این گیاهان و مصرف و گسترش آنها می تواند در سلامتی و اقتصاد ملی نقش قابل توجهی را ایفاء نماید، در اینجا به معرفی مهمترین آنها می پردازیم. لذا با سفر به این استان ارزشمند و رزرو هتل های تبریز نظیر رزرو هتل پارس ائل گلی تبریز، علاوه بر بازدید از جاذبه های گردشگری استان، از گیاهان داروئی و چاشنی های آن بهره مند شده و سفری منحصر به فرد را تجربه نمایید.
مهمترین گیاهان داروئی و خوراكی منطقه ی آذربایجان شرقی
همانطور كه در قبل نیز ذكر شد، حدود ۷۱ گونه از گیاهان منطقه ی آذربایجان شرقی علاوه بر اثرات داروئی دارای مصارف غذایی و چاشنی نیز می باشند. این گونه ها از ارزش نسبتا بالای برخوردار بوده و در بیشتر موارد با استقبال چشمگیر گردشگران مواجه هستند. این موارد شامل : ۱. بومادران (اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : ارسباران، مراغه، مرند، میانه، سراب ). ۲. پیاز كوهی (اندام مورد استفاده : گل، ریشه و برگ . پراكنش در مناطق : ارسباران). ۳. شوید (اندام مورد استفاده : برگ و بذر . پراكنش در مناطق : سراب). ۴. جعفری وحشی (اندام مورد استفاده : برگ و ریشه . پراكنش در مناطق : تبریز). ۵. ترخون (اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : در بیشتر نواحی كاشته می شود.). ۶. برنجاسف (اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : ارسباران). ۷. زرشك (اندام مورد استفاده : برگ و میوه . پراكنش در مناطق : ارسباران، هشترود، مرند، تبریز). ۸. خردل (اندام مورد استفاده : گل، برگ، ریشه، بذز . پراكنش در مناطق : تبریز). ۹. كلزا (اندام مورد استفاده : برگ، بذر و ساقه . پراكنش در مناطق : تبریز).
۱۰. كور (اندام مورد استفاده : برگ و میوه . پراكنش در مناطق : ارسباران، جلفا، شبستر، تبریز). ۱۱. كیسه كشیش (اندام مورد استفاده : برگ، بذر . پراكنش در مناطق : ارسباران، مراغه، مرند، میانه). ۱۲. ازمك (اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : ارسباران، تبریز، مراغه، مرند، میانه). ۱۳. گلرنگ (اندام مورد استفاده : برگ و بذر . پراكنش در مناطق : مرند). ۱۴.زیره سیاه (اندام مورد استفاده : برگ و ریشه . پراكنش در مناطق : ارسباران، تبریز، اهر). ۱۵. ریحانك (اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : ارسباران، مرند ) ۱۶. خار مقدس (اندام مورد استفاده : برگ و ریشه . پراكنش در مناطق : ارسباران، تبریز، سراب). ۱۷. سپیده (اندام مورد استفاده : برگ، ریشه و ساقه . پراكنش در مناطق : ارسباران، میانه، تسوج). ۱۸. اویار سلام (اندام مورد استفاده : ریشه . پراكنش در مناطق : ارسباران، مراغه، جلفا، میانه). ۱۹. هویج (اندام مورد استفاده : گل و ریشه . پراكنش در مناطق : ارسباران، تبریز، مرند، میانه، بعضا سراب).
۲۰. خاكشیر ایرانی (اندام مورد استفاده : برگ و بذر. پراكنش در مناطق : ، مرند، میانه، تبریز، سراب). ۲۱. خوشاریزه (اندام مورد استفاده : اندام هوایی . پراكنش در مناطق : مراغه، مرند، میانه، تبریز). ۲۲. غاز یاقی (اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : ارسباران، مرند، میانه، سراب). ۲۳. عروس چمن زار (اندام مورد استفاده : گل، برگ و ریشه . پراكنش در مناطق : سبلان، مشكین). ۲۴. رازیانه (اندام مورد استفاده : برگ، ساقه و ریشه. پراكنش در مناطق : ارسباران، تبریز). ۲۵. گالینسوگا گارویفلورا (نام ایرانی آن ذكر نشده است.). (اندام مورد استفاده : گل، برگ و ساقه . پراكنش در مناطق : ارسباران، تبریز ). ۲۶. بی تی راخ (اندام مورد استفاده : گل و برگ . پراكنش در مناطق : ارسباران). ۲۷. علف مبارك (اندام مورد استفاده : برگ و ریشه . پراكنش در مناطق : ارسباران). ۲۸. علف مبارك (اندام مورد استفاده : ریشه . پراكنش در مناطق : ارسباران). ۲۹. شوید كوهی (اندام مورد استفاده : اندام هوایی. پراكنش در مناطق : ارسباران، مراغه، مرند).
۳۰. رازك (اندام مورد استفاده : برگ و ریشه . پراكنش در مناطق : ارسباران). ۳۱. پیرو (اندام مورد استفاده : میوه . پراكنش در مناطق : ارسباران، كلیبر، سراب). ۳۲. كمای جنگلی (اندام مورد استفاده : بذر و ساقه . پراكنش در مناطق : هشترود، میانه). ۳۳. دم شیر (اندام مورد استفاده : گل . پراكنش در مناطق : ارسباران، تبریز، سراب). ۳۴. موچه (اندام مورد استفاده : برگ و ریشه . پراكنش در مناطق : ارسباران، اهر، عجب شیر، علمدار). ۳۵. شاهی ( اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : سراب). ۳۶. یونجه بخارا (اندام مورد استفاده : گل، برگ، بذر پراكنش در مناطق : ارسباران، مرند، سراب). ۳۷. یونجه زرد (اندام مورد استفاده : برگ و بذر . پراكنش در مناطق : تبریز، شبستر، میانه، سراب). ۳۸. فرنجمشك (اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : ارسباران، میانه، سراب). ۳۹. پونه (اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : ارسباران، جلفا، مرند، تبریز، اهر، سراب).
۴۰. پونه ی سنبله ای (اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : تبریز ). ۴۱. بولاغ اوتی (اندام مورد استفاده : برگ و بذر . پراكنش در مناطق : ارسباران، عجب شیر، هشترود). ۴۲. پونه ی سای گربه ای (اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : ارسباران، جلفا، مرند). ۴۳. سیاهدانه هرز (اندام مورد استفاده : بذر . پراكنش در مناطق : ارسباران، اهر، مرند). ۴۴. ریحان (اندام مورد استفاده : برگ و بذر . پراكنش در مناطق : ارسباران). ۴۵. مرزنگوش (اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : ارسباران). ۴۶. ترتیزك یاقی (اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : ارسباران، شبستر، تبریز). ۴۷. جعفری كوهی (اندام مورد استفاده : برگ و بذر. پراكنش در مناطق : ارسباران، میانه). ۴۸. انار (اندام مورد استفاده : میوه، برگ و بذر . پراكنش در مناطق : ارسباران، جلفا، میانه). ۴۹. ترب وحشی (اندام مورد استفاده :گل، برگ و بذر . پراكنش در مناطق : ارسباران، سراب).
۵۰. ریواس (اندام مورد استفاده : ساقه . پراكنش در مناطق : عجب شیر، بستان آباد، مرند، میانه). ۵۱. سماق ( اندام مورد استفاده : میوه . پراكنش در مناطق : ارسباران). ۵۲.گل محمدی ( اندام مورد استفاده : گل . پراكنش در مناطق : تبریز). ۵۳. ترشك یاقی (اندام مورد استفاده : گل، برگ، ریشه، بذر . پراكنش در مناطق : ارسباران، مراغه، هشترود، میانه). ۵۴. مریم گلی (اندام مورد استفاده : گل، برگ . پراكنش در مناطق : ارسباران، اهر، هشترود، سراب). ۵۵. مریم گلی سبز (اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : ارسباران، مرند).۵۶. مرزه (اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : ارسبارانسراب). ۵۷. خردل بری (اندام مورد استفاده : گل، برگ و بذر. پراكنش در مناطق : ارسباران، اهر، هریس، مرند ). ۵۸. مینای شاه اسپرمی (اندام مورد استفاده : برگ . پراكنش در مناطق : ارسباران، بستان آباد، هشترود.). ۵۹. مخلصه (اندام مورد استفاده : گل . پراكنش در مناطق : ارسباران، مرند، شبستر، سراب).
۶۰.كیسه چوپان (اندام مورد استفاده : برگ و بذر . پراكنش در مناطق : ارسباران، مراغه، مرند، سراب). ۶۱. آویشن (اندام مورد استفاده : سر شاخه ی گلدار . پراكنش در مناطق : ارسباران، مرند، میانه، تبریز، سراب). ۶۲. آویشن كرك آلود (اندام مورد استفاده : سر شاخه ی گلدار . پراكنش در مناطق : ارسباران، بستان آباد، تبریز ). ۶۳.كهلیك اوتی (اندام مورد استفاده : سر شاخه ی گلدار . پراكنش در مناطق : ارسباران، بستان آباد، سراب). ۶۴. شنگ (اندام مورد استفاده : اندام هوایی . پراكنش در مناطق : ارسباران، مراغه، مرند، سراب). ۶۵. شبدر قرمز (اندام مورد استفاده : گل، برگ، ریشه، بذر . پراكنش در مناطق : تبریز،مرند، میانه، سراب). ۶۶. شبدر سفید (اندام مورد استفاده : گل، برگ و ریشه . پراكنش در مناطق : ارسباران، تبریز، سراب). ۶۷. شنبلیله ( اندام مورد استفاده : برگ و بذر . پراكنش در مناطق : هشترود، سراب). ۶۸. بنفشه ی معطر (اندام مورد استفاده : گل و برگ . پراكنش در مناطق : كلیبر). ۶۹. كاكوتی كوهی (اندام مورد استفاده : اندام هوایی. پراكنش در مناطق : ارسباران، شبستر، هشترود، مرند، سراب).
۷۰. كاكوتی ایرانی (اندام مورد استفاده : اندام هوایی . پراكنش در مناطق : ارسباران، مراغه، اهر، میانه، سراب). ۷۱. كاكوتی (اندام مورد استفاده : اندام هوایی. پراكنش در مناطق : ارسباران، مراغه، اهر، میانه، سراب).
خواص مهمترین گیاهان دارویی آذربایجان شرقی
بومادران
یا ساریگل از گیاهان مورد استفاده ی طب سنتی است. این گیاه به جهت دارا بودن مقادیر زیادی از اسید های چرب، قند، پروتئین و فنول اسید برای بسیاری از بیماری ها موثر است. برخی خواص گیاه بومادران شامل موارد زیر می باشد: ضد التهاب، بر طرف نمودن بی اشتهایی، ضد تب، ضد ویروس، ضدكرم، التیام دهنده ی زخم و جراحات، تنظیم قاعدگی در زنان، كاهش فشار خون، آسم، درمان اختلالات خواب و…. . همچنین استفاده از این گیاه جهت بر طرف نمودن عفونت زنان و نیز سرما خوردگی سفارش می شود.
پونه ی كوهی
پونه ی كوهی كه به زبان تركی یارپیز خوانده می شود، گیاهی خوشبو است كه عطری شبیه نعناع، پونه و خالواش دارد. این گیاه در مكان های خشك و زمین های شنزار و نیز در دامنه های كوه ها رشد می نماید. در این گیاه قند تانن، فنول و مواد چربی موجود است. عطر خوشایند پونه ی كوهی به جهت وجود اسانسی به نام سیمن می باشد. این اسانس از آویشن، اوكالیپتوش و نیز زیره هم به دست می آید. پونه ی خشك شده در تهیه ی سالاد شیرازی، ماست و دوغ كاربرد دارد. دم نوش پونه در تنظیم هورمون زنانه موثر بوده و نیز در روز های ناراحتی عصبی شستشو با آب این دمنوش توصیه می شود.
كاكوتی كوهی
كاكوتی گیاهی است كه دارای چند گونه ی مختلف می باشد. این گیاه به زبان تركی كهلیك اوتی (علف كبك) خوانده می شود. كاكوتی را از تیره ی نعنائیان معرفی نموده اند و دارای كاربرد های غذایی و دارویی است. عطر این گیاه به آویشن نزدیك بوده و به نوعی با آن هم خانواده است. گیاه كاكوتی طعم دهنده ی اصلی غذای شامی رودباری می باشد. این گیاه به عنوان ادویه در غذاها به كار می رود. همچنین از برگ های خشك شده و خرد شده ی آن به عنوان طعم دهنده در دوغ و ماست استفاده می شود. چوپانان و كوه نوردان كاكوتیِ تازه را چیده و از آن چای تهیه می كنند. خواص درمانی این گیاه شامل این موارد می باشد: ضد باكتری، ضد سرما خوردگی، ضد عفونی كننده ی روده، بر طرف نمودن اختلالات گوارشی همچون اسهال و دلپیچه.
