آتشگاه اصفهان ، معبد زرتشتیان این شهر و یكی از قدیمی‌ترین سازه‌های دست بشر بر بالای تپه‌ای سنگی و در ۸ كیلومتری شهر اصفهان قرار گرفته است. بنابراعلام فلای تودی، این آتشگاه بر بالای تپه‌ای ۱۰۵ متری واقع شده، به همین دلیل وقتی از این تپه بالا می‌روید و خود را به آتشگاه می‌رسانید با منظره‌ای حیرت انگیز رو به رو می‌شوید. علاوه بر این می‌توانید نظاره‌گر منظره‌ای تحسین برانگیز از باغ‌ها و مزارع اطراف آن باشید.اصفهان یكی از شهرهای توریستی ایران است كه به لطف داشتن جاذبه‌های گردشگری و تاریخی سالانه میزبان میلیون‌ها گردشگر از سراسر دنیا است و پرواز اصفهان به مقاصد بین‌المللی مورد استقبال توریست‌ها است.
آتشگاه عبادتگاهی برای امپراطوری ساسانی
دین زرتشت، دین مردم ایران باستان است و آتشگاه اصفهان یكی از هفت آتشگاه بزرگ در زمان امپراطوری ساسانی و مكانی مقدس برای عبادت زرتشتیان محسوب می‌شده است.اما بر اساس تحقیقات باستان شناسی، آتشگاه زرتشتیان اصفهان مجموعه‌ای از چندین سازه است كه هر كدام متعلق به دوره تاریخی خاصی هستند و زمان ساخت این بنا قطعا مربوط به دوران پیش از پادشاهی ساسانی و به احتمال زیاد مربوط به تمدن ایلام است، چرا كه آتشگاه‌های برجای مانده از دوران ساسانی نشان می‌دهند كه در آن زمان آتشگاه را روی تپه نمی‌ساختند، بلكه در مكانی احداث می‌كردند كه دسترسی به آن آسان باشد.
تاریخچه و قدمت آتشگاه
آتشكده ی زرتشیان اصفهان كه امروزه به یك اثر بسیار تاریخی و جاذبه ی استان اصفهان تبدیل شده است در ۸ كیلومتری غربی استان اصفهان واقع شده است. در واقع ۲ كیلومتر بعد از منار جنبان، در سمت شمالی بزرگراه اصفهان به نجف آباد این آتشگاه قرار گرفته است. آتشگاه اصفهان در كوهی به همین نام قرار گرفته است و بسیار از مورخان این مكان تاریخی را از بزرگ ترین یادگارهای معماری و فرهنگ ایران باستان دانسته اند. دیواره های خشتی این بنا از تركیب ملاط خاك رس و آب درست شده است و در قالب های دایره ای شكل گرفته اند. همانطور كه بالاتر گفیتم این بنای تاریخی یكی از ۳ اثر قدیمی و به جای مانده از دوران باستان در استان اصفهان است. همچنیناز نظر وسعت، این بنا سومین اثر بزرگ و وسیع استان است. آتشگاه اصفهان یكی از ۷ آتشكده ی بزرگ در ایران است كه در زمان پادشاهی قباد ساسانی ساخته شد. آتشگاه ساسانیان در سال ۱۳۳۰ در فهرست آثار ملی ایران به شماره ی ۳۳۰ ثبت ملی شد.
درباره ی قدمت و كاربری بنای آتشگاه در بین مورخین و صاحب نظران اختلاف نظر وجود دارد. بنای آتشگاه را به خاطر استفاده از چوب در میان بافت خشت های دیوار و همچنین معماری آن منصوب به معماری به سبك بین النهرین می دانند. بر اساس یافته های گروه باستان شناسی از كشور ایتالیا به سرپرستی باستان شناس معروف ایتالیایی پروفسور گالدیری، طول عمر مصالحی كه در بنای آتشگاه به كار رفته است متعلق یه حدود ۱۴۰۰ قبل از میلاد مسیح می باشد. اما قدمت و معماری این بنا تنها عامل شگفتی نیست بلكه مسئله ی دیگری كه باعث تعجب شده است این است كه در هزاره ی سوم پیش از میلاد در استان اصفهان و حدود بختیاری امروز قوم و یا اقوامی نیز زندگی می كرده اند. بنا بر این مسئله گروه پژوهشی پروفسور گالدیری عمر این بنا را تا ۷ هزار سال هم تخمین زده و احتمال این راداده اند كه یك بنای مشابه این بنا در بین النهرین موجود بوده باشد. منابع باستان شناسی ایران می گویند كه مهم ترین آتشكده های عهد ساسانی عبارتند از؛ آذر فرنبغ، آذر گشسب و آذر برزین مهر كه آتشگاه اصفهان یكی از اتشكده های مهم بعد از این اتشكده ها بوده است.
در بررسی آثار برجای مانده بر روی قله ی كوهی كه در سمت غربی آتشگاه قرار گرفته است و كاملا مشرف بر جاده ی اصفهان_ نجف آباد است، متوجه می شویم كه كنده كاری های موجود مربوط به دو دوران است؛ ساسانیان و دوره ی اسلامی. در واقع این مسئله نشان می دهد كه ممكن است از این اتشكده در دوره های مختلف، استفاده های دیگری هم می شده است. چشمگیر ترین بنایی كه از این آتشگاه بر جای مانده است، یك بنای استوانه ای شكل است كه ۸ ضلع دارد و بسیاری از جمله پروفسور ایتالیایی، آندره گدار این بنا را با طاقچه های قوس دارش مربوط به دوران اسلامی دانسته اند. از طرفی هم این فرضیه مطرح می شود كه با توجه به تسلط باطنیان بر اصفهان كه در اواخر سده ی ۵ اتفاق افتاد، این برج با وجود ۸ ضلعش به ۸ سمت مختلف دید و تسلط داشته باشد و بیشتر به عنوان یك برج دیده بانی به این بنا اضافه شده باشد. یكی از مورخان و پژوهشگران تاریخی دیگر كه به این بنا علاقه مند است و درباره ی آن تحقیقات و پژوهش های مختلفی انجام داده است درباره ی این بنا به این مسئله نیز اشاره می كند كه این قلعه ی ۸ ضلعی با وجود استحكاماتی كه داشته است نمی تواند كه قلعه ای مستقل و مجزا بوده باشد زیرا در آن فضاهایی همانند تالار، آب انبار و سرسرا وجود ندارد.
سیرو، آتشگاه اصفهان را در ابتدای امر یك اقامتگاه موقتی و فصلی سلطنتی به حساب می آورد اما در عین حال نیز معتقد است كه در ایران حتی در دوران پیش از اسلام نیز هرگز چنین بناهایی را كاملاً محكم و از مصالح سخت و حفاظتی نمی ساخته اند. سیرو در ادامه اشاره می كند كه مجموعه ی آتشگاه اصفهان و بنایی ك در اطرافش وجود دارد با وجود استحكامات متعدد و زیادی كه در اطراف خود دارد، نمی تواند یك قلعه بوده باشد، چرا كه فضاهای تالارمانند و آب‌انباری كه كی از الزامات یك قصر است، در آن وجود ندارد. در حقیقت امر، این مكان بیشتر در زمره تركیب های بنایی می گنجد كه در آن ها یك آتشگاه كه اتاق نگهداری شعله مقدس است، در پای یك تپه مقدس یا همان آتشكده جهت برپایی مراسم های مذهبی احداث گردیده است. بنابراین، به احتمال زیاد این مكان در ابتدا برای اقامتگاهی شاهانه در نظر گرفته بوده شده است و در در قرون بعد مشغول به برگزاری مراسم دینی گرفته شده و برای مقاصد مذهبی در نظر گرفته شده است. ایرانیان باستان قبل از آن كه به دین اسلام تشرف كنند، پیرو دین و آیین زرتشتی بوده اند. در اصول دین زرتشتی این گونه آمده است كه برای بزرگداشت و احترام به آتش كه به نظر آن ها یكی از اصول چهارگانه ی مقدس جهان است، تشریفاتی مذهبی انجام می دادند كه البته هنوز هم این تشریفات در بین ایرانیانی كه آزرتشتی هستند، رایج و معمول است.
آتش مقدس زرتشتیان در آتشگاه های حفاظت شده نگه داشته می شده است و نباید هیچگاه آتشش خاموش شود. از آن جایی كه یكی از مراسم های مخصوص آتشگاه ها این بوده كه در مواقع مشخصی تركه های چوبی را شعلهه ور می كردند. به آتشكده ها به واسطه ی سبك معماری شان چهارتاقی نیز می گفتند در آتشگاه ها مراسم های مذهبی مخصوص اجرا می كردند و سرودهایی مذهبی می خواندند و تمامی مردمی كه می خواستند در این مراسم شركت كنند، در اطراف این چهارتاقی گرد می آمدند. بسیاری از آتشكده ها پس از اسلام در ایران تبدیل به مسجد شدند، ولی آتشكده هایی كه در نقاط دوردست یا كم جمعیت قرار داشتند، همچنان به حال خود باقی ماندند و تا به الان به قوت خویش وجود دارند.
معماری آتشگاه اصفهان
برج مدور روی ارتفاعات ماراس یا ماربین، امضای بنای تاریخی این مكان است. این آتشگاه مدور، ۵ متر ارتفاع و ۸ پنجره در اطراف خود دارد. آتشگاه اصفهان برای حفاظت از آتش، گنبدی بلند دارد و از آجر و خشت خام، آهك و ساقه‌های بلند نی ساخته شده است. در بخش‌هایی از آتشگاه، ضخامت دیوارها بیش از ۴ متر است.مشخص شده كه در گذشته آتشگاه ساختمانی عظیم بوده و اتاق‌ها و سازه‌هایی در اطراف آن وجود داشته است كه اكنون تنها بخشی از آن‌ها باقی مانده است. در برخی از جاهای آتشگاه نیز بقایایی از پله‌هایی به جای مانده كه در دل سنگ‌ها كنده شده‌اند و تا آتشگاه ادامه داشته‌اند. تحقیقات اخیر نشان می‌دهند كه ابتدا قلعه ماربین و سپس آتشگاه داخل این قلعه ساخته شده است.
رویه بازسازی آتشگاه اصفهان
آتشگاه در دهه ۵۰ مورد مرمت اساسی قرار گرفت و در دهه ۶۰ نیز درهای ورودی ساختمان آتشگاه را به طور كامل بستند، به طوری كه در حال حاضر راه ورود به ساختمان‌های آن مشخص نیست.اخیرا نیز برای حفاظت از این مجموعه با ارزش، حصاری به دور آتشگاه كشیده‌اند تا از ورود بی دلیل افراد و تخریب آن جلوگیری به عمل آید.
دیدگاه‌ها در مورد آتشگاه اصفهان
در كتاب تاریخی ابن رسته اصفهانی آمده كه از آتشگاه در ابتدا به عنوان قلعه استفاده می‌شده است. نام قلعه ماربین شاید برگرفته از نام مهر یا همان خورشید باشد و به مكانی اشاره دارد كه از آنجا به خوبی می‌توان به تماشای خورشید نشست، و یا به كلمه مار اشاره دارد كه در واقع رودخانه پایین این تپه را توصیف می‌كند.
گروه باستان شناسی ایتالیایی به سرپرستی باستان شناس مشهور پروفسور گالدیری نیز معتقد هستند كه مصالح به كار رفته در این بنا متعلق به ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح است.حمزه اصفهانی مورخ ایرانی در كتاب اصفهان آورده است كه كوه آتشگاه از جمله مكان‌های عبادت در زمان طهمورث از اولین فرمانروایان ایران باستان بوده و در آن زمان آتشگاه را با نام مینو دژ می‌شناخته‌اند و شهرت آن به حدی بوده كه حتی از مشرق زمین هم به آتشگاه سفر می‌كرده‌اند. به عقیده برخی نیز طهمورث را درون دخمه‌ای در همین محل دفن كرده اند.
آتشگاه امروزی
آتشگاه اصفهان در سال ۱۳۳۰ به ثبت آثار ملی ایران رسید. به دلیل اهمیت این بنای تاریخی، بسیاری از گردشگران از سراسر ایران و جهان در سفر به اصفهان از آتشگاه دیدن می‌كنند، به همین دلیل برای محافظت از آن حصاری به دور آتشگاه كشیده اند تا از رفت و آمد بیش از حد به آن و تخریب این بنای ارزشمند جلوگیری شود.به دلیل محبوبیتی كه آتشگاه در میان گردشگران دارد، رستوران‌ها و مكان‌های تفریحی در نزدیكی آن ایجاد شده‌اند و گردشگران پس از تپه نوردی و بازدید از آتشگاه می‌توانند در آن‌ها به استراحت بپردازند.
بهترین زمان بازدید آتشگاه اصفهان
بهترین زمانی كه می‌توانید از آتشگاه دیدن كنید از اواخر ماه اسفند تا اواخر ماه خرداد است.
نحوه دسترسی به آتشگاه اصفهان
برای بازدید از آتشگاه اصفهان، راحت‌ترین روش خرید بلیط هواپیما اصفهان و سفر هوایی به این شهر است. پس از اقامت در اصفهان می‌توانید ماشینی كرایه كنید و خود را به آتشگاه برسانید.آتشگاه در ۸ كیلومتری غربی استان اصفهان قرار دارد و مشرف بر جاده اصفهان – نجف آباد است. با رفتن به آتشگاه اصفهان می‌توانید از منار جنبان كه در ۲ كیلومتری این بنا قرار دارد و یكی از عجایب معماری بشر در طول تاریخ است نیز دیدن كنید.
با توجه به اپیدمی كرونا ویروس رعایت پروتكلهای بهداشتی و قوانین و مقررات اعلامی وزارت بهداشت الزامی است.
