صنعت گردشگری نوعی از صنایع خدمات عمومی است كه بخش مهمی از ارائه خدمات آن به حضور نیروهای انسانی متخصص همچون راهنمایان گردشگری وابسته است و این راهنمایان در صنعت گردشگری چهارمحال و بختیاری هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نكرده‌اند.
این بخش از نیروهای انسانی فعال در صنعت گردشگری با برخورداری از ویژگی‌های خاص فردی و صلاحیت‌های تخصصی به صورت مستقیم عهده‌دار هدایت مسافران هستند و در زمره سفیران فرهنگی كشورها نیز شناخته می‌شوند.
در این میان، صنف تازه شكل‌گرفته راهنمایان گردشگری در چهارمحال و بختیاری نیز تلاش‌های خود را برای نقش‌آفرینی مؤثرتر در توسعه گردشگری این استان آغاز كرده است كه فارغ از پیامدهای منفی ناشی از شیوع ویروس كرونا بر صنعت گردشگری و حذف سریع منابع كسب درآمد از این صنعت در یك‌ساله اخیر، این دسته از راهنمایان گردشگری در قدم‌های آغازین خود، ابعاد متفاوتی از مشكلات و سختی‌ها را نیز در گردونه تجربیات خود ذخیره می‌كنند.
بررسی بخشی از مشكلات راهنمایان گردشگری در استان همچون ناشناخته بودن آنان، تأثیرات منفی فعالیت تور گردانان غیرمجاز بر روند كار راهنمایان، سطح كیفی دوره‌های آموزشی و بیان برخی از راهكارها از زبان فعالان صنعت گردشگری چهارمحال و بختیاری موضوعی است كه خبرنگار ایرنا در گفت‌وگو با راهنمایان گردشگری و افراد مرتبط با این حوزه به آن پرداخته است.
جایگاه راهنمایان گردشگری در چهارمحال و بختیاری كمرنگ است
بنا به آمار اداره كل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری در مدت ۶ سال برگزاری دوره‌های آموزشی راهنمایان گردشگری در استان تاكنون ۴۲ راهنمای گردشگری توانسته‌اند دوره‌ها را با موفقیت سپری كنند و كارت راهنمای گردشگری را از وزارت خانه دریافت كنند.
انجمن راهنمایان گردشگری استان نیز عمری كمتر از ۲ سال دارد و برای ساماندهی وضعیت راهنمایان و پیگیری مطالبات صنفی آن‌ها در ابتدای راه است.
پرویز طاهری، یكی از راهنمایان گردشگری استان می‌گوید: در چهارمحال و بختیاری به نقش راهنمایان در توسعه گردشگری كمتر توجه می‌شود و راهنمایان استان در مقایسه با استان‌های گردشگرپذیر همچون اصفهان و فارس كمتر دیده می‌شوند.
طاهری افزود: موضوع راهنمایان گردشگری در چهارمحال و بختیاری از سال ۹۴با برگزاری دوره‌های آموزشی به صورت رسمی مطرح شد و انجمن راهنمایان نیز در سال گذشته شكل گرفت كه شیوع ویروس كرونا، فرصت‌های تبلیغی برای معرفی راهنمایان و تثبیت جایگاه آنان را محدود كرد.
وی در ادامه می‌گوید: اگر چه مدت كوتاهی است كه آموزش‌های تخصصی راهنمایان گردشگری در چهارمحال و بختیاری آغاز شده است اما هتل‌ها، شركت‌های خدمات مسافرتی و دستگاه‌های اجرایی برگزاركننده همایش‌ها و جشنواره‌ها رغبتی برای استفاده از راهنمایان ندارند و مسافران ورودی به استان را به شیوه‌های ساده و بدون ارائه خدمات راهنمایی تخصصی برای بازدید از اماكن تاریخی و جاذبه‌های طبیعی هدایت می‌كنند.
این راهنمای گردشگری تصریح می‌كند: مجموعه‌های دولتی و غیردولتی مرتبط با راهنمایان استان با وجود اطلاع از فعالیت راهنمایان، تاكنون برای استفاده از ظرفیت‌های این افراد وارد عمل نشده‌اند و نقش آن‌ها را نادیده می‌گیرند.
وی كه از راهنمایان به دلیل برقراری ارتباط مستقیم با مسافر به‌عنوان پیش‌قراولان صنعت گردشگری یاد می‌كند، می‌افزاید: هر راهنمای گردشگری در كنار فراگیری آموزش‌های تخصصی، نیاز دارد تا با هدایت تعداد بیشتری از تورها، تجربه‌های عملی خود را نیز افزایش دهد و متولیان گردشگری در استان باید برای ایجاد فرصت‌های تجربه‌اندوزی به راهنمایان كمك كرده و از ظرفیت‌های آنان برای هدایت تورهای ورودی به استان نیز استفاده كنند.
طاهری، ارتقای سطح آموزش‌های دوره راهنمایان گردشگری در استان را یادآور می‌شود و می گوید: با توجه به جغرافیای چهارمحال و بختیاری و وجود اقوام مختلف در این استان، استفاده از متخصصان شاخه‌های مختلف گردشگری به‌ویژه طبیعت‌گردی، پرنده‌نگری، ورزشی و عشایری برای حضور در دوره‌های آموزشی،تأثیر مطلوبی در بهبود خدمات راهنمایان، معرفی دقیق‌ترظرفیت‌های گردشگری استان و جذب بیشتر گردشگران خواهد داشت.
وی در پاسخ به این سؤال كه اجرای فم‌تورها در چهارمحال و بختیاری تا چه حد توانسته است در توانمندسازی راهنمایان گردشگری استان اثرگذار باشد، می‌گوید: باید در نحوه برگزاری این فم‌تورها بازنگری‌های اساسی صورت گیرد، زیرا عده‌ای از راهنمایان دعوت‌شده به این برنامه‌ها در خارج از استان فعال هستند و اگر چه آشنایی آنان با ظرفیت‌های گردشگری، موجب افزایش تورهای ورودی به استان می‌شود اما ورود مسافران در قالب این تورها، برای راهنمایان داخلی و شركت‌های خدمات مسافرتی استان چندان سودی به همراه نخواهد داشت و عواید آن متوجه راهنمایان و شركت‌های خارج از استان است.
فعالیت تور گردانان غیرمجاز،سدی كه بر سر راه راهنمایان گردشگری قرار دارد
بتول استكی، رییس انجمن راهنمایان گردشگری چهارمحال و بختیاری نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا درباره وضعیت راهنمایان استان و مشكلات پیش روی آن‌ها، بیش از همه به تشریح موضوع راهنمایان گردشگری غیرمجاز و تبعات منفی فعالیت آنان بر روند اجرای تورهای استاندارد و كاهش دستمزد راهنمایان كارت دار می‌پردازد.
وی می‌گوید: عده‌ای به‌عنوان راهنمای تور در استان فعالیت می‌كنند كه كارت راهنمای گردشگری را در اختیار ندارند و در بازار گردشگری استان مؤثرند و با تبلیغات در فضای مجازی و ارائه تورهای ارزان‌قیمت، بدون آنكه پاسخ‌گوی مشكلات احتمالی در هنگام سفر باشند، تور برپا می‌كنند.
استكی با بیان اینكه این افراد به دلیل نداشتن كارت راهنمای گردشگری نمی‌توانند با شركت‌های خدمات مسافرتی همكاری كنند، تصریح می‌كند: برگزاری تورهای مسافرتی با هدایت این افراد، بازار گردشگری استان را از تعادل خارج كرده و فعالیت راهنمایان گردشگری كارت دار را نیزتحت تأثیر قرار داده است.
وی كاهش دستمزد راهنمایان گردشگری را از پیامدهای منفی فعالیت تور گردانان غیرمجاز در چهارمحال و بختیاری می‌دادند و می‌گوید: كانون انجمن‌های صنفی راهنمایان گردشگری سراسر كشور و انجمن دفاتر ایران برای پرداخت دستمزد راهنمایان نرخ‌نامه‌ای را تنظیم كرده‌اند كه فعالیت تور گردان‌های غیرمجاز مانع اجرایی شدن آن است.
استكی در این رابطه می‌افزاید: برگزاری تورهای ارزان‌قیمت با هدایت تور گردانان غیرمجاز، بی‌رونقی برنامه‌های شركت‌های خدمات مسافرتی استان را به دنبال داشته است و مدیران دفاتر خدمات مسافرتی هم به دلیل زیان‌دهی برنامه‌ها از پرداخت دستمزد راهنمایان مجاز بر اساس نرخ‌نامه خودداری می‌كنند.
تجارب تور گردانان غیرمجاز؛ اندوخته‌ای كه نمی‌توان نادیده گرفت
رییس انجمن راهنمایان گردشگری چهارمحال و بختیاری درباره راهكارهایی كه به توقف فعالیت تور گردانان غیرمجاز و رونق كسب‌وكار راهنمایان كارت‌دار منجر شود، می‌گوید: عمده راهنمایان غیرمجاز به دنبال برگزاری تورهای فرهنگی نیستند و تورهای طبیعت‌گردی را در اولویت برنامه‌های خود قرار می‌دهند و تجارب خوبی نیز در این زمینه دارند و به همین دلیل توانسته‌اند در بحران شیوع كرونا و خانه‌نشینی راهنمایان گردشگری، همچنان برنامه تورهای طبیعت‌گردی را در استان‌هایی چون چهارمحال و بختیاری كه مقصد عمده طبیعت‌گردان به شمار می‌رود، اجرا كنند.
به گفته استكی، این افراد مسیرهای گردشگری طبیعی را به‌درستی می‌شناسند و بدون آنكه آگاهی‌های جانبی درباره برگزاری تورهای قانونی را در نظر بگیرند با تشكیل گروه برای برگزاری تور اقدام می‌كنند.
وی اجرای طرحی با عنوان كمك راهنما را از جمله پیشنهادهایی می‌داند كه برای پایان بخشیدن به فعالیت‌های تور گردانان غیرمجاز می‌توان از آن بهره گرفت و تصریح می‌كند: در این طرح پیشنهادی، تور گردانان غیرمجاز باید به همكاری با راهنمایان مجاز گردشگری رضایت دهند و تا زمانی كه مراحل دریافت كارت خود را سپری می‌كنند در كنار راهنمایان مجاز و زیر نظر شركت خدمات مسافرتی، فعالیت خود را به‌عنوان كمك راهنما دنبال كنند.
این فعال گردشگری در خصوص مؤثر بودن این دیدگاه معتقد است؛با وجودآنكه فعالیت تور گردانان غیرمجاز در همراهی با راهنمایان كارت‌دار، هیچ‌گونه مسئولیت‌های قانونی در قبال مسافران را متوجه آنان نمی‌كند اما این افراد تاكنون حاضر به قبول این شرایط نبوده و همكاری چندانی در این مورد نداشته‌اند.
ناهماهنگی‌هایی كه رشته كار راهنمایان گردشگری را پنبه می‌كند
عضو هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری چهارمحال و بختیاری نیز می‌گوید: تا پیش از آنكه آمار راهنمایان گردشگری در استان به تعداد قابل‌توجهی برسد، دفاتر خدمات مسافرتی چندان اجباری در اجرای تورها با حضور راهنمایان نداشتند اما پس از برگزاری چندین دوره آموزش راهنمایان گردشگری در این استان، تمامی دفاتر ملزم به استفاده از راهنمایان كارت دار برای برپایی تورهای گردشگری شدند.
سجاد عباسیان می‌افزاید: اگر چه ارتباط كاری راهنمایان و دفاتر خدمات مسافرتی نوعی ارتباط گره‌خورده به یكدیگر است اما هنوز هماهنگی‌ها میان این ۲ حوزه گردشگری در استان شكل نگرفته است.
وی تصریح می‌كند: از آنجایی كه حرفه تورگردانی و راهنمای گردشگری در چهارمحال و بختیاری نوپا و جدید به شمار می‌رود، همچنان ارتباط فنی مناسبی بین عده‌ای از راهنمایان و دفاتر خدمات مسافرتی برقرار نشده است كه علت عمده آن را می‌توان در تجربه اندك راهنمایان برای هدایت تورها و مسلط نبودن آنان به اطلاعات موردنیاز مسافران جست‌وجو كرد.
ارتقای دانش راهنمایان با برگزاری دوره‌های بازآموزی تضمین می‌شود
تحقق توسعه گردشگری در هر منطقه‌ای به ارائه آموزش‌های مناسب بستگی دارد و توانمندسازی نیروی كاربه‌ویژه راهنمایان در صنعتی خدماتی همچون گردشگری می‌تواند زیربنای این صنعت را مستحكم‌تر كند كه این قاعده در مورد استانی چون چهارمحال و بختیاری كه به دنبال توسعه اشتغال و كسب درآمد در حوزه گردشگری است بیش‌ازپیش نمود می‌یابد.
این همان موضوعی است كه در ادامه صحبت‌های خود ضمن تأكید بر آن می‌گوید: مهم‌ترین مساله در همراه ساختن دفاتر خدمات گردشگری با راهنمایان و برقراری تعامل سازنده میان این ۲ مجموعه صنعت گردشگری، توانمندسازی راهنمایان است.
وی،تنوع و سطح كیفی و فنی آموزش‌های ارائه‌شده برای راهنمایان گردشگری در استان را در مقایسه با دیگر استان‌هامطلوب نمی‌داند و می‌افزاید: این آموزش‌ها نتوانسته است انتظارات مسافران و دفاتر خدمات گردشگری را برآورده كند.
عباسیان با بیان اینكه فراگرفتن آموزش‌ها در سطح بسیار مطلوب نیز نمی‌تواند فرد را به یك راهنمای مجرب گردشگری تبدیل كند، یادآور می‌شود: راهنمایان گردشگری باید با شركت در تورهای مختلف مسافرتی و در تعامل با گردشگران تجربه‌های لازم را به دست آورد.
وی، موضوع نوپا بودن فعالیت راهنمایان در چهارمحال و بختیاری را متذكر می‌شود و در ادامه می‌گوید: برخی از راهنمایان استان هنوز نتوانسته‌اند با دفاتر خدمات مسافرتی ارتباط بگیرند و لازم است برای راهنمایانی كه در فاصله زمانی بالای ۶ماه، هدایت هیچ‌گونه توری را بر عهده نگرفته‌اند، دوره‌های بازآموزی برگزارشده و اطلاعات و تجارب جدید به آن‌ها منتقل شود.
چهارمحال و بختیاری به راهنمایان طبیعت‌گردی نیاز دارد
وجود رودهای خروشان، كوه‌های بلند، ارتفاعات برف‌گیر و جنگل‌های بلوط و صدها جاذبه و چشم‌انداز طبیعی بكر و دست‌نخورده در چهارمحال و بختیاری، این استان را به برند گردشگری طبیعی تبدیل كرده است اما معرفی صحیح این جاذبه‌هابه گردشگران ورودی و رسیدن به طبیعت پایدار به حضور راهنمایان متخصص نیاز دارد.
یك كارشناس گردشگری در این رابطه می‌گوید: چهارمحال و بختیاری در مرحله شناسایی و ورود به بازار گردشگری قرارداد و ماهیت گردشگری آن نیز طبیعت‌محور و متمركز بر جوامع روستایی و عشایری است كه پایین بودن دانش راهنمایان در این حوزه می‌تواند به بازار گردشگری استان آسیب بزند.
مرتضی محمدیان، نارضایتی جوامع محلی و تخریب محیط‌زیست را از پیامدهای ناآشنایی راهنمایان با خصوصیات گردشگری طبیعی می‌داند و می‌افزاید: عملكرد تور گردان‌ها بر توسعه بازار گردشگری اثری مستقیم دارد و باید آموزش و تربیت راهنمایان متخصص در استان‌هایی چون چهارمحال و بختیاری كه پذیرای طبیعت گردان است، موردتوجه قرار گیرد.
وی در توضیح اهمیت فعالیت تور گردان‌های متخصص می‌افزاید: گردشگری جدید بر روی سه عنصر مهم، مردم، محیط‌زیست و سودآوری تمركز دارد و برای بقا در صنعت گردشگری باید این سه عنصر را در كنار یكدیگر حفظ كرد كه بدون شك باید راهنمایان را در ساماندهی گردشگری تا حد و اندازه تعریف اهداف دخالت داد.
محمدیان با اشاره به اهمیت و اعتبار موضوع آموزش در صنعت گردشگری و ضرورت توجه به دانش گردشگران و توسعه فردی گردشگران از طریق كسب تجربه‌های جدید، تصریح می‌كند: آموزش تور گردانان متخصص در كشور و به‌تبع آن در چهارمحال و بختیاری كمتر موردتوجهقرارگرفته است و با كاهش اعتبارات حوزه آموزش فعالان گردشگری، شرایط در آینده به نحوی مطلوبی پیش نخواهد رفت.