تپه سیلك كاشان قدیمی‌ترین سكونتگاه فلات مركزی همچون دیگر آثار تاریخی كشور از تعرض در امان نمانده و این شناسنامه مهم تاریخ ایران زمین هم اكنون در چمبره ای از ساخت و سازها گرفتار شده است.به گزارش ایرنا، سالهاست كه سیلك از تعرض‌ها در امان نیست، ماجرا برمی‌گردد به چهار دهه قبل، سال‌هایی كه تكاپو برای توسعه كشت محصول گندم نشانی را روانه زمین‌های ملی سیلك كرد، از آن سال‌ها همه این روزها را پیش‌بینی می‌كردند اما تلاش كارشناسان نتوانست ورق را برای قدیمی‌ترین سكونتگاه فلات مركزی ایران برگرداند و حالا این محوطه باستانی در چمبره‌ای از ساخت و سازها گرفتار آمده است.
زمین‌هایی كه روزی برای كشاورزی در اختیار مردم قرار گرفت، بعدها بلای جان سیلك شد، چمبره ای از ساخت و سازها در اطراف یك محوطه باستانی كه هیچ كس نتوانست جلودارش باشد و هر روز تعرض ها بیشتر و بیشتر شد، سالهای گذشته به دلیل نبود وحدت رویه در برخورد با ساخت و سازهایی كه حریم و عرصه سیلك را مورد تجاوز قرار داده اند موجب شد كه قانون شكنی روند معمولی بگیرد و حالا متولیان میراث فرهنگی به سختی می توانند از پس این تخلفات ریز و درشت برآیند.
گرچه اجرای حكم تخریب چند خانه‌باغ در روزهای گذشته، هشداری بود برای دلالانی كه زمین‌های دولتی را خریداری و ساخت و ساز می‌كنند اما این تصرف گسترده در حریم تپه باستانی سیلك، همیاری و البته قدرت اجرایی بیشتری را برای میراث فرهنگی می‌طلبد تا بتواند تنها تا حدودی آثار تصرفاتی كه تپه سیلك را محصور و یا منظر آن را مخدوش كرده است پاك كند.
حریم و عرصه تپه سیلك در سال ۹۷ بازنگری شده است اما هنوز هم به عرصه این اثر تاریخی به تاكید كارشناسان دست اندازی می‌شود، هفته گذشته خانه باغی كه در عرصه سیلك ساخته شده بود با حكم قضایی و ورود دایره اجرای احكام شهرداری كاشان تخریب شد، این یك مورد از هشت حكم تخریبی بود كه باید اجرا می‌شدند اما همه این هشت مورد تنها مشت نمونه خروار از ساخت و سازهایی است كه هر كدام راه گریزی یافته و با تمام هشدارها و اخطارها حریم و یا عرصه تپه سیلك را خانه و یا خانه باغ كرده‌اند.
زمین‌های حریم درجه یك محوطه سیلك تنها اجازه كشاورزی دارند و در حریم درجه ۲ و سه، ارتفاع مجاز ساخت و ساز به ترتیب هفت و نیم متر و ۱۰ و نیم متر است. این در حالی است كه با وجود آگاهی اهالی نسبت به اراضی دولتی در سیلك، حتی عرصه این اثر مورد تجاوز ساخت و ساز است و به همین دلیل هم شبانه روزی و به سرعت كار ساخت و ساز را به پایان می‌رسانند.
در حالی كه حریم درجه یك و عرصه سیلك در امان نیست، حریم درجه ۲ و سه نیز با ارتفاع غیرمجاز و ساخت و سازهای نامانوس مخدوش و منظر این اثر باستانی تحت شعاع قرار گرفته است، در سالهای بعد از بازنگری حرایم و عرصه، پیگیری‌ها برای رفع تخلفات روند بهتری گرفته اما با این وجود سیلك همچنان دچار درد مزمن ساخت و سازهاست.
سیلك، گمشده در ساخت و سازهای جدید
علیرضا جعفری زند، باستان شناس و از كارشناسان رسمی دادگستری در ابنیه و آثار تاریخی كسی است كه بسیاری از پرونده‌های ساخت و ساز غیرمجاز در حریم و عرصه سیلك را بررسی و كارشناسی كرده است.وی معتقد است كه شهرداری و میراث فرهنگی باید ماجرای ساخت و سازها را پیش از شروع كار متخلفان جلودار باشند و در یك كلام تكلیف این قضیه را هرچه زودتر روشن كنند. این باستان شناس در گفت و گو با ایرنا با اشاره به سی و سه حكم تخریب و نبود قدرت اجرایی لازم برای برخورد با این تخلفات گفت: با وجود اطلاع از ممنوعیت ساخت و سازها در حریم درجه یك سیلك، اهالی بدون مجوز از شهرداری و میراث فرهنگی شروع به ساخت و ساز می‌كنند. پایگاه سیلك در این رابطه بارها در حین ساخت اخطار می‌دهد ولی متاسفانه با برخورد بد عده ای و حتی ضرب و شتم روبه رو شده‌اند.
وی افزود: در واقع كوتاهی از پایگاه سیلك نیست ولی قادر هم نیست كه در مقابل این هجوم پایداری كند و دچار رویكردی است كه مرتب در حال جنگیدن با افراد متخلف است.به گفته جعفری زند بخشی از منطقه فین كه سیلك در آن واقع شده است از سال ۷۶ به این سو جهت ساخت و ساز مورد توجه قرار گرفت و قیمت زمین‌های این ناحیه روند صعودی گرفت، عكس‌های هوای اطراف سیلك در سالهای ۷۵ نشان می‌دهد كه تمامی زمین‌های اطراف سیلك، مزارع و باغ بوده‌اند اما طی بیست گذشته به دلیل مرغوبیت منطقه و شروع ساخت و سازها، بسیاری از زمین‌های كشاورزی و باغ ها تخریب و تبدیل به خانه‌های مسكونی شدند.
سیلك تاكنون ۲ بار تعیین حریم شد
وی با اشاره به اینكه سیلك تاكنون دو بار تعیین حریم شده است، افزود: متاسفانه تا دیوار به دیوار تپه شمالی و جنوبی سیلك ساخت و ساز شده است و دهن كجی بسیار بزرگ اینكه یك خانه بسیار مجلل و بلند مرتبه به سبك كنگره آمریكا در نزدیكی تپه شمالی موجب شده است كه بقیه هم با استناد به ساخت این خانه از دوگانگی برخورد میراث فرهنگی انتقاد كنند.
وی معتقد است كه باید هر ۲ نهاد یعنی شهرداری و میراث فرهنگی در كنار هم، محكم در برابر تخلفات برخورد كنند. این كارشناس دادگستری در طول سالهای گذشته با پرونده‌های دست‌اندازی به هر نحو در عرصه و حرائم سیلك روبه رو بوده است.
جعفری زند در ادامه گفت و گو با ایرنا افزود: وقتی عرصه و حرائم یك اثر تاریخی را مشخص می‌كنیم، هم دست‌اندازی به خود این حریم و عرصه و هم مخدوش كردن منظر عمومی مشكل ساز است، در واقع نباید در كنار این آثار، بناهایی ساخته شود كه آن اثر را تحت شعاع قرار دهد.
وی ادامه داد: متاسفانه در سیلك این اتفاق افتاده و شما امروز اگر به سیلك بروید، می‌بینند كه اطراف آن چه خانه‌های بلند مرتبه ای ساخته شده است، این رویكردها چشم انداز زشتی را برای تپه‌های تاریخی سیلك ایجاد كرده و بنابراین سیلك در این ساخت و سازهای جدید در حال گم شدن است.
بازنگری عرصه و حریم، تضمین آینده سیلك
محسن جاوری باستان شناس و كسی است كه حرائم و عرصه سیلك را بازنگری كرده است برای بازنگری حریمی كه به تصویب رسید از نظرات متخصصین از جمله زنده‌یاد صادق ملك شهمیرزادی(مدیر كاوش‌های تپه سیلك)، جبرئیل نوكنده، مدیر موزه ملی ایران و تعداد زیادی از باستان شناسان استفاده شده است و بنابراین از نگاه وی، این بازنگری باید آینده سیلك را تضمین كند.
جاوری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در سالهای اخیر برغم همه دست اندازی‌ها، همكاری مسئولان و به خصوص دادستان كاشان را درخور توجه دانست و افزود: تخلف‌های صورت گرفته است كه دادستان در این زمینه رسیدگی كرده و رای‌های صادر شده بر اساس حریم و به نفع وزارت میراث فرهنگی بوده است.
وی یادآور شد: طمع افراد در طول زمان باعث دست اندازی به عرصه چنین محوطه‌های باستانی مثل سیلك شده اما این قانون است كه حرف اول را می‌زند و در نهایت در اذهان همه، این موضوع جا افتاده است كه اگر تخلفی كنند مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و برای هیچ مورد هم اغماضی قائل نمی‌شوند، بنابراین هر اتفاقی بخواهد بیفتد بر اساس طرحی است كه ما برای سیلك در نظر گرفته‌ایم.
دستاویزی برای دست‌اندازی به سیلك
اما روایت سال‌هایی كه دست اندازی و تصرفات بر عرصه و اطراف سیلك شروع شد از مدیر پایگاه پژوهشی تپه های سیلك باید شنید. جواد حسین زاده با گریزی به سالهای پایانی دهه ۵۰ از اقداماتی گفت كه بعدها دستاویزی برای تصرفات اراضی سیلك و سرانجام گام نخست شروع ساخت و سازها شده است.
حسین زاده به ایرنا گفت: چیزی حدود سی هكتار از چهل هكتار زمین دولتی سیلك در سالهای قبل از انقلاب سند داشت، بعد از انقلاب به دستور حضرت امام، مردم می‌توانستند برای خودكفایی گندم، زمین‌های موات و و بایر را كشت كنند و اما این موضوع برای یكسری افراد دستاویزی شد تا فنس‌هایی (سازه ای برای ایجاد حصار)كه توسط اداره فرهنگ و هنر زمان پهلوی دور سیلك كشیده شده بود بشكنند.
وی افزود: همان زمان هم متولیان میراث مثل فرمانداری و ژاندارمری اعتراض كردند و این باعث شد كه دفتر حضرت امام دوباره حكم بدهد كه این زمین‌هایی كه مردم متصرف شده‌اند منظور زمین‌های موات نبوده و باید به اداره فرهنگ و هنر برگردد.
وی ادامه داد : متاسفانه این موضوع پیگیری نشد و بنابراین در محدوده سی هكتاری كه زمین‌های اداره فرهنگ و هنر قدیم بود و الان زمین‌های سیلك است جز كشت و كشاورزی هرگونه دخل و تصرف، فروش زمین، دخل و تصرف مال غیر است.
حسین‌زاده ماجرای ساخت و ساز در سیلك و آنچه امروز این تپه باستانی شاهد آن است این چنین توضیح داد: كشاورزان از همان سالهای ۵۸ كشاورزی می‌كنند اما عده ای هم فروختند. اكنون وضعیتی كه می‌بینید ناشی از آن است كه مالكان جدید كه بیشتر هم دلالان هستند زمین را ارزان می‌خرند و با كار شبانه‌روزی ۲ یا سه اتاقك درست می‌كنند و زمینی كه متری بین سیصد تا ششصد تومان خریداری كرده‌اند را متری یك و نیم میلیون تومان به افرادی می‌فروشند كه موجب درگیری آنها می شود.
برخورد جدی با متخلفان
به گفته مدیر پایگاه پژوهشی تپه های سیلك در زمان حاضر با دستور دادستانی در روند پیگیری این كلاهبرداری‌ها هستند و آن طور كه با دایره اجرای احكام شهرداری همكاری شده است، هرگونه فعالیت عمرانی به محض مشاهده پیگیری و متخلف بازداشت و به مراجع قضایی تحویل داده می شود.
به گفته حسین زاده از چهل هكتار اراضی سیلك، ۱۰ هكتار از زمین‌ها مالكیت خصوصی دارد و از قدیم هم كاربری آنها كشاورزی بوده است.
مدیر پایگاه پژوهشی تپه های سیلك در ارتباط با این اراضی به ایرنا گفت: زمین‌های كشاورزی در حریم درجه یك قرار دارند و تغییركاربری آنها ممنوع است و اگر ساخت و سازی باشد، انشعابات به آنها تعلق نمی‌گیرد و این شرایط هم كمتر دیده می‌شود، اما آسیب اصلی اتفاقی است كه توسط دلالان صورت می‌گیرد و ما هم به همراهی دادستانی و شهرداری به شدت ایستاده ایم كه این اتفاقات به كمترین میزان ممكن باشد.
وی افزود: در چند وقت اخیر چندین حكم تخریب توسط قوه قضاییه و دایره اجرای احكام شهرداری اجر شده است و یا اینكه اهالی وقتی با اجرای حكم مواجه شده‌اند شروع به رفع آثار تخلف كرده‌اند.
مدیر پایگاه پژوهشی تپه های سیلك در پاسخ به این پرسش كه چرا برخی ساخت و سازها در سالهای گذشته توانسته به راحتی به الگوی نادرستی در حریم این اثر باستانی شود گفت: متاسفانه در سالهای گذشته چندان وحدت رویه در اجرای احكام نبود و بعضی مواقع معدود مواردی بوده است كه حكم به تبرئه افراد داده شده و استدلال قضات هم این بوده كه این بنا باعث تزلزل بنیان عرصه محوطه سیلك نمی‌شود.
وی در خصوص پیگیری و رفع تخلفاتی كه به راحتی توانسته‌اند در حریم سیلك پایدار بمانند افزود: می‌توان با كمك قوه قضائیه املاكی كه در محدوده زمین‌های دولتی سیلك و همچنین احكامی كه باعث تبرئه این ساخت و سازها شده‌اند را زیر سوال برد ، در این ارتباط می‌توان با هماهنگی قوه قضاییه شهرستان از متخلفان شكایت كرد و این ساخت و سازها را هم رفع كنیم و كاربری كشاورزی زمین‌ها را برگردانیم.
سیلك با قدمت هفت هزار ساله در كاشان قرار دارد و از بازمانده‌های نخستین تمدن در فلات مركزی ایران است، ۲ تپه شمالی و جنوبی با ۲ گورستان در اطراف آنها بقایای تمدن سیلك را معرفی می كند. مردم سیلك نخستین افرادی بودند كه شهرنشینی را تجربه می كردند، آثار و بقایای باستانی تپه شمالی با ارتفاع و وسعتی كمتر از تپه جنوبی معرف تمدن قدیمی‌تر منطقه است و بر اساس كاوش‌های مرحوم دكتر صادق ملك شهمیرزادی، مدیر كاوش‌های تپه سیلك، كهن‌ترین زیگورات در منطقه ایران و عراق در سیلك قرار داشته است.
گشودن گره كور محدوده سیلك
مدیر پایگاه پژوهشی تپه‌های سیلك كاشان همچنین یادآور شد: مهمترین مساله محوطه باستانی سیلك به عنوان گره كور، بحث زمین‌های معوض بود كه در این راستا دولت گام‌های خوبی را برای حل موضوع برداشته است.حسین‌زاده افزود: باید محدوده عرصه این محوطه باستانی از سوی دولت بازبینی می‌شد كه بر این اساس زمینی را هیات دولت در سال ۸۸ و بعد شورای عالی معماری و شهرسازی در سال ۹۴ مصوب كرد كه با نام فتح‌المبین به شهر الحاق شد.وی با اشاره به اینكه شهرداری كاشان زمین‌ها را جداسازی و سندشان را آماده كرد، یادآور شد: سال ۹۷ نخستین نشست هیات امنای منابع آزادسازی سیلك را تشكیل دادیم كه در واقع برای نحوه هدایت منابع تصمیم‌گیری می‌كند.محوطه باستانی سیلك از چهار بخش شامل ۲ تپه شمالی (كوچك) و جنوبی (بزرگ) و ۲ گورستان (الف در شرق تپه جنوبی) و (ب در غرب تپه شمالی) تشكیل شده است.
تخریب یك خانه باغ در حریم سیلك
مدیر اجرای احكام شهرداری كاشان گفت: یك باب خانه باغ ساخته شده در حریم تپه‌های تاریخی سیلك در این شهر بر پایه حكم قطعی قضایی تخریب شد.بهمن كاظمیان افزود: این تخریب در راستای همكاری دستگاه‌های اجرایی كاشان در راستای حفظ زمین‌های ملی، جلوگیری از تغییركاربری زمین‌های كشاورزی و ممانعت از فرصت‌های به وجودآمده برای سودجویان و دلالان انجام شد.وی ادامه داد: تخریب این خانه باغ به دنبال دستور شهردار و با درخواست اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كاشان مبنی بر همكاری شهرداری برای اجرای هشت فقره از احكام قطعی تخریب ساخت و سازهای غیرمجاز در عرصه تپه‌های سیلك، از سوی اجرای احكام شهرداری تخریب شد.
مدیر اجرای احكام شهرداری كاشان با اشاره به اینكه اجرای این حكم با حضور همكاران شهرداری منطقه چهار و پشتیبانی انتظامی كلانتری ۱۴ یگان امداد نیروی انتظامی انجام شد، توضیح داد: شاكی اصلی پرونده‌های مورد نظر اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است كه شهرداری با هدف ادامه روند تغییر كاربری‌ها و تصاحب زمین‌های ملی به عنوان دستگاه همكار و عمل‌كننده، اقدام به تخریب كرد.
وی تصریح كرد: سایر احكام واصله (هفت فقره) پس از تامین پشتیبانی انتظامی و دریافت دستور پشتیبانی از دادستان شهرستان كاشان اجرا خواهد شد.
كاظمیان ادامه داد: باغ‌ویلای یاد شده در زمین كشاورزی به مساحت ۵۰۰ مترمربع توسط مالك یا مالكان خودسرانه به ۲ قطعه تفكیك شده بود و مساحت اعیانی نزدیك به ۱۵۰ مترمربع از نوع دیوار باربر، شناژ قائم و سقف تیرچه بلوك بود كه دیوارهای میانی و جداكننده به صورت كامل و سقف تیرچه بلوك و ساختمان مسلح در حد امكان به نحوی كه به ساختمان‌های مجاور و همسایگان آسیب نزند، تخریب شد.
مدیر اجرای احكام شهرداری كاشان به شهروندان توصیه كرد از هرگونه خرید و فروش زمین‌های واقع در حریم شهر و سیلك بدون استعلام از شهرداری پرهیز كنند تا علاوه بر جلوگیری از زیان‌های بعدی، انرژی و وقت دستگاه‌های اجرایی از جمله شهرداری و میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری صرف خدمت‌رسانی شایسته‌تر به مردم شود.
سیلك كاشان با حدود هشت هزار سال قدمت كه امروزه درون محدوده شهری قرار گرفته است، یكی از محوطه‌های باستانی مهم ایران و جهان به شمار می‌رود كه در ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ۳۸ در فهرست اثرهای تاریخی كشور به ثبت رسیده است.افزون بر یكهزار و ۷۰۰ اثر تاریخی با ارزش از جمله ۳۳۳ اثر ثبت ملی در كاشان وجود دارد.
استان اصفهان به عنوان قطب گردشگری كشور دارای ۱۰۷ شهر و یكهزار و ۹۳۴ روستاست؛ بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی در این استان شناسایی شده و یكهزار و ۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام های میدان امام (نقش جهان)، كاخ چهلستون، باغ فین كاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.