سرای علیقلی نجان ،یكی از بزرگترین و اصلی ترین سراهای موجود در راسته بازار بالا میباشد .این سرا مشرف به میدان سمیع می باشد كه در گذشته مركز اصلی خرید و فروش مایحتاج روزانه مردم بوده و در حال حاضر فروش عمده كالاهای اساسی اعم از لبنیات، حبوبات، خشكبار و خواروبار و لوازم بهداشتی در آن صورت می گیرد. سرای حاج علیقلی به علت كثرت حجره ها و مجاورت با میدان اصلی محل فعالیت های تجاری بی شماری بوده و به همین دلیل حجره داران این سرا، در زمره تجار درجه اول و صاحب منصب به حساب می آمدند.
در طراحی سرای حاج علیقلی، مهمترین مسئله كه مد نظر معماران بوده، استفاده بهینه و دقیق از اصل تقارن در حیاط مركزی این بنای با ارزش و تاریخی بوده است، كه رواق های اطراف آن با زیباترین فرم های هندسی تزئین شده اند. در گذشته یكی از كاربریهای اصلی این بنا وجود مراكز فروش عمده دخانیات و تنباكو در آن ، بوده است و در حال حاضر تعدادی از حجره های آن به انبار مواد غذایی و عمده فروشی تبدیل شده اند.
میدان سمیع در ضلع غربی آن و میدان میوه فروشان در ضلع جنوبی بالا قابل مشاهده می باشد.كاروانسرا حاج علیقلی دارای قسمت های مختلفی از جمله دو حیاط مجزا و ۷ درب ورودی است كه ۳ در آن به میدان سمیع باز می شود، ۲ در به میدان میوه فروش ها باز می شود و درب دیگر آن به بازار پالان دوزها باز می شود
سرای حاج علیقلی زنجان مجاور میدان سمیعی ساخته شده كه در زمان های قدیم كانون اصلی خرید و فروش نیاز های روزمره اهالی زنجان بوده است و امروزه اكثر كالا ها به صورت كلی مانند لبنیات، حبوبات، خشكبار و خواروبار در آن به فروش می رسد.به دلیل اینكه سرای حاج علیقلی دارای غرفه های فراوان می باشد و همچنین چون در مجاورت میدان اصلی قرار گرفته از گذشته های دور تا به امروز محل فعالیت های تجاری فراوانی بوده كه غرفه داران در این سرا، در گروه تاجرین رتبه اول صاحب منصب محسوب می شوند.در معماری سرای حاج علیقلی، برجسته ترین مسئله كه مورد توجه معماران بوده، استفاده درست و دقیق از قانون قرینه بودن در طراحی حیاط مركزی این سرا بوده، كه ایوان های پیرامون آن با شایسته ترین قالب های هندسی زینت داده شده اند.
با توجه به كاربردهای فراوان سرای حاج علیقلی در گذشته كانون اصلی فروش دخانیات و تنباكو بوده، كه امروزه بعضی از غرفه های آن به محل جمع آوری مواد غذایی و عمده فروشی تغییر یافته است.بر اساس گفته كاسبین سرای علیقلی و تاریخی كه بالای یكی از راهروهای آن نوشته شده این بنا توسط حاج علی قلی آقا كه جز مالكین و تاجرین شهر زنجان به حساب می آمده، در سال ۱۳۰۷ هجری قمری ساخته شده است.
سرای علیقلی به قصد مركز تجارت مواد غذایی و خشكبار ساخته شده و از زمان های قدیم تا به امروز محلی برای تجارت بوده است. به تازگی در این سرا آتش سوزی رخ داده كه صدمه خاصی به بنا وارد نكرده است.مساحت سرای حاج علیقلی به بیش از ۲۹۰۰ متر مربع می رسد و دارای دو حیاط و هفت ایوان می باشد كه در یك طبقه ساخته شده است. با در نظر گرفتن تاریخ و روش ساخت این بنا و هممچنین مقایسه آن با كاروانسرا ها و بناهای معاصر می توان پی برد كه الگوی آن از سبك اصفهان برداشته شده و همچنین در دوره قاجاریه ساخته شده است.
ز جمله كاشی كاری استفاده شده در این بنا كاشی كاری هفت رنگ می باشد كه در ایوان شمالی و چند طرح كوچك در طرح ایوان ها به كار گرفته شده است. در این كاشی كاری ها رنگ های زیادی مثل سبز، فیروزه ای، آبی، لاجوردی، مشكی، زرد تیره، و قرمز متمایل به قهوه ای به كار رفته است. برجسته ترین عنصر زینتی در سرای حاج علیقلی كاربندی طاق وسطی می باشد.
نحوه دسترسی به سرای حاج علیقلی
آدرس : شهر زنجان، مجاور میدان سمیعی
