بنای ناتمام ساسانی – كاروانسرای ایلخانی

روبروی فرهادتراش و در حد فاصل كاروانسرای شاه عباسی و سراب بیستون، بنای ناتمامی از دوره ساسانی قرار دارد. این بنای مستطیلی با جهت شرقی – غربی ساخته شده و از دو بخش شرقی به ابعاد ۸۰ × ۸۵ متر و بخش غربی به ابعاد ۵۵ × ۴۴ متر تشكیل شده است. این دو بخش از طریق یك درگاهی با همدیگر ارتباط دارند. بخش غربی در واقع حیاط خلوت مجموعه به شمار می رود و ورودی اصلی بنا در شرق بنا قرار دارد.
دیوارهای بنای ناتمام ساسانی از سنگ و ملاط گچ ساخته شده است. روكار دیوارها از بلوك های سنگی تراشیده شده و قسمت داخلی دیوارها با لاشه سنگ وملاط گچ بنا شده است. در دیوار شرقی بنا به فواصل معین، پشتبندهای مستطیل شكلی ایجاد شده است كه بر روی برخی بلوك های سنگی آن، علائم بی شماری از حجاران ساسانی دیده می شود. شیوه ساخت، نوع مصالح به كار رفته، علائم حجاری روی سنگ های تراش خورده و وجود آثاری چون فرهاد تراش، پل خسرو، پل بیستون و سرستونهای مكشوفه در كنار سراب بیستون كه نقش خسرو و پرویز و آناهیتا بر خود دارند، سبب شده تا باستان شناسان این بنای نیمه تمام را مرتبط به دوره ساسانی و اختصاصاً خسروپرویز شاهنشاه مقتدر ساسانی بدانیم.
در دوره ایلخانی بر روی شالوده بنای ناتمام ساسانی كاروانسرایی به ابعاد ۸۵ متر × ۸۰ متر ساخته شد. درگاه ورودی بنا در جبهه شرقی قرار دارد كه به حیاط مركزی منتهی می گردد. در اطراف این حیاط ۶۴ اتاق مستطیل شكل دیده می شود در اضلاع شرقی، شمالی و جنوبی ایوان هایی در حدفاصل اتاق ها ساخته شده اند اما در ضلع غربی در جلوی هر اتاق، ایوان كوچكی وجود دارد. در داخل حیاط مركزی این كاروانسرا مسجد كوچكی ساخته شده است. در كنار این مسجد سكوی سنگی مربع شكلی احداث شده كه در مركز آن فضای توخالی و نیمدایره ای دیده می شود كه كاربری آن نامشخص است.
كاروانسرای ایلخانی به دلیل وقوع زلزله ای در همان دوره تخریب شد. تا اینكه در دوره تیموری ساخت و سازهای ضعیفی در این مكان با استفاده از لاشه سنگ و ملاط گل صورت گرفت كه احتمالاً مربوط به گروه های كم درآمد و كوچرو بوده است.