موزه ثبت احوال كشور در میدان حسن آباد تهران كه از مناطق پرخاطره تهران است كه در طول تاریخ شاهد اتفاقات و خاطرات خوب و بدی بوده واقع شده است .سازمان ثبت احوال كشور، نزدیك به ۱۰۰ سال قبل در این مكان تاسیس شده است و هنوز كه هنوز است، هویت ایرانی ها را درون خود ثبت می كند. بنای فعلی موزه ثبت احوال كشور در اواخر دوره سلطنت قاجاریان ساخته شده است.
ساختمان گنجینه اسناد هویتی مفاخر كشور (موزه ثبت احوال) همزمان با انقراض سلسله قاجار و شروع حكومت پهلوی اول در محله حسن آباد تهران در دو طبقه و به مساحت ۷۸۰ مترمربع ساخته شد. آنگونه كه در سند رسمی ملك به ثبت رسیده، گنجینه اسناد هویتی مفاخر كشور، یك باب عمارت مشتمل بر اندرونی و بیرونی و باغ بنمره سه هزار و یكصد و شصت و دو واقع در تهران ناحیه ۳ حسن آباد خیابان سپه روبروی باستیون انتقالی از صمت الملوك خانم و قمر خانم مبشر و عزت خانم مبشر و احمد میرزا دولتشاهی و محمد علی میرزا دولتشاهی قیم عباس میرزا صغیر بوده كه در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی به نام اداره احصاییه و سجل احوال ثبت گردیده است.
البته در آن زمان به این سازمان، اداره احصائیه و سجل احوال می گفتند. نشانه ها و یادگارهایی از بزرگانمان در سازمان ثبت احوال كشور با نام “گنجینه سازمان ثبت احوال ایران” نگه داری می شوند و عموم مردم برای بازدید از آن می توانند به موزه ثبت احوال كشور مراجعه كنند.
اداره ثبت احوال، از اولین ارگان‌های نظام آماری كشور به سبك جدید به شمار می‌رود. به همین دلیل، نام این اداره نیز به اداره احصاییه و سجل احوال تغییر یافت. تاسیس ثبت احوال در ایران، به پیشنهاد نصرت‌الدوله، وزیر دادگستری در دستور كار هیات وزیران قرار گرفت و از تاریخ سوم دی ماه سال ۱۲۹۷ هجری شمسی كه اولین شناسنامه سندی مشتمل بر ۴۱ ماده در هیات مذكور به تصویب رسید یك فرد ایرانی به نام “فاطمه ایرانی” سند خورد، سنت شناسنامه دار شدن یا به قول معروف سجل دار شدن در كشورمان آغاز شد و در واقع مردم دارای هویت شدند.
قبل از سال ۱۲۹۷ هجری شمسی، ثبت وقایع حیاتی از جمله ولادت و وفات بر اساس اعتقادات مذهبی و سنت‌های رایج در كشور، با نگارش نام و تاریخ ولادت مولود پشت جلد كتب مقدس از جمله قرآن مجید به عمل می‌آمد و از افراد متوفی نیز به جز نام و تاریخ وفات آنان كه بر روی سنگ قبر ایشان نگاشته می‌شد، اثری مشاهده نمی‌گردید.
این بنا را یك معمار ایرانی به سبك اروپایی ساخته است. این ساختمان دارای دو ایوان سراسری بوده كه در دو ضلع شرقی و غربی ساختمان امتداد یافته و ستونهای آن یادآور معماری قبل از اسلام و تلفیق آن با طرحهای معماری نوین است. آنچه در این بنا بیش از همه چشم نوازی میكند نوع پوشش فوقانی بام ساختمان، شیروانی و سقف زیرزمین است كه از جنس آجر بوده و در شكلها و فرمهای مختلف جنبه تزیینی به بنا بخشیده است. گچبریهای بكار رفته در بخشهای داخلی و خارجی، كاشی كاری طبقه زیرین و سنگهای حكاكی بكار رفته در قسمت بیرونی ساختمان، از دیگر جنبههای هنری و تزیینی موزه ثبت احوال به شمار میآید.
ساختمان موزه یك بنای دو طبقه سنتی و بسیار زیباست كه در آن انواع و اقسام تزئینات زیبا از جمله طاق های آجری و گچبری ها را می توان مشاهده كرد. ورود و خروج افراد به این موزه از طریق راه پله هایی در بخش شرقی بنا انجام می پذیرد. ستون هایی كه در ضلع شرقی و البته ضلع غربی این بنا وجود دارند هم شما را به یاد ستون های آثار برجای مانده از دوران پیش از اسلام خواهد انداخت. طبقه بالایی ساختمان، محلی است كه به عنوان موزه از آن یاد می شود. در این طبقه دو تالار وجود دارند كه اسناد هویتی ثبتی ایران در آن نگه داری می شوند. در تالار اول این موزه، تعدادی از اسناد هویتی برخی مفاخر ایران همچون علما، مراجع و شهدا به نمایش گذاشته شده اند. شناسنامه بزرگانی همچون امام خمینی ره، علامه طباطبایی، آیت الله بروجردی، امام موسی صدر و شهیدان والا مقامی مثل شهید اندرزگو، شهید نواب صفوی، شهید مطهری، شهید بهشتی، دكتر چمران، مرتضی آوینی و … در این تالار در معرض نمایش قرار داده شده اند. یك جلد قرآن چرمی ۱۰۰ ساله جزو اولین اسنادیست كه با آن روبه‌رو می‌شوید. شناسنامههای سبزرنگی هم وجود دارد كه متعلق به شهداست. كنار هر سند توضیحاتی از قبیل نام شخص، تاریخ تولد، محل تولد، نام پدر، نام مادر، اظهاركننده، شغل اظهاركننده، تاریخ فوت و خلاصه‌ای از كارنامه كاری وی آمده است.
در تالار دوم شناسنامه ها و اسناد هویتی شخصیت های بزرگ علمی، فرهنگی، هنری و ورزشی كشور نگه داری می شود. شناسنامه بزرگانی همچون سهراب سپهری، پروین اعتصامی، دهخدا، استاد شهریار، دكتر معین، دكتر حسابی، دكتر قریب، جهان پهلوان تختی و … در این مكان در معرض نمایش قرار دارند. در گوشه دیگری از این تالار، شناسنامه مفاخری همچون دكتر مصدق، دكتر شریعتی و جلال آل احمد به همراه برخی اسناد خاندان پهلوی مانند شناسنامه رضا شاه، سند ازدواج محمدرضا پهلوی با ثریا اسفندیاری و اسناد هویتی تاج الملوك مادر محمدرضا پهلوی نگه داری می شوند. در این مكان با اولین شناسنامه های صادر شده در داخل و خارج از كشور نیز آشنا خواهید شد.
نحوه دسترسی موزه ثبت احوال كشور
آدرس:تهران، خیابان امام خمینی نرسیده به خیابان شیخ هادی ، سازمان ثبت احوال كشور
