كبوترخانه های خمین در اكثر روستاهای خمین دیده می شود .شهرستان خمین دارای بناهای تاریخی كهنی است كه یكی از این بناها كبوترخانه هایی است كه شگفتی آن چشم هر بیننده و گردشگری را برمی انگیزد. در خمین ، از جمله آثار منحصر به فرد معماران ایرانی فرهنگ بزرگ سخن ، كبوترخانه یا كبوترخان را چنین معنی كرده است: «برجی كه برای كبوتران ساخته می‌شود/ منفذی در زیر حمام‌های قدیمی برای انتقال حرارت ساخته می‌شد.»
همچنین در فرهنگ معین، آمده است: «محلی كه كبوتر در آن آشیان سازد. در برخی نواحی، برج‌هایی می‌ساختند به نام مذكور.» با مروری بر نوشته های جهانگردان در طی سه قرن گذشته می توان نتیجه گرفت كه قدمت این برج ها به درستی معلوم نیست.
كبوترخانه‌ها برای گردآوری كود كبوترها و دیگر پرندگان، جهت مصارف كشاورزی ساخته می‌شده است. كود كبوتر در گذشته استفاده‌های بسیاری در صنعت داشته، از جمله صنعت دباغی در چرم سازی و ساخت باروتبه همین دلیل در زمان شاه عباس صفوی مالیات نسبتا سنگینی از كبوترخانه‌ها گرفته می‌شد. از دیرباز، برای استفاده از گوشت و كود كبوتران، ساختن كبوترخان معمول بوده است.
در این شهرستان ۷۰ كبوترخانه مربوط به دوران صفویه، قاجاریه، پهلوی وجود دارد كه برای حفظ و احیای این آثار كهن تاكنون اقدامی نشده است.. پرونده ثبت ملی چهار كبوترخانه تشكیل شده و مرمت اضطراری ۲ برج كبوترخانه به منظور احیای این آثار ارزشمند در دستور كار قرار گرفته است. كبوتر خانه عبدی، باغ لنگه، محله شاهین، محله گوشه و محله یهودی ها از معروفترین این كبوتر خانه ها هستند.
برای مرمت اضطراری این ۲ باب كبوترخانه، ۵۰۰ میلیون ریال اعتبار اولیه در نظر گرفته شده كه به زودی عملیات اجرایی آن آغاز می شود.هدف از ثبت ملی و احیای كبوترخانه ها در خمین، نگهداری و حفظ این بناهای با ارزش تاریخی در حال تخریب است. خمین تنها شهر استان مركزی است كه ۷۱ برج های كبوترخانه دارد و در كنار زیبایی ها و جاذبه معماری، از این بناها برای تامین كود و مصارف كشاورزی استفاده می شده است.
در بین كبوترخانه های خمین فقط كبوترخانه رازان طی ۱۲ سال گذشته مرمت، احیا و ثبت ملی شده است. در روستاهای خمین ساختمان های منفردشكل بزرگ و كنگره دار با نوارهایی از گچ سفید رنگ مستطیلی شكل ساخته شده كه بیشتر آنها در بین زمین های مزروعی و گندم زارها ،در اطراف رودخانه و باغات بنا شده است.
بناهای كنگره داری كه نوار سفیدی از گچ در چهار طرف دیوارها و كنگره های اطراف سقف آنها كشیده شده و از هنر معماری خاصی برخوردارند با ساز وكارهای مناسب برای مقابله در برابر عوامل تهدید گر (سرما ،مار ،عقرب و…) بنا شده اند تا مامن خوبی برای كبوتران باشند.
در ساختمان این برج ها از خشت خام (خاك رس) كه در این شهرستان یافت می شود، چنان با مهارت استفاده شده كه شگفتی هر اهل ذوقی را برمی انگیزد.
كبوترخانه های دارای سوراخهای ورودی و خروجی محدودی هستند كه در دیواره های بالای كبوتر خانه چوب متعددی نصب می شده تا كبوتر ها به راحتی بتوانند بر روی آنها بنشینند وسپس وارد كبوتر خانه بشوند.
پایین كبوتر خانه ها از یك بریدگی خاص برخوردار است تا حشرات گزنده براحتی نتوانند از دیواركبوتر خانه وارد آن بشوند و در داخل این برج ها مقیاس ها به طور اصولی درك می شود و نسبت های دقیق و آرایش بسیار جالب لانه های كبوتران بیننده را به كنجكاوی وا می دارد.
موقعیت این برج ها طوری است كه از هر نظر امنیت كبوتران را تامین و دسترسی به آب و دانه برای آنان به سهولت امكان پذیر باشد.
در طرح هر برج به سه مساله توجه شده، به كار بردن حداقل مصالح ساختمانی با ایجاد حداكثر لانه های كبوتر و فضاهای ارتباطی به طوری كه مصالح ساختمانی مصرفی در برج ها از خشت خام می باشد و خشت ها فقط فشار را تحمل می كنند و تحمل آنها در برابر نیروهای كششی و پیچشی حداقل است.
مساله تهویه در داخل برج حائز اهمیت است، داخل برج در طول سال باید از حرارت مطبوعی برخوردار باشد تا كبوتران بتوانند در شرایط مساعدی تخمگذاری كنند.
با توجه به اینكه كبوتران در تاریكی دید كافی ندارند از این جهت روشنایی داخل برج به نحوی تامین شده كه كبوتران به آسانی می توانند لانه های خود را پیدا كنند و ورود و خروج شان به سهولت امكان پذیر است.
پنجره ها و برجك های مشبك در برج باید به نحوی تعبیه شده باشد، كه كبوتران برای ورود و خروج، دچار مشكل نشوند و مجبور نشوند برای یافتن لانه هایشان داخل برج را دور بزنند.
هر كبوترخانه نسبت به جذب كبوترهای محیط خود دارای قیمت واعتباری خاص بوده كه فرد صاحب كبوترخانه از این اعتبار برخود می بالیده است. كود كبوترخانه ها از بهترین تقویت كنندهای زمین های كشاورزی محسوب می شده است كه این ارزش های سالم زیست محیطی با آمدن كودهای شیمیایی كم كم رنگ باختند و هم اكنون از آن كبوترخانه های مالامال از جمعیت كبوتر ویرانه هایی بیش باقی نمانده است.
