میرزا ابوالقاسم قائم مقام صدر اعظم ایران، سیاست‌مدار، ادیب، شخصیت برجسته و تاثیرگذار ایران‌زمین در عرصه حكومت و سیاست و نیز ادب و هنر نیمهٔ اول قرن سیزدهم هجری بود. مقبره قائم مقام فراهانی بزرگ مرد تاریخ ایران در شهرری و در جوار حرم حضرت عبدالعظیم حسنی قرار دارد.در سال ۱۲۰۰ هجری شمسی پدرش میرزا بزرگ قائم مقام درگذشت و بین دو پسرش، میرزا ابوالقاسم و میرزا موسی، بر سر جانشینی پدر نزاع افتاد و حاجی میرزا آقاسی به حمایت میرزا موسی برخاست، ولی اقدامات او به نتیجه نرسید و سرانجام میرزا ابوالقاسم به امر فتحعلی شاه به جانشینی پدر با تمام امتیازات او نائل آمد و لقب «سیدالوزراء» و «قائم‌مقام» یافت و به وزارت نایب‌السلطنه ولیعهد ایران رسید. از همین تاریخ بود كه اختلاف حاجی میرزا آقاسی و قائم مقام و همچنین اختلاف «بزیمكی (خودی)» و «اوزگه (بیگانه)» به وجود آمد. قائم مقام كه ذاتاً مردی بینا و مغرور بود با بعضی از كارهای ولیعهد مخالفت می‌كرد، پس از یكسال وزارت در اثر تـفقین بدخواهان به اتهام دوستی با روسها از كار بركنار شد و سه سال در تبریز به بیكاری گذراند.
اما پس از سه سال معزولی و خانه نشینی، در سال ۱۲۰۴ هجری شمسی دوباره به پیشكاری آذربایجان و وزارت نایب‌السلطنه منصوب شد ولی س پس دوباره از كار بركنار و به خراسان اعزام شد. جنگ با روس ادامه یافت و به شكست ایران انجامید؛ تا در ماه آبان سال ۱۲۰۶ هجری شمسی برابر با نوامبر ۱۸۲۷ میلادی قوای روس به فرماندهی گراف پاسكوویچ تا تبریز راند. شاه قائم مقام را از خراسان خواست و دلجویی كرد و با دستورهای لازم و اختیار نامه عقد صلح به نام ولیعهد، به تبریز روانه نمود.
عهدنامه تركمانچای در یكم اسفند ۱۲۰۶ برابر با ۲۱ فوریه ۱۸۲۸ میلادی به خط قائم مقام تـنظیم و امضا شد و قائم مقام، كه خود حامل نسخه عهد نامه بود، به تهران آمد، و درباره آن توضیحات لازم داد و شش كرور تومان غرامت را كه مطابق عهدنامه بایستی به دولت روس پرداخت شود، گرفت و بار دیگر به پیشكاری آذربایجان و وزارت ولیعهد به تبریز مراجعت كرد.
میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی، از سادات فرزند سیدالوزراء میرزا عیسی، از مردم هزاوه اراك بود. اجداد او صاحب‌نام بودند و چند تن از آنان به خدمات مهم دولتی اشتغال داشتند. او در سال ۱۱۵۸ هجری قمری به دنیا آمد و زیر نظر پدر دانشمند خود تربیت یافت و در تهران كارهای پدر را انجام داد و در آغاز جوانی علوم متداوله را آموخت. هم اكنون نام وی بر بلندترین خیابان اراك است.
میرزا ابوالقاسم سپس به تبریز نزد پدرش، كه وزیر آذربایجان بود، رفت. چندی در دفتر عباس میرزا ولیعهد به نویسندگی اشتغال ورزید و در سفرهای جنگی با او همراه شد و پس از آنكه پدرش انزوا گزید، پیشكاری شاهزاده را به عهده گرفت. نظم و نظامی را كه پدرش میرزا بزرگ آغاز كرده بود، تعقیب و با كمك مستشاران فرانسوی و انگلیسی سپاهیان ایران را منظم كرد و در بسیاری از جنگهای ایران و روس شركت داشت.
در اوایل سال ۱۲۱۲ هجری شمسی نایب‌السلطنه برای دفع فتـنه یاغیان افغانی عازم هرات شد و قائم مقام را نیز همراه برد. عباس میرزا كه بیماری سل داشت، در مشهد بستری شد و فرزند خود، محمد میرزا، را مامور فتح هرات كرد. هرات در محاصره بود كه عباس میرزا درگذشت و قائم مقام، كه جنگ را صلاح نمی‌دانست، با یارمحمدخان افغانی عهدنامه صلح بست و به تهران بازگشت. محمد میرزا در ماه صفر سال ۱۲۵۰ هجری قمری به تهران وارد شد و در همان ماه جشن ولیعهدی او به جای پدر برپا شد و ولیعهد ایران به فرمانروایی آذربایجان و قائم‌مقام به وزارت او عازم تبریز شدند.
زمانی كه فتحعلی شاه در آبان ۱۲۱۳ در اصفهان درگذشت. این خبر به آذربایجان رسید و محمد شاه قصد عزیمت به پایتخت را كرد. قائم مقام، جهانگیر میرزا و خسرو میرزا، دو برادر شاه، را كه در قلعه اردبیل زندانی بودند، را نابینا كرد تا وسایل جلوس او را فراهم آورد. در ماه رجب، در تبریز، خطبه به نام او خوانده شد و شاه به زودی به همراهی قائم‌مقام به تهران حركت كرد و روز ۱۴ شعبان به تهران وارد شد و مجدداً تاجگذاری برگزار و قائم مقام را به منصب صدارت اعظم مشغول مملكتداری شد و ظل السلطان، فرمانفرما، ملك آرا، ركن الدوله و سایر اعمام شاه و گردنكشان دیگر را به جای خود نشاند.
با این همه خدمت، به صدارت محمد شاه دیر نپایـید. سخت‌گیری‌های وی در رابطه با انگلستان كه بدنبال ایجاد تجارتخانه و اخذ امتیاز از دولت ایران بود باعث دشمنی آن‌ها با وی گردید. سر جان كمپبل سفیر انگلیس با اخذ بودجه و خرج آن در جهت بدنام كردن میرزا موفق شد باعث بدبینی مردم و حكومت به وی شود. از طرف دیگر میرزا ابوالحسن خان ایلچی كه حقوق‌بگیر انگلیس بود و ماهانه ۱۰۰۰ روپیه از آن‌ها اخذ می‌كرد اقدام به بدبین كردن شاه و القای اینكه قایم مقام با روسها سر و سر دارد و بدنبال سرنگونی شاه است كرد و در حضرت عبدالعظیم بست نشست تا وقتی كه شاه قایم مقام را خلع كند! شاه در سال دوم سلطنت خود (۱۸۳۵ میلادی) دستور داد او را در باغ نگارستان، محل ییلاقی خانواده سلطنتی، زندانی و پس از چند روز خفه كردند و بدین قرار به زندگانی مردی كه از بزرگان ایران و ابلغ المترسلین آن زمان بود، در سال ۱۲۱۴ هجری شمسی پایان داده شد.
آدرس : شهرری – صحن حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)
