آرامستان ممنوعه دولاب از دیدنی های شهر تهران كه شاید كمتر شناخته شده باشد، كه مكانی پر رمز و راز با گورهای اشخاص معروف خارجی است.گورستان دولاب در جنوب‌شرق تهران و محله‌ای به نام «دولاب» قرار دارد. در گذشته‌های دور زمین‌های این منطقه محل كشت و كار بود و از سال ۱۸۵۵ كه دكتر «كلوكه» فرانسوی، طبیب اختصاصی محمدشاه و ناصرالدین‌شاه قاجار، در اینجا دفن شد، دولاب تبدیل به گورستانی برای دفن مسیحیان پایتخت شد.
بعدها دكتر «تولوزان» كه او نیز یك پزشك فرانسوی در دربار قاجار بود، این زمین را برای گورستان خریداری كرد و از آن زمان به بعد محل دفن كاتولیك‌های مقیم تهران شد. گورستان دولاب پنج بخش جداگانه دارد و خیابانی از وسط آن می‌گذرد كه آن را به دو بخش مجزا تقسیم كرده است.هركدام از بخش‌های گورستان دولاب دارای محوطه و ورودی جداگانه است. قسمت شرقی شامل سه بخش «كاتولیك»، «ارامنه گریگوری» و «ارتدوكس» و قسمت غربی نیز شامل دو بخش «ارامنه كاتولیك» و «كلدانی و آشوری» است. شهرداری تهران از سال ۱۳۷۵ تدفین در این گورستان را ممنوع كرده است.
در گورستان دولاب قبر ۴۰۹ سرباز و ۵۲۸ تن غیر نظامی وجود دارد ، بخش لهستانی گورستان با دو نماد سنگی كه رویشان نشان عقاب و صلیب نقش بسته خودنمایی می كند ، نمادهایی كه روی آنها به ۳ زبان لهستانی ، فرانسوی و فارسی نوشته شده است : “آرامستان تبعیدشدگان لهستانی كه در موقع مراجعت به میهن خود اینجا به خواب ابدی فرو رفتند .”
قدمت گورستان
قدمت این مجموعه بنا به وجود قدیمی‌ترین سنگهای قبر حاضر در محوطه آرامستان، به اواخر دوره قاجاریه باز می‌گردد.بزرگترین قبرستان موجود در این مجموعه، به مساحت ۴۷ هزار مترمربع، متعلق به ارامنه است. از دیگر مجموعه‌های آرامستان پیروان مسیحیت در این مكان، به كاتولیك‌ها، آشوری‌ها، روسها، یونانیها، لهستانیها و فرانسویها می‌توان اشاره نمود. از میان این مجموعه‌ها، پس از قبرستان ارامنه، بخش متعلق به لهستانیها و فرانسویها از مساحت بیشتری نسبت به سایر گروهها برخوردارند.
قسمت های آرامستان دولاب
قبرستان دولاب از بخش‌های مختلفی تشكیل شده است. كلیسای حواری ارمنی، ارتدكس شرقی، كاتولیك رومی، كاتولیك ارمنی، آشوری‌ها و لهستانی بخش‌های تشكیل دهنده قبرستان دولاب هستند. از تمامی این ۶ بخش نگهبانی می‌شود و به دلیل اینكه این قبرستان متعلق به كشورهایی از جمله روسیه، لهستان، فرانسه و ایتالیا است برای بازدید از قبرستان باید از تمام سفارتخانههای مجوز دریافت كنید. در این قبرستان افراد مشهوری همچون اوانس اوگانیانس، ولادیسلاو هورودكی، وارطان سالاخانیان، آنتوان سوروگین، نیكلای ماركف، آلفرد ژان باتیست لومر و كنت دومونت فرت دفن شده‌اند. مهم‌ترین بخش این قبرستان قسمت مربوط به لهستانیها است كه هنگام بازگشت به علت بیماری و خستگی راه، جان خود را از دست دادند. بر روی سنگ قبر آنان نوشته شده «به یاد سربازان، زنان، مردان و كودكان لهستانی كه هنگام بازگشت به میهن، در سرزمین بیگانه درگذشتند و در اینجا به سال ۱۹۴۲ دفن شدند»
تاریخچه گورستان
تاریخچه گورستان از این حكایت دارد كه نخستین تجمع ارامنه تهران در حاشیه حصار جنوبی شهر آن زمان یعنی جنوب بازار تهران بود ، كه قدیمی ترین كلیسای شهر تهران نیز به نام كلیسای سورپ گورك در بازارچه قوام الدوله كه در اواخر دوران قاجاریان بنا شده و هنوز پابرجاست نشان اجتماع ارامنه وقت بود و نخستین گورستان یا آرامستان ارامنه نیز در همان محدوده بنا شده بود كه بعدها تخریب و جزو بافت مسكونی شهر تهران شد ، پس از آن دو گورستان یكی در ونك كه محل تجمع جدید ارامنه بود و دیگری در شرق تهران در سال ۱۳۱۵ خورشیدی ساخته شد .
بنا به نوشته اعتمادالسلطنه در كتاب مرآت البلدان در سال ۱۱۳۷ به دستور كریمخان زند ، ارامنه سنگ تراش اصفهانی به تهران منتقل و در محله دولاب ساكن شدند و این بهانه ای شد برای احداث گورستان ارامنه در شرق تهران ، بعدها گورستان ونك به خاطر ساخت و ساز تخریب و برخی از سنگهای قیمتی آن به گورستان دولاب انتقال یافت ، البته مالكیت گورستان ارامنه از آن دولت فرانسه بود كه توسط سفارتخانه های فرانسه ، ایتالیا و نماینده كلیساهای كاتولیك رم در ایران خریداری شده بود ، بخش مربوط به لهستان نیز توسط سفارتخانه لهستان در ایران در سال ۱۹۴۳ خریداری شد .
بازدید از گورستان
به‌جز دیدن و شنیدن حكایت‌های مربوط به افراد سرشناس مدفون در دولاب، سنگ مزارهای متفاوت و جالب در بخش‌های مختلف این گورستان نیز سوژه جالبی برای عكاسی است. هر كدام از این سنگ‌ها و نقش و نگارهای روی آنها دارای تاریخچه و نشان‌دهنده موضوع خاصی است كه مطابق آیین و مسلك فرد مدفون در آن مزار است.
این گورستان تحت مدیریت سفارتخانههای مربوط، مثل روسیه، لهستان و فرانسه و شورای خلیفه‌گری ارامنه است و بنابراین بازدید از اینجا نیازمند مجوز است. بازدید انفرادی از این گورستان سخت است، اما از طریق تورهای اختصاصی و عكاسی می‌توانید از اینجا بازدید كنید.
نحوه دسترسی به آرامستان ممنوعه دولاب
آدرس: تهران، اتوبان شهید محلاتی، خیابان دهم فروردین، میدان امام حسن و شمال خیابان پاسدار گمنام واقع شده است.
