بازار سرپوشیده و تاریخی نیشابور یكی از بازارهای قدیمی و مهم و از جمله مكان‌های دیدنی شهر نیشابور كه در خیابان امام خمینی (نیشابور) واقع شده‌است.عملیات مرمت و بازسازی این بازار -كه طول آن حدود یك كیلومتر است- در دوره پس از انقلاب اسلامی ایران، از سال ۱۳۷۷ توسط سازمان میراث فرهنگی و كسبه بازار شروع شد .
این بازار در لیست آثار تاریخی ثبت شده ی ایران قرار گرفته است و هنوز هم كسب و كار در آن جریان دارد.بازار تاریخی و قدیمی نیشابور یكی از جاذبه های گردشگری نیشابور است كه قدمت آن به دوران صفویه می رسد. این بازار تاریخی چون سرپوشیده و مسقف است میان مردم نیشابور به بازار سرپوش شهرت دارد. بازار تاریخی سرپوش نیشابوربه شماره‌ی ۶۷۳۹ در تاریخ ۱۳۸۱/۱۰/۱۰ در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است. علت نام گذاری آن را می توان این گونه بیان كرد كه در زمان های گذشته به سبب سرپوشیده بودن به محلی برای عبور و مرور تبدیل كرده بود. البته لازم به ذكر است كه نام قدیمی بازار سرپوشیده و تاریخی نیشابور، سوق القدیم بوده است.
هنوز هم افراد زیادی در نیشابور بازار را به این نام می شناسند. اگر درباره قدمت این بازار بخواهیم بگوییم، قدمت آن چیزی در حدود ۵۵۰ سال می باشد. معماری این بازار به گونه ای است كه هنوز بعد از گذر این زمان پابرجا مانده است.
این بازار كه ورودی شمالی آن از حاشیه‌ی خیابان امام خمینی شهر نیشابور است، در امتداد شمالی‌جنوبی، به پیچ و خم‌هایی محسوس به سمت شرق و غرب، به «دروازه عراق» در سمت جنوب منتهی می‌شود. بخش جنوبی بازار، در پایین‌تر از دروازه عراق، به خیابان سیمتری می‌پیوندد و از جانب شرق با فاصله‌ی چند محله و كوی فرعی، با خیابان ارگ جنوبی و از سمت غرب نیز با خیابان فردوسی جنوبی، همجوار است.
این بازار تنها بخش به‌جا مانده از بازار بزرگی در نیشابور قدیم بوده است كه از «دروازه مشهد» آغاز و در «دروازه عراق» به پایان می‌رسیده است. ساخت و گسترش بازار سرپوش نیشابور، در دوره‌های مختلف، صورت گرفته است؛ قدمت بخش قدیمی بازار كه شروع آن از دروازه عراق در جنوب بازار فعلی به سمت شمال است، به دورهی صفویه و ادامه‌ی آن به سمت شمال، در دوره‌های مختلف زندیه تا پهلوی به آن اضافه شده است. گمان بر این است كه نوسازی یا ساختن این بازار از جمله اصلاحاتی بوده كه شاه عباس صفوی در مدت اقامت خود در نیشابور انجام داده است.
. طول این بازار قدیمی در حدود ۱ كیلومتر است و همین میزان نیز تنها بخش به جای مانده از بازار بزرگی در نیشابور قدیم است. در واقع، بازار سر پوشیده ی نیشابور دارای طول تقریبی ۷۵۰ متر و عرض ۳/۴۰ تا ۳/۸۰ متر و ارتفاع از كف تا گنبد آن برابر است با ۳/۴۰ متر كه تا ۵/۹۰ نیز متغیر است.
تزیینات به كار رفته در این بازار، شامل آجرچینی‌های پوشش‌ها است كه به صورت خفته، رگ‌چین و گل‌اندازهای آجری برجسته، در برخی از طاق‌های شمالی، دیده می‌شود، همچنین درب‌های چوبی با طرح‌های گره‌سازی و مشبك، در این بازار، چشم را می‌نوازند. به طور كلی، مجموعه بازار، از سادگی خاصی برخوردار بوده و تزیینات معماری در عناصر وابسته به آن به چشم می‌خورد. بازار تاریخی سرپوش نیشابور، به‌عنوان یكی از مراكز تجاری شهر، بهره‌برداری می‌شود. از جمله خصوصیات بارز این بازار، وجود عناصر معماری تشكیل‌دهنده‌ی بازار، طول زیاد گستره‌ی آن، وجود رسته‌های مختلف و همچنین بهره‌برداری مفید از آن است.
همچنین در های ورودی جلویی این بازار از جنس چوب می باشند. این درهای چوبی با طرح های مختلفی همچون گره سازی و مشبك در این بازار چشم هر بازدید كننده ای را می نوازند. به طور كلی، مجموعه ی بازار سرپوش نیشابور از سادگی خاصی برخوردار می باشد و تزئینات معماری نیشابوری و طراحی و معماری اسلامی در عناصر وابسته ی به آن به چشم می خورد.
در نمای خارجی این قسمت از بازار و رو به صحن، رگ چین آجری با بندكشی ساده و در نمای داخلی حجره ها، از گچ استفاده شده است. درب های ورودی حجره ها همه چوبی، مشبك با گره سازی و تزئینی می باشند. بنای حمام نیز در بازار سرپوش نیشابور و در درون بافت قدیمی شهر نیشابور قرار گرفته است.
بازار زرگرها، حلاج‌ها نیز متصل به این بازار تاریخی است.از بناهای به جاماندهٔ این بازار می‌توان از سرا، كاروانسرا، تیمچه و گرمابه نام برد.كاروان سرای مستوفی یكی از تیمچه‌هایی است كه در راسته ی این بازار قرار دارد.چند مسجد و یك تكیه و یك آب انبار از دیگر بناهای این بازار است.. در حجره‌های این بازار مشاغل سنتی و بومی از قبیل فرش فروشی ، رویگری، مسگری، رنگرزی، آهنگری، پارچه فروشی و… مشاهده می گردد.در اطراف بازار تاریخی نیشابور، بناهای تاریخی متعددی وجود دارد.
سرای زاهدی
از جمله این آثار تاریخی می توان سرای زاهدی را نام برد كه در جنوب بازار و در جانب غربی آن وجود دارد. بنای سرای زهدی در جنوب راسته‌ی بازار سرپوشیده‌ی نیشابور و در سوی غربی آن قرار گرفته، مقابل سرای زهدی، كاروانسرای فرخ‌آبادی قرار داشته كه هم‌اكنون اثری از آن بر جای نیست. سرای زهدی، دارای یك ورودی از ضلع شرقی و از درون بازار است كه سردر آن، همگون با سردر دكان‌های بازار و با حدود ۶۰ سانتی‌متر فرورفتگی طراحی شده است. در جنوب سردر ورودی، سردر دو دكان طویل وایسته با این بنا دیده می‌شود. راهرویی به طول تقریبی ۱۲/۵ و عرض تقریبی ۳/۴۰ متر، مسیر دسترسی رفت و آمد و انتقال كالا از بازار به صحن سرا و انبار كالاها بوده است. در دو طرف این راهرو، ورودی‌های دكان‌های صاحبان كالا یا صاحب سرا است. اختلاف سطح حجره‌ها تا كف راهرو، حدود ۸۰ سانتی‌متر است. این سرا در گذشته جایگاه گردآوری و انبار كالا و پخش آن در نقاط مختلف بوده و با توجه به این كاركرد، فرم معماری آن طراحی و اجرا شده است. بنای حمام قدیمی بازار نیز در بافت قدیمی شهر واقع است كه از سمت شرق به خیابان ارگ جنوبی و از سمت شمال به بازار سرپوش نیشابور می رسد.
حمام قدیمی بازار
این حمام از طریق كوچه ی فیوج كه از سمت شرق به خیابان ارگ جنوبی و از سمت شمال از طریق كوچه به بازار سرپوش نیشابور راه دارد، به بازار متصل می گردد.
قدمت حمام قدیمی بازار تاریخی نیشابور به دورهی صفوی می‌رسد. بنای آب‌انبار بازار نو، كه قدمت آن به دوران قاجار می رسد را می توانید در روبه‌روی درب شمالی بازار سرپوش مشاهده كنید.
حمام تاریخ مرمر یكی دیگر از مكان های بسیار دیدنی بازار سرپوش نیشابور است كه قدمتی طولانی دارد. حمام تاریخی مرمر نیشابور در ابتدای بازار سرپوش واقع است
بخش باقی‌مانده (بینه حمام) دربرگیرنده‌ی گنبدخانه‌ای است كه هشت فضا، پیرامون آن ساخته شده است.
از این حمام از دورهی پهلوی دوم، با كاربری زورخانه بهره‌برداری و تا زمان ثبت بنا در فهرست آثار ملی، نیز به‌عنوان زورخانه و محل ورزش باستانی، استفاده می‌شده است. این بنا به شماره‌ی ۵۱۴۴ در تاریخ ۱۳۸۰/۱۲/۲۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
آب انبار بازار نو
بنای آب انبار در بازار سرپوش نیشابور در روبروی در ورودی شمالی بازار قدیم در ابتدای بازار جواهر فروشان نیشابور، قرار گرفته است. قدمت این بنا به دوره ی قاجار باز می گردد.راهرو ورودی انبار به سوی مغرب باز شده و با هفده پله به اتاقكی به مساحت ۴ در ۳/۵ متر می‌رسد، از این اطاقك ورودی به سوی ایوان اصلی وجود دارد، ایوان اصلی ۳۰ در ۱۸ متر است كه با ۲۴ ستون قطور مربع‌شكل به سقف می‌رسد. ساختمان آب‌انبار، آجری است و ورودی آن به استثنای سقف با گچ پوشیده شده است. «آب انبار بازار نو» در تاریخ ۱۳۷۵/۰۹/۲۵ به شماره‌ی ۱۸۱۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
گرمابه گلشن
گرمابه گلشن كه در ضلع جنوبی بازار سرپوش نیشابور و در كنار میدان گلشن قرار گرفته یكی از عناصر كالبدی بازار سنتی تاریخی نیشابور به شمار می آید كه نام آن برگرفته از میدانی است كه در جنب آن قرار گرفته است. این حمام با مساحت حدود ۱۱۰۰ مترمربع، از بخش های ورودی رختكن، گرمخانه و خزینه تشكیل شده است. ورودی بنا از ضلع غربی میدان گلشن است كه با چند پله به سمت پایین تر از سطح خیابان به رختكن دسترسی می یابد. كف رختكن با سنگ مرمر فرش شده و سكوهایی به ارتفاع ۳۰ سانتی متر در اطراف تعبیه شده كه دارای دیواره‌های سیمانی و سطح آن با كاشی خشتی زینت یافته است. خزینه ی حمام در ضلع غربی قرار داشته كه بعدها با تعبیه ی چند دوش، تغییر كاربری داده است. در قسمت بینه، محلی برای استخر و شنا در نظر گرفته شده و قسمتی نیز گرمخانه اختصاصی است.
نحوه دسترسی به بازار نیشابور
آدرس : نیشابور، خیابان فردوسی
