شهر تاریخی عقدا از شهرهای شمالی استان یزد است كه در میانه جاده نائین به اردكان و از توابع شهرستان اردكان است. در راه نایین به یزد به فاصله ۷۴ كیلومتر از نایین، نخستین آبادی بزرگ، عقدا است كه نامش دركتب تاریخی یزد برده شده و همیشه سرحد و حد فاصل میان نایین و یزد شمرده شده است.شهر تاریخی عقدا از روستاهای تاریخی استان یزد است كه دیدنی‌های جالب توجهی دارد و به دلیل وجود همین بناهای تاریخی مورد توجه گردشگران است.
بافت تاریخی عقدا در شهرستان اردكان یكی از بكرترین بافت‌های تاریخی استان یزد است كه ۳۰ هكتار از وسعت ۸۴ هكتاری شهر عقدا را شامل می‌شود. مهم‌ترین ویژگی تاریخی این بافت، وجود معماری‌های متوالی از دوره‌های مختلف تاریخی از دوره آل‌مظفر تا دوره معاصر است كه نشان از قدمت تمدن در این شهر دارد.«عقدا از مضافات و توابع یزد است و احداث آن را به «عقدار» نامی از سرهنگان یزد، منسوب دانسته اند. اطراف دهستان عقدا بیست ده قرار دارد كه عده ای در پهنه بیابانی و عده ای در دامه كوه های نزدیك به آن است.»( برگرفته از كتاب یادگار های یزد نوشته ایرج افشار)
بسیاری از توریستهای داخلی و خارجی كه مطالعه بسیاری بر روی شهرهای تاریخی ایران داشته اند، نام عقدا را شنیده اند اما تصورات آنها از این شهر و اطلاع رسانی مسئولان میراث فرهنگی از آنها به حدی نبوده كه آنها را برای بازدید از این شهر ترغیب كند.
اداره كل میراث فرهنگی استان یزد گرچه معاونت مستقل گردشگری دارد و با یك برنامه ریزی منسجم می تواند علاوه بر معرفی مناطق، به ایجاد ظرفیت ها و زیرساختهای گردشگری بپردازد اما این معاونت به هر دلیل تاكنون به چند منطقه محدود پرداخته و بودجه و انرژی خود را بیشتر صرف آن مناطق می كند.
عقدا در فاصله ۵۰۰ كیلومتری از تهران، ۲۱۰ كیلومتری از اصفهان قرار دارد و ۷۰ كیلومتر بعد از نایین، اولین شهر استان یزد از سمت استان اصفهان و شهر نایین است و ۱۱۰ كیلومتر قبل از شهر یزد در مسیر اصلی واقع شده است.به دلیل اینكه عقدا در گذشته های دور تاریخ نویس نداشته، تاریخ دقیقش مشخص نیست اما آنطور كه شنیده ام، یكی از مورخان تاریخ این شهر را مربوط به شش هزار سال پیش اعلام كرده است.
عقدا شهری متعلق به قبل از اسلام است. در زمان یزدگرد سوم كه آخرین پادشاه دوره ساسانی بوده، بسیاری از شهرهای ایران توسط كشورهای همسایه مورد تجاوز و اشغال قرار گرفت و به همین دلیل جو بدی در بین مردم ایجاد شده بود. یزدگرد سوم نی به سه تن از سردارانش كه در شرف بازنشستگی از امور نظامی بودند، دستور می دهد با توجه به اشغال شهرها و ایجاد ذهنیت بد برای مردم، سه نقطه از ایران را آباد كنند تا این ذهنیت كمرنگتر شود.
یكی دیگر از سرداران، به نام بیدار، به فاصله هشت تا ۱۰ كیلومتری میبد، بیده را ایجاد می كند و سردار دیگری به نام عقدا نیز شهر عقدا را ایجاد می كند و بسیاری معتقدند علت نامگذاری عقدا به این نام، به همین دلیل است.
اما روایت دیگری نیز هست كه در زمان وزارت خواجه نصیرالدین طوسی، مردم عقدا كه همه زرتشتی بودند و از حملات راهزنان و غارتگرانی كه هر از گاهی به آنها حمله ور می شدند و اموال و محصولاتشان را به غارت می بردند، به خواجه نصیر كه از عقدا می گذشت، شكایت بردند و خواجه نصیر نیز با تدبیر خاص دستور ایجاد دژی مستحكم در دور شهر را داد.
خواجه نصیر پس از فراغت از ساخت دژ، برج و باروی قلعه و …، با توجه به مقام و منزلت خود دستور داد، ساكنان داخل دژ ساخته شده، یا باید به دین اسلام بگروند یا این محل را ترك كنند كه به جز عده ای قلیل كه دست از دین و آیین خود بر نداشتند و مجبور به ترك شهر و دیار شدند، بقیه مردم شهر نیز به دین مبین اسلام گرویدند و خواجه نصیر در همان شب همه جوانان مجردی كه قصد ازدواج داشتند را بنا به سنت رسول اكرم (ص) و دین اسلام به عقد یكدیگر در می آورد و به همین مناسبت شهر داخل دژ به عقدگاه شهرت یافت و پس از آن تغییر یافت به عقدا معروف شد.
عقدا هزاران سال پیش دریایی بود كه ساحلش یزد، اراك و همدان بوده است
هزاران سال پیش تمامی این منطقه كه اكنون بیابان و كویر است، دریایی به نام دریای ساوه بوده كه ساحل این دریا شهر یزد، ساوه، اراك و همدان بوده است و طی مطالعات عمرانی كه چند سال پیش انجام شده، فسیل ماهی و مرجان نیز در این مناطق پیدا شده و اگر از بالا به این منطقه نگاه كنیم نیز شاهد شیبی رو به پایین و مقعر هستیم كه به جا مانده از همان شكل دریاست و این دریا به مرور زمان خشك شده و شهرهای مختلف در آن بنا شده است.
اگرچه تاریخ دقیق مشخص نیست اما خانه ها و بناهای مربوط به دوره ایلخانی و آل مظفر در منطقه بسیار است اما خانه های عقدا اغلب مربوط به دوره صفوی است اما از آنجا كه بر روی آن كار نشده، تاریخ آن به طور كامل مشخص نیست.جمعیت ثابت عقدا دو هزار نفر است اما در ایام محرم و صفر، جمعیت این شهر به دلیل بازگشت مهاجران به منطقه به خاطر مراسم خاص این ایام، به ۱۰ تا ۱۵ هزار نفر می رسد.
جاهای دیدنی عقدا
در عقدای قدیم دو حمام به نام حمام نو و حمام كهنه وجود دارد كه به سال ۱۰۵۰ هجری قمری و تقریبا ۳۸۰ سال پیش باز می گردد.
مسجد ملا اسماعیل كه در شهر یزد بنا نهاده شده، توسط ملا اسماعیل عقدایی ساخته شده كه معمار هنرمند و بزرگی بود.
خانه شخصیتهای بزرگ عقدا به محل نگهداری طیور تبدیل شده است.میرزا رضای كرمانی نیز كه ناصرالدین شاه را در جشن ۵۰ سالگی اش به قتل می رساند، عقدایی بوده و پدرش ملاحسین عقدایی استكه منزلشان در عقدا هنوز هم باقی است اما از آنجا كه كسی به آن رسیدگی نكرده اكنون به جایی برای نگهداری مرغ و خروس تبدیل شده است.
عقدا چاپارخانه ای نیز دارد كه در كنار كاروانسرا ایجاد شده و سازمان میراث فرهنگی ۱۵ سال پیش كاروانسرا را مرمت كرد اما به چاپارخانه رسیدگی نشده و هر روز در حال ویرانی است.
در داخل بافت تاریخی می توان حسینیه و میدانهای قدیمی ۴۰۰ ساله را نیز مشاهده كرد كه به جا مانده از دوران صفوی است.
عقدا همچنین باغ های انار بسیاری دارد و كوچه باغهایی منتهی به این باغ دارد كه فصل مهر ماه این شهر را دیدنی می كند.
از دیگر ظرفیت های گردشگری عقدا، وجود كوه هایی در فاصله ۱۵ كیلومتری است كه در یكی از این كوه ها روستایی به نام زرجوب وجود دارد كه در آن روستان، پارس بانو یكی از دختران یزدگرد سوم و خواهر نازبانویی كه از چك چك اردكان است، در آن دفن است.
كویرنوردی و تالاب های فصلی در عقدا
كه اكنون به دست محمدرضا بابایی، همین جوان عقدایی در حال تبدیل به یك هتل سنتی یا خانه محلی است، تالاب های فصلی، كویر بكر و دیدنی و ….. یكی از هزاران جاذبه های گردشگری عقداست.
