خانه سنتی خالو میرزا عقدا كه هتلی ست سنتی در خیابان شهدای فتح المبین این شهر قرار گرفته است.نخستین شهر بزرگ در راه نائین به یزد به فاصله ۷۴ كیلومتر از نائین، شهر عقدا است، عقدا دروازه كویر ایران، یكی از شهرهای شمال غربی استان یزد می باشد. پیشتر به آن گبران (محل سكونت مردمان گبر یا زرتشتیان) می‌گفتند. هنوز هم نشانه‌هایی از فرهنگ زرتشتیان و ایده‌های معماری پیش از اسلام در شهر باقی است.
از آنجایی كه شهر عقدا، شهری تاریخی محسوب می‌شود. خانه خالو میرزا قدمت تاریخی نزدیك به ۸۰۰ سال دارد و ساخت آن به دوره ایلخانی برمی‌گردد. آنچان كه گفته می‌شود این خانه متعلق به یكی از بزرگان و خان‌های شهر عقدا به نام خالو میرزا، در دوره ایلخانی بوده است. مرمت این خانه از سال ۱۳۸۹ آغاز شده و اكنون این بنا یك هتل سنتی یك ستاره است.
معماری خانه سنتی خالو میرزا عقدا
خانه ی خالو میرزا خانه ایی چهار ایوانی در شهر یزد می باشد كه یكی از جلوه های معماری ایرانی است هتل سنتی یك ستاره خالو میرزای عقدا، یك خانه چهار ایوانی با معماری اصیل ایرانی است كه شامل هشتی، راهرو، حیاط، مطبخ، تالار، ایوان و اتاق های متقارن و فضاهای داخلی با طاق و تویزه های بلند و طاقچه های بسیار همراه با بوی دلنشین كاهگل اتاق ها می باشد. به دلیل حفظ معماری سنتی آن برخی از اتاق ها فاقد سرویس بهداشتی و حمام می باشد. وقتی از درب چوبی وارد خانه می‌شود اولین چیزی كه خواهید دید طالق بلند هشتی این خانه زیبا است كه نشان از معماری اصیل یزدی دارد. فضای هشتی همچون ستاره ایست دنباله دار كه گویی از آسمان پرستاره كویر به دور افتاده و دنباله آن راهرویی است كه انسان را به قلب تاریخ می برد. بعد از گذر از طاق، برای ورود به هتل سه پله را بالا می‌روید كه به راهرو خانه ختم می‌شوند. در سمت راست، لابی خانه خالو میرزا قرار دارد كه بعد از گذر از آن به حیاط خانه می‌رسید، حیاطی كه فضای كوچكی دارد و با دیوارهای بلند محصور شده است.
حیاط هتل دارای طاقچه‌های گنبدی است. در وسط حیاط حوض قرار دارد و اطراف حیاط با باغچه‌های كوچكی تزیین شده است، كه سقف بلند آهنی هتل، سایه‌بانی برای آن‌ها محسوب می‌شود. در انتهای ایوان جنوبی خانه نیز، رستوران سنتی مجموعه قرار گرفته است.سقف این خانه را به بلندی ۱۰ متر بنا كرده اند كه برای این كار دو علت را بیان می كنند؛ اول این كه چون خانه خالو میرزا، در بیرون از حصارهای شهر ساخته شده بوده، برای جلوگیری از ورود دزدان و راهزنان به این خانه سقف را چنین بلند بنا كرده اند. دلیل دیگر را می توان برقراری هوای مطبوع و خنك تر در فضای خانه در دل كویر برشمرد.
وارد این خانه دو جبهه ای كه می شویم در مجموع این خانه تاریخی شامل ده اتاق در دو طبقه است،. اتاق های جبهه جنوبی را برای فصل گرم و آتشین تابستان و اتاق های جبهه شمالی را برای فصل سرد و خشك زمستان استفاده می كرده اند. اتاق‌های سبز، قرمز، آبی و بنفش دارای كرسی است . اتاق‌های این هتل از معماری داخلی سنتی برخوردارند و طاق‌های بلند و طاقچه‌های روی دیوارهایشان با لوازم و ظروف قدیمی تزیین شده‌اند. رخت‌های داخل اتاق‌ها با ملحفه‌های دستدوز و میزها و طاقچه‌ها نیز با رومیزی‌های رنگارنگ تزیین شده‌اند. همچنین فرش‌هایی با طرح سنتی و اصیل، شیشه‌های رنگی پنجره‌ها، فضای بسیار دلنشین سنتی را ایجاد كرده‌اند.
بنای این اقامتگاه بسیار زیبا و دلنشین است كه از كاهگل و خشت ساخته شده است. حیاط این بوم گردی فضایی بسیار دلنشین دارد كه یك حوض كوچك در وسط آن قرار گرفته و تخت هایی برای دورهمی و استراحت گردشگران تعبیه شده است. نكته قابل توجه در مورد این بوم گردی رنگ متفاوت اتاق های آن است كه هر كدام رنگ مخصوص خود را دارد و به زیبایی این خانه افزوده است.
این خانه تاریخی كه به دستان چند جوان فعال و ساعی و اصیل به هتل تبدیل شده باشی تا عمق زیبایی های یك زندگی سنتی را دریابی. اما احداث این هتل یا به عبارتی خانه محلی حكایت جالبی دارد، حكایتی از جوانی كه دست خالی و بدون حمایت مسئولان تنها به عشق معرفی زادگاهش اقدام به بهسازی خانه تاریخی خالو میرزا كرده و پس از تلاشهای طولانی كه شنیدن آن خالی از لطف نیست، این خانه را به هتل تبدیل كرده است.
نحوه دسترسی به خانه سنتی خالو میرزا
عقدا، مجاور حصار خواجه نصیر الدّین طوسی ده گبران، خانه خالو میرزا.
