خانه خان منش مشهد یكی از خانه های تاریخی شهر مشهد می باشد .مكان‌ها و خانه‌های تاریخی سند هویتی هر شهری هستند و نشان‌دهنده قدمت آن شهر می باشد . مشهد نیز از این قاعده مستثنی نیست. هر چند در دهه‌های اخیر اغلب این خانه‌ها به بهانه نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده از بین رفته‌اند ولی هنوز هم می‌توان آثاری از این خانه‌ها را در مشهد دید.
سال‌های اخیر مشهد شاهد تخریب بخش وسیعی از بافت قدیمی و تاریخی خود بوده است كه این امر به بهانه بهسازی بافت‌های اطراف حرم و ساخت بناهای مدرن به بهانه حفظ آبرو و افزایش اعتبار مشهد انجام می‌شود، ولی غافل از اینكه با این كار بخشی از هویت تاریخی شهر را هم از بین می‌برند.
خانه خان منش مربوط به دوره پهلوی اول است و در مشهد، خیابان امام خمینی، میدان شهدا، نبش كوچه سجادی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۲ تیر ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۰۷۲ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مالك خانه «غلامعلی تاجیان یكی از مردم قدیمی خیابان امام خمینی (ره) سال ۱۳۹۵ درباره مالك این خانه گفته بود؛ “مطب دكتر تاج الدینی سمت دیگر همین خیابان، اول خیابان امام خمینی روبروی كوچه افشارها بود. خانه و مطب دكتر معاضد هم كه پزشك چشم بود، اول كوچه سجادی قرار داشت كه الان نمایشگاه سفال است.”حتی حسین خانپور چایخانه دار هم كه ابتدای كوچه امام خمینی (ره) سوم مغازه دار است، درباره سرنوشت مطب دكتر معاضد گفته است؛ “دكتر معاضد یك ماشین آمریكایی داشت. خانه او هنوز همان سبك قدیمی هست و یادم هست تاكسی تلفنی خان منش مدت ها آنجا بود. خان منش ابتدا راننده دكتر معاضد بود و برای همین هم تا وقتی زنده بود، باغ و خانه در اختیارش بود.”
معماری خانه خان منش مشهد
خانه خان منش یا خانه تاریخی در نبش كوچه امام خمینی (ره) هفتم در مشهد با تاریخی كه پشت آن دكتر معاضد و معماری ویژه خانه بودن به حدی كه آن را جز یكی از سه بنای زیبای مشهد معرفی كرده اند. بعد از چند سال یعنی در سال های پایانی دهه ۸۰ خانه را از فهرست آثار ملی خارج می كنند، آن هم بدون هیچ حرف و نقل و اعتراضی!
پژوهشگر تاریخ، خانه خان منش مشهد را متعلق به دوره پهلوی اول می داند و می گوید: داشتن پلان باز و نورگیرهای نامنظم اما قابل توجه، در كنار وجود ستون های زیبا در ضلع غربی بنا و قرار گرفتن در حاشیه محور تاریخی ارگ، از مهمترین ویژگی های این بنا برای ثبت در فهرست آثار ملی بوده است. وی حتی به این نكته اشاره می كند كه این خانه تاریخی، به روایتی نخستین درمانگاه خصوصی مشهد بوده چون مرحوم دكتر معاضد چند تخت در آن تعبیه كرده بود تا بیمارایی كه از شهرستان به مشهد می روند، در آنجا بستری شوند. این خانه كه امروز در خیابان امام خمینی (ره) میدان شهدا روبه روی اداره آموزش و پرورش نبش كوچه سجادی قرار دارد، به عنوان كارگاه و بازارچه سفال استفاده می شود با این وجود با تخریب هایی نیز مواجهه است. در پرونده ثبتی این بنا كه در سال ۱۳۸۳ تهیه شده، آمده است: «ورودی بنا در حاشیه خیابان امام خمینی نزدیك معبر اصلی شهر و میدان شهدا واقع شده است. درب اصلی بنا بزرگ و در نبش كوچه سجادی قرار دارد و از جنس فلز است. این درب به حیاط وسیع و مشجری باز می شود كه فضای خانه های كوشك دار را تداعی می كند و اكنون به پاركینگ اتومبیل های مسافربری شهری تبدیل شده است. پلان منزل دارای شكستگی های زیادی در نمای ساده و آجری آن است. در ضلع جنوبی منزل ایوانی هست با سه ستون گچ بری شده كه در زیبایی بصری بنا مؤثر است. استفاده از فرم های هندسی ساده و متقارن در پلان بنا، واشوهای قدیمی متناسب با فرم پلان در بدنه بنا جهت نورگیری و دسترسی به فضای داخلی و استفاده از فضای سبز و گیاهان بالا رونده در بدنه بنا جلوه ای خاص به آن بخشیده است. پوشش سقف بنا از نوع شیروانی شیب دار بوده و مسیر دسترسی به داخل بنا از ایوان ضلع جنوبی و دربی چوبی و قدیمی است. در ضلع غربی، درب ورودی اصلی قرار دارد. فضاهای اتاق ها از هال طراحی شده در میانه بنا قابل دسترسی است. بنا دارای هشت اتاق ساده و فاقد تزئینات است.
این بنای تاریخی به انبار و مكان فروش همه گونه اجناس پلاستیكی، دكوری، سفالینه، تزئینی بدون هر گونه هماهنگی و كسب مجوزی از اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی تبدیل شده و صرفاً با كسب مجوز و نظارت شهرداری بهره‌برداری می‌شده است.
شعبه سوم دیوان عدالت اداری ۲۱ شهریور سال ۱۳۸۸ و در بررسی شكایت مالك خانه «معاضد» از سازمان میراث فرهنگی و براساس تقاضای «ابطال اقدامات سازمان در رابطه با این پلاك ثبتی در بخش یك عنبرآباد مشهد و اعتراض به ثبت آن در فهرست آثار ملی» ثبت ملی این خانه مغایر با قوانین اعلام شده است.
