كتابخانه مركزی آستان قدس رضوى

كتابخانه مركزی آستان قدس رضوى با فراز و فرودهای گوناگون تاریخی در خراسان و مشهد مقدس پیوند خورده است. نخستین بارقه پیدایش این جلوه قدسی، شش قرن پیش از این در اثر خیرخواهی و ایمان راستین واقفان و اهداء كنندگان با اخلاص و بی نام و نشان بوده، سپس عواملی نظیر روی آوردن طلاب علوم دینی مقیم شهر مشهد مقدس، زائران فاضل و دور اندیش و بذل عنایت خادمان و شیفتگان بارگاه امام رضا(ع) موجبات رونق آن را فراهم آورده است

نخستین بنای جامع و مستقل كتابخانه در سال ۱۳۳۰ ش. در ضلع شمال غربی رواق امام خمینی (ره) كنونی (صحن امام خمینی سابق) ساخته شد. سپس در سال ۱۳۵۶ ش. به ساختمان جدید و وسیعی واقع در طبقه فوقانی موزه آستان قدس رضوی واقع در ضلع شرقی همان رواق انتقال یافت.
ساخت بنای با شكوه ساختمان كنونی نیز كه از سال ۱۳۶۰ ش. آغاز شده بود در سال ۱۳۷۲ ش. با مساحت ۸۰۰/۲۸ متر مربع زیربنا به پایان رسید و از نیمه دوم سال ۱۳۷۳ ش. مورد بهره برداری قرار گرفت.
این ساختمان عظیم در سالروز میلاد فرخنده حضرت ثامن الجج (ع) مطابق با ۲۲ فروردین سال ۱۳۷۴ شمسی طی مراسم با شكوهی با حضور رئیس جمهور وقت، حضرت آیت ال… هاشمی رفسنجانی ، مقام منیع تولیت عظمای آستان قدس رضوی، جمع كثیری از شخصیتهای فرهنگی، پژوهشگران و شماری از كتابداران به طور رسمی گشایش یافت.

گذری در ساختمان كتابخانه مركزی

نمازخانه: با سقف و بدنه چوبی مشبك و مساحتی حدود ۱۲۰ متر مربع كه شبكه‌های چوبی آن مانند طرحهای مشبك مقابر متبركه ساخته و نصب شده است. در وسط نمازخانه، ستونی چوبی جلب توجه می‌كند. این ستون شبیه نخلی است كه شاخ و برگ آن، سقف مسجد را پوشانده و به آن‌، جلوه‌ای بسیار زیبا و عارفانه بخشیده است. نخلی از چوب كه یادآور ستونهای مسجد قبا _اولین مسجد اسلام كه به دست مبارك پیامبراكرم (ص) در مدینه‌النبی بنا گردید- می‌باشد. قطعات چوبی سقف به صورت برگهایی كوچك و بزرگ با طرحی حساب شده در كنار هم قرار گرفته‌اند و اسامی ائمه معصومین (ع) و سپس متناسب با سطح برگ، نامها و صفات حضرت باری‌ تعالی روی آنها كنده‌كاری شده است. در اطراف سقف مورد اشاره حدیث شریف «من كنت مولاه فهذا علی مولاه» به سبك معرق چوب با تركیبی از سیاه مشق مكرر و به خط ثلث در دو رنگ قهوه‌ای كم‌رنگ و تیره تحریر شده است.

ورودی كتابخانه

از بست شیخ طـوسـی كه وارد كتابخانه می‌شوی در دیـواره‌های شمالی ایوان ورودی، دو كتیبه سنگی، حجاری و مطلا شده كه مبین سابقه تاریخی كتابخانه مركزی آستان قدس، مناسبت ساختمان جدید، و تاریخ افتتاح و بهره‌برداری است. یكی از این كتیبه‌ها به زبان فارسی و با خط جلی نستعلیق و دیگری به زبان عربی و با خط جلی رقاع می‌باشد. در كنار پله‌ها چهار عدد كتیبه معرق سنگی به صورت یك كار ابتكاری و بدیع حجاری شده است و متضمن چهار متن از بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و رهبر معظم انقلاب به زبان فارسی و خط نستعلیق شكسته مطلا می‌باشد. در مقابل پله‌ها، اتاقهای امانات مراجعان واقع شده است. سقف این اتاقها با گچ‌بریهای مقرنس رنگ‌آمیزی شده و با نوار طلایی در نبشها تزیین شده است. دیوارهای این قسمت به صورت گره سنگی با تركیبی از سنگ سفید و درزهای كاشی لاجورد و طغاری پوشش شده كه از تركیب درزهای لاجورد شعار لااله الا الله متجلی است.
در سالن ورودی جنب این فضا در یك قسمت پله‌های اصلی عمومی طبقات واقع شده كه در سقف انتهایی گچ‌بریهای بسیار متنوع اعم از قطار مقرنس در اطراف، چهار عدد لوستر گچی مقرنس به صورت آویز و شبكه گچ‌بری بسیار زیبا و هنرمندانه در اطراف آن به منظور تأمین نور طبیعی فضا اجرا گردیده است. در بخش دیگری از دیوار این ورودی، چهره حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری گچ‌بری و مطلا شده است كه حاشیه آن به صورت جالبی نقاشی شده است و در طرف دیگر این تابلو، آیه شریفه «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی‌الامر منكم» نقش بسته است. در قسمت راست این ورودی بخش گردش و امانت كتاب واقع شده است. دیوار سمت چپ همین قسمت در سه بخش، قاب‌سازی گچی شده و در هر بخش، تابلوهایی به ابعاد ۵×۲ متر با استفاده از آیاتی از قرآن كریم متناسب با موضوع علم و دانش، گچ‌بری جالب توجهی شده است.
در میانه ساختمان در طبقه همكف دو حیاط به ابعاد ۲۰×۳۳ متر منظور شده است. معماری این حیاطها به سبك سنتی با ایوانهایی در اطراف است كه در طبقات از طریق سالنها قابل استفاده می‌باشد و در عین حال نور طبیعی كافی برای سالنها تأمین می‌نماید. نماسازی این حیاطها تلفیقی از آجر و كاشی به صورت كارهای بازوبندی شده و رگ‌ چینی آجری و در سقفها از رسمی‌بندی گچی استفاده شده است. كنجها هشت ایوان در اضلاع كناری دو به دو مرتبط گردیده و از مقرنس گچی كه غرفه و ایوان جلو را به هم متصل كرده كاربندی گردیده است. در دربهای چوبی این حیاطها كار گره متضمن ۵۰ بیت مدیحه مربوط به خراسان، خطاطی و به صورت معرق اجرا شده است.
در تمام چهار سردر از رو به قبله آیه مباركه «ن و القلم» نوشته شده است. در وسط یكی از حیاطها آب‌نمای سنگی با مخزن آب اضطراری آتش‌نشانی در زیر آن واقع شده و در چهار كنج، چهار باغچه قرار دارد كه وسط هر باغچه پایه سنگی با چراغهای فانوسی كالسكه‌ای نصب شده است. در وسط حیاط دیگر یك نورگیر سنگی قرار دارد كه از اطراف به زیرزمین نور می‌دهد و در قسمت بالای آن ماكت قرآن كریم و در اطراف قرآن تعدادی كتب سنگی كه بر روی آنها اسماء مختلف قرآن و كتابهای مرجع اسلامی حجاری شده است نصب گردیده است. در طبقه زیرزمین، در قسمت تحتانی آمفی تئاتر سالن نسبتاً بـزرگی با تجـهیزات كـافی به صورت سلـف سـرویس جهت سرویس دهی و پذیرائی قرار گرفته و در سایر قسمتهای زیر زمین تالارهای قفسه باز آقایان، بانوان و كودكان و نیز تالارهای سمعی و بصری، آرشیو خراسان و طوس، آرشیو مطبوعات و آرشیو اسناد، مركز كامپیوتر و بایگانی و نیز قلعه كتاب به حجم ۱۲۰ مترمكعب با ملزومات كافی فنی و اجرائی و موتورخانه واقع شده است.

تالار قدس

تالار قدس یكی از شاهكارهای هنر اصیل اسلامی به شمار می‌رود. هدف از ساختن این تالار، ایجاد فضایی برای برگزاری كنگره‌ها، سمینارها و گردهمایی‌های داخلی و خارجی می باشد.
این تالار با ابعاد ۴۰ در ۲۵ متر، دارای ۷۶۱ صندلی مجهز به سامانه‌های صوتی و تصویری و ترجمه همزمان است. دیوارهای تالار با مضامین قرآنی، احادیث نبوی و روایات ائمه معصومین (ع) آراسته شده و توسط هنرمندان آستان قدس رضوی به طرز ماهرانه‌ای گچبری و تذهیب شده است.