قلعه یزدگرد

دالاهو، بر فراز یكی از بلندترین قله‌هایش دژی دارد به یادگار مانده از ایران باستان كه از زیباترین نقاط باستانی كشور محسوب می‌شود.
هنگامی‌ كه از شرق روستای بان‌زرده در منطقه ریجاب استان كرمانشاه به سوی كوه‌های سر به فلك كشیده دالاهو پیش می‌روی، پس از طی جنگل‌های سرسبز بلوط و قدری كوهپیمایی در هوای تازه و فرحبخش كوهستان و گذر از چند قله كوچك مجموعه قلعه یزدگرد را می‌بینی كه مسلط و مقتدر، دشت ریجاب را زیر پای خود دارد.
قلعه یزدگرد كه افسانه‌های بی‌شماری را در ذهن اهالی دالاهو نقش داده، از آنجا نامگذاری شد كه مردمان این خطه باور كردند كه یزدگرد و دخترش شهربانو كه بنا به اعتقاداتی بعدها به همسری امام حسین(ع) درآمد پس از حمله اعراب در این قلعه مأمن گرفته‌اند. بر اساس اولین تحقیقات و كاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه، زمان ساخت این مجموعه به دوره ساسانی نسبت داده شده، اما كاوش‌های بعدی نشان داد كه بسیاری از بناهای این محوطه دست‌ساخت اشكانیان است.
مجموعه قلعه یزدگرد كه از سمت شمال غرب با پرتگاه تندی به جلگه ذهاب و از طرف شمال و شرق به صخره‌های پلكانی دالاهو محدود می‌شود با وسعت تقریبی ۴۰ كیلومترمربع یكی از مستحكم‌ترین قلعه‌های ساخت شده در ایران است.حصاركشی اطراف آن، محصور بودن از ۳ طرف توسط موقعیت طبیعی و دیده‌بانی قوی قلعه، دسترسی دشمنان را به آن غیرممكن می‌ساخته است. این مجموعه تاریخی شامل محوطه‌های زیر می‌باشد: ۱‌‌ـ‌ دیوار گچی (خطی از استحكامات به طول ۵/۲ كیلومتر و عرض ۲ تا ۴ متر كه با قلوه و لاشه سنگ همراه ملات گچ ساخته شده است. ۲‌‌ـ‌ آشپزخانه (در انتهای پایین دیوار مجموعه‌ای از استحكامات قرار دارد و به احتمال زیاد محل استقرار سربازان می‌باشد. ۳‌‌ـ‌ دروازه ۴‌‌ـ‌ جای دار در حال حاضر بین باغ‌های روستای زرده قرار دارد ۵‌‌ـ‌ تپه رش كه در زبان كردی به معنای تپه سیاه است و محل كشف مقدار زیادی سفال از دوره‌های مختلف می‌باشد. ۶‌‌ـ‌ قلعه یزدگرد (در بلندترین ارتفاعات دالاهو قرار دارد كه با حصاری از برج‌های نیم‌دایره كه با فاصله ۶ تا ۱۶ متر از یكدیگر محصور شده است). ۷‌‌ـ‌ گچ گنبد (این محوطه به نام میدان شناخته می‌شود و وسعتی حدود ۸۰۰ ×۴۰۰ متر دارد. اطراف این مجموعه را حصاری با برج‌های نیم‌دایره شكل در برگرفته كه در قسمت جنوبی آن پردیس و در قسمت شمالی آن كاخی به چشم می‌خورد كه تزئینات گچی منحصر به فردی از داخل آن به دست آمده. ۸‌‌ـ‌ قلعه داور (این بنا در داخل روستای بان گنبد قرار دارد و آتشكده‌ای از دوران ساسانی بوده و در دوران اسلامی‌ به كارگاه شیشه‌گری تبدیل شده است. ۹‌‌ـ‌ نقاره‌خانه ۱۰‌‌ـ ‌آسیاب.
مجموعه قلعه یزدگرد با این‌كه از نظر معماری و ارزش‌های تاریخی و طبیعت بكر منطقه از اهمیت خاصی برخوردار است، اما آنچنان كه شایسته است معرفی نشده به طوری كه تعداد زیادی از كرمانشاهیان از وجود آن یا آگاه نیستند یا اطلاعات كمی ‌در مورد آن دارند. این قلعه جزو بناهای ملی ما قلمداد می‌گردد و از اماكن كم‌نظیر و جذاب برای علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم است.